„აზრების ფოიერვერკი“ წარმოგიდგენთ დიდი ქართველი მწერლის ჭაბუა ამირეჯიბის მოსაზრებებს.
ჭაბუა ამირეჯიბი (1921–2013) – ქართველი მწერალი, XX საუკუნის ქართული ლიტერატურის კლასიკოსი. მის კალამს ეკუთვნის რომანები „დათა თუთაშხია“, „გორა მბორგალი“ და „გიორგი ბრწყინვალე“; ასევე არის მოთხრობების ავტორი.
მისი ყველაზე ცნობილი და პოპულარული ნაწარმოებია რომანი „დათა თუთაშხია“. ამჯერად წარმოგიდგენთ ამონარიდებს ნაწარმოებიდან „გორა მბორგალი“, რომელიც ავტობიოგრაფიული რომანია. რომანი მოგვითხრობს იაგორ კარგარეთელის, იგივე გორა მბორგალის, ე.წ. ხალხის მტრის თავგადასავალს, რომელიც თავისუფლების მოსაპოვებლად რამდენჯერმე გარბის საბჭოური ბანაკებიდან. რომანში ძალიან ბევრი რეალური პიროვნებაა წარმოდგენილი და რეალური ამბავია მოთხრობილი.
ცხოვრება ის არის, რაც გახსოვს. დანარჩენი არსებობაა.
მოგეხსენებათ, რევოლუცია კინოსეანსი როდია, რომ დაიწყოს და წინასწარ ცნობილი საათნახევრის შემდეგ დამთავრდეს. იგი კომეტას ჰგავს, უზარმაზარი კუდი იცის.
საზოგადოებრივი კატაკლიზმები გონსასეირო შემთხვევებსა და ბიოგრაფიებს უხვად ჰქმნიან. ამაში საწუწუნოსა და უკმაყოფილების საბაბს მხოლოდ სულმოკლენი პოულობენ.
პატიმარს უფლება სრულიად არაფრისა ჰქონდა, ყველაფერი აკრძალული იყო, და როცა ყველაფერი აკრძალულია, მაშინ ყველაფერი ნებადართულია... განა ვინმეს სადმე, როდისმე, ვინმესთვის და რისიმე უფლება ნებაყოფლობით მიუცია? უფლება შეიძლება მოიპოვო, მიიტაცო, მიითვისო, გამოსძალო, ეშმაკობით ჩაიგდო ხელში, მოიპარო, მაგრამ თუ ჭკუათმყოფელი ხარ, საჩუქრად არ უნდა მოელოდე, რადგან ისტორიამ დაამტკიცა, სავარძელში მჯდომი მუცელზე მოხოხიალეს პანღურის მეტს არაფერს უბოძებს.
მარადიული მონატრება და სიცოცხლის სევდა – სანამ ცოცხალი ხარ, არ მოკვდები...>>
აირია მონასტერი, ძალზე სერიოზულად აირია. ასე იმიტომ მოხდა, რომ პატიმარს უფლებები მიეცა. როცა საქმე ხელიდან იმ ზომამდე წავა, რომ უფლებებს ნებაყოფლობით მოგცემენ, აი, მაშინ იცოდეთ, რომ უკვე ნამდვილად აღარაფერი შეიძლება, გარდა იმისა, რისი უფლებაც მოგცეს!
სავსებით ნორმალურები, უკომპლექსო ადამიანები, ცივი გონების ამარა, პიროვნულად თუ კაცობრიულად დიდმნიშვნელოვანს ბევრს ვერაფერს აღწევენ. ნეტარი უნდა იყო, ახირებული. მიზანი იდეა ფიქსად უნდა გქონდეს ქცეული... მაგრამ არც მხოლოდ ნეტარობაა საკმარისი, ნიჭია საჭირო, სპეციფიკური ნიჭი.
ცხოვრება გამოცდილების დაგროვების პროცესია... სასაცილოა, რომ ადამიანი მთელი თავისი გამოცდილებიანად მიემგზავრება საიქიოს, ვითომ იქ უამისოდ არ მიიღებენ...
...დღესაც არავინ იცის, რას ნიშნავს იღბლიანობა – იმას, რომ სიკვდილამდე მცირედი გასაჭირიც კი არ გარგუნოს განგებამ, თუ იმას, რომ ას სიკვდილს დაუძვრე ხელიდან?
სიბრძნის სიმფონია: სიკეთე ბოროტისთვის, თათბირი შლეგისთვის, ქადაგება გონებაჩლუნგისთვის>>
მეცხრამეტე საუკუნეში ყოველი წესიერი ქართველი საქართველოს დამოუკიდებლობით იყო მაკედ. ყველა ბერწი აღმოჩნდა. ვერც ხბო მოვიგეთ, ვერც ბოჩოლა. ცხრაას თვრამეტში მკვდარი ვშობეთ და ბერწები ვართ, მაშ ვინა ვართ?!
ბოლშევიკებმა გააუქმეს ყველა კლასი და შეჰქმნეს ერთი კლასი – მეზობლების კლასი!
ცოლსა და საყვარელს არაფერი სთხოვო, თორემ ერთი ასად გაგიხდებაო!
იმპერია მპყრობელი ერის სახელმწიფოა და არა ყველა შემადგენელი ერისა ერთად.
პაპაჩემი იაგორი იტყოდა ხოლმე – რევოლუცია არის ქაოსი, სადაც პოლიტიკური ავანტიურისტები ფანატიკოსების ხელით ამღვრეული წყლიდან ამოყვანილ ზვიგენს ინტელექტუალების ხორცით ჰკვებენო.
მე თუ მკითხავს ვინმე, სისხლის აღების პრინციპი ადამიანის სიცოცხლის სიძვირემ განაპირობა... ადამიანთა რიცხობრივი სიჭარბე რას მოიტანს?.. უკვე გაუფასურდა... მთელი კაცობრიობის, თვით პლანეტის სიცოცხლეა გაუფასურებული... აგერ, მასობრივი განადგურების უდახვეწილესი საშუალებები! ხუთ მილიარდს პირი დაუღია, ელის პარანოიკები როდის მოუღებენ ბოლოს და უხარია!..
სიცრუის მთქმელის მთავარი დანაშაული სიცრუის თქმა კი არა, მსმენელის სიცრუით შეურაცხყოფაა.
პირადს ნურავის ნურაფერს ჰკითხავ. თუ თავად გეტყვის, მტკნარი სიცრუე რომ იყოს, სიმართლედ მიიღე! რასა ჰკარგავ?..
არსებობს ერთი კანონზომიერება – გარემოებათა საწინააღმდეგო მონაცვლეობა... კანონზომიერება კი ის იყო, რომ წვიმიანსა თუ ღრუბლიან ამინდს, როგორც წესი, მზიანი მოსდევს და პირიქით; ალკოჰოლითა თუ რითიმე სხვით გამოწვეულ ეიფორიას – დეპრესია; ხანგრძლივ იღბლიანობას – უიღბლობა და ხელის მოცარვა...
რევოლუცია დრომოჭმულის აგონია, დასანგრევის ნგრევაა. მის ბელადად მხოლოდ ისეთი კაცი მოდის, ვისაც ახლის შენების ჟინი ბუნებით არ გააჩნია ან ამ ასპარეზზე ხელი აქვს მოცარული, მაგრამ კარგად აქვს შესწავლილი მასების პოლიტიზების, მათი დამუხტვისა და ამოძრავების ხერხები. ახლის შექმნა ტალანტია. დრომოჭმულის ნგრევა – სტიქია, ვითარების გამოყენების ცხოველური ინსტიქტია. ხელმოცარულებს თვითდამკვიდრების წყურვილი რევოლუციური ასპარეზისკენ მიერეკება, რადგან მათი ადამიანური თვისებები და შესაძლებლობები ნგრევის უნარით ამოიწურება... მათ ძალუძთ, მოახდინონ რევოლუცია, ანუ დაანგრიონ დრომოჭმული, მაგრამ არ შესწევთ უნარი, ააგონ სისტემა, ააშენონ სახელმწიფო, რადგან ახლის შექმნა შემოქმედებაა და მათ კი ეს მადლი არ გააჩნიათ. კაცობრიობის ისტორიაში ძნელად მოიძებნება მაგალითი, რევოლუციის ბელადს ძველის დანგრევის შემდეგ ახალი სისტემა თავადვე აეგოს. ეს სხვათა ხვედრია...
სხვის ჯიბეში ფულის თვლა შურიანობა და მოპარვაზე უარესია. სხვისას ნუ დაითვლი, შენი დაითვალეო.
ცხელი სატირა, თბილი იუმორი, თაკარა გული და უმზესი სული>>
თავკაცი იმითაც იყო გენიალური, რომ საწერ მაგიდაზე გამოგონილი იდეოლოგიით შესძლო მასების გადმობირება, ხოლო მისი [ლენინის] შეგირდი იმით, რომ ეს იდეოლოგია სახელმწიფო წყობილებისა და მისი ეკონომიკის საფუძვლად გამოიყენა. კაცობრიობის ისტორიაში, მგონია, ეს პირველი შემთხვევა იყო, როდესაც საზოგადოების სოციალურ–ეკონომიკურმა თავისებურებებმა კი არ შეჰქმნა იდეოლოგია, არამედ ბელადმა იდეოლოგიის მიხედვით გამოიგონა წყობილება, მისი ეკონომიკა და ამით ტრაბახობდა კიდეც...
დიდი გაიძვერა ბრძანდებოდა ჩვენი ბელადი, რანაირი ფოკუსები იცოდა!.. ამ მიზნის განხორციელებას ადამიანის, მთელი ხალხის სრული მორჩილება სჭირდებოდა. როგორ მიეღწია მასებში ასეთი ფსიქოლოგიური განწყობილებისთვის?.. დაუწყო ცემა, მაგრამ ნაირ-ნაირი წახალისებებისა და იდეების პროპაგანდის თანხლებით. ამით დამორჩილების პრობლემა მხოლოდ ნაწილობრივ გადაწყდა... საჭირო იყო მოქალაქე, ქვეშევრდომი, რომელსაც ეტყოდნენ, თავი უნდა მოიკლაო და ის მხოლოდ იმას იკითხავდა – ყულფით, საწამლავითა თუ ტყვიითო? აქვე თუ სადმე სხვაგანო? – ბელადმა ესეც შესძლო და, აი, როგორ: შექმნა იმდენად დაბალი ხელფასების სისტემა, რომ თავისი ალალი შრომით ოჯახს კი არა, მარტოხელა კაცი თავსაც ვერ დაირჩენდა. სამაგიეროდ, დასტოვა ონკანი, საიდანაც დიოდა ეგრეთ წოდებული სახელმწიფო ქონება, უფრო სწორად კი – დოვლათი, რომელიც მშრომელმა შექმნა და მას ბელადმა წაართვა. როცა ადამიანს შვილები დაემშა, მივიდა, ონკანს პეშვი შეუშვირა და დახვრიპა, ესე იგი, მოიპარა. მოიპარა და იმავ წამს დამნაშავის კომპლექსი შეეძინა... დანაშაული რეგულარულ ქმედებად იქცა, რადგან ფიზიკური არსებობის შესანარჩუნებლად გამუდმებული ქურდობა იყო საჭირო. დაიწყო საყოველთაო პარვა, მექრთამეობა და სახელმწიფოს ქონების განიავება. სამაგიეროდ, შეიქმნა საზოგადოება, რომელშიც ყოველი ადამიანი კანონის წინაშე თავს დამნაშავედ გრძნობდა; როცა ასეა... რაღა თქმა უნდა, მორჩილი, დამჯერი და ყურმოჭრილი მონა იქნები. ბელადს ისიც გამოთვლილი ჰქონდა, რომ რასაც მას ჰპარავდნენ, ასჯერ ნაკლები იყო, ვიდრე ის, რასაც იგი ხალხს თავად ჰპარავდა.
ხელისუფლების მოწინააღმდეგე ძალა გამუდმებით უნდა არსებობდეს და ეს მოქალაქისთვის, საზოგადოებისთვის ცნობილი უნდა იყოს. ეს ლამპარი, იმედი და სასოებაა. უამისოდ ხალხი მასაა და არა ერი. ხელისუფლება, თავის მხრივ, მუდამ უნდა გრძნობდეს, რომ მას ვიღაც ებრძვის და წინააღმდეგობას უწევს ოპოზიციას. ამ ბრძოლაში ხორციელდება ხელისუფლების თავდაცვითი რეფლექსების გამომუშავება, ყოველგვარი გადატრიალებების საწინააღმდეგო ხერხების ათვისება. დიქტატორები სცდებიან, როცა ცდილობენ მოსპონ მოწინააღმდეგე პოლიტიკური ძალები. ამით ისინი ვარჯიშის, თვითდახვეწის საშუალებას ისპობენ...
სოფელი! მწარმოებელი გლეხობა განადგურდა. სოფელი უსწავლელ, წერა-კითხვის უცოდინარ დემაგოგებს შერჩათ ხელში. შერჩათ–მეთქი, რადგან ნიჭიერ, მშრომელ გლეხთაგან თუკი განკულაკებას გადაურჩა ვინმე, ქალაქს მიაშურა ქვეყნის ინდუსტრიალიზაციის “ვახტზე დასადგომად“.
ყველა ცდილობდა, აღარაფერზე ეფიქრა, გულის დარდი ქეიფით ჩაეხშო. ყალბი უდარდელობა თავდაცვის საშუალებად იქცა... ადამიანის ფუნქცია თავისუფლებაა. ეს შიშმა შეცვალა, სულს ვორკილი დაედო... უმნიშვნელოვანესი, რაც განუწყვეტელმა რეპრესიებმა მოიტანა, მაინც ის არის, რომ ადამიანებმა იუმორსა და ცინიზმს შორის ზღვარი დაკარგეს.
სიყვარულიც ომია, ოღონდ იქ მხოლოდ ის იმარჯვებს, ვინც მარცხდება>>
...ახალ რელიგიებსა თუ იდეოლოგიებს პარანოიკები ამკვიდრებენ. მასას პარანოიკისა მეტად სჯერა, ვიდრე ბრძენისა, მიჰყვება მას, ამკვიდრებს პარანოიკსაც, მის მოძღვრებასაცა და ყოველივე ეს ქურუმთა თვალთმაქცობით თავდება. ასე იყო, ასე არის, ასე იქნება...
ზნეობრივი იდეალი შეიცავს ოთხ სათნოებას – ვაჟკაცობას, სამართლიანობას, თავშეკავებასა და გონიერებას...
ადამიანს მიაჩნია, რომ სიცოცხლის განმავლობაში რაღაცას მისდევს და იმას კი ვერ აცნობიერებს, რომ კი არ მისდევს – გასაჭირს, სიკვდილს გაურბის! მერე გაუთავებელი ლტოლვა ბეზრდება, აუცილებლობას ურიგდება და საიქიოში წასვლისთვის მზადებას იწყებს. ყოველივე ეს ქვეცნობიერი პროცესებია. სიკვდილის წვართვა აღსრულებათა ასაკშივე იწყება, როგორც წარსულში დევს ყველაფრის ფესვი, ჩემი გამოქცევა აღსრულებათა ჟამს განეკუთვნება, მაგრამ სიკვდილის წვართვის დასაწყისიც გახლავთ. თვით გზა კი კორიდის ენაზე – „სუერტე დე მუერტე“ – მოკვდინების მსვლელობაა და ამას ახორციელებს უდიდესი, უმკაცრესი ესპადა – გარდაუვალობა!..
ადამიანს თავისი დანაშაულის აღიარება ნაკლებად უჭირს, ვიდრე წარუმატებლობის, მარცხის, ფიასკოსი.
...ეს ომია. ომი – რაღაცის ბოლო და ახლის დასაწყისი. ომი, ანუ უხეში ძალის ზეიმი და მისივე სიკვდილის დასაწყისი. ხარი ამ უსუსური წინააღმდეგობით იღლება, იქანცება, ძალა ეცლება და იწყება მისი სიკვდილი!
კანონიერი, ნაკურთხი მრუშობა და წუთებად აკინძული ცხოვრება>>
მაგ პროცესს კორიდის პროფესიულ ენაზე სუერტე დე მუერტე ჰქვია – მოკვდინების მსვლელობა.
ესპანელები და თქვენ, ქართველები, დამპყრობლებთან საუკუნეების მანძილზე ნაომარი ხალხი ხართ. ჩვენ, ამერიკელები, უსასტიკესი დამპყრობლები და ჯიჰადგირები თავად ვიყავით. თქვენ თქვენი წარსულის ტკივილი გაქვთ და კორიდას ამ პოზიციიდან იხილავთ. ჩემში თქვენეული ისტორიულ–ფსიქოლოგიური წინაპირობები ძნელად საპოვნელია.
კორიდის დედააზრი სწორედ ეგ არის – ამაოება ამაოებათა.
