ქართველებს ოდითგან გვეამაყებოდა წინაპართაგან ნაანდერძევი ადათ-წესები, რადგან ეს ჩვენი, სხვათაგან განსხვავებულია და ერის უნიკალური კულტურის მიმანიშნებელი თავად ფაქტი მოგვწონს. თუმცა, ვინაიდან კამათის ეპოქაში ვცხოვრობთ, ვერც ეს სფერო გადაურჩა აზრთა სხვადასხვაობას.
დღეს მინდა კონკრეტულ თემაზე გესაუბროთ- ქართული სუფრა და მისთვის დამახასიათებელი ატრიბუტები, ანუ თამადობის ინსტიტუტი და სადღეგრძელოები.
ქართველ ისტორიკოსთა მოსაზრებით, შუა საუკუნეებში, სუფრა ორ ნაწილად იყოფოდა — პურობა და ნადიმი.
პურობისას უხვად იყო სანოვაგე და ისმებოდა სამი სადღეგრძლო — უფლის, მეფისა და სამშობლოს. შემდეგ, როდესაც მანდილოსნები აიშლებოდნენ, იწყებოდა ნადიმი, შემოჰქონდათ ხილი და ხმელი ჩირეული, რაც შეეხება ღვინოს, სვამდა ვისაც რამდენი სურდა ან შეეძლო (ანუ არ აძალებდნენ). სადღეგრძელოების თაობაზე მემატიანეები დუმან (თუ რატომ, ამას მოგვიანებით მოგახსენებთ). მეცნიერთა აზრით, იმ დროის სადღეგრძელოები ვითარების შესატყვისი იყო. არაბების ბატონობის პერიოდში ყველაზე აქტუალური პრობლემა ქრისტიანობის შენარჩუნება იყო. შესაბამისად, იმ ეპოქის საქართველოში ქრისტიანობისა და რწმენის გადარჩენის საკითხი სადღეგრძელოებშიც აისახა. მონღოლების ბატონობისას, უმთავრესი პრობლემა ხალხის ფიზიკურად გადარჩენა გახლდათ. კახეთში და ქართლში დღესაც ამბობენ სადღეგრძელოს „დავრჩენილიყავით", რომელიც რეალურად ნიშნავდა, რომ შემოსულ მტერს არ აეყარა და არ გაეყიდათ სხვა ქვეყანაში.
ოსმალეთის ბატონობის დროს, დასავლეთ საქართველოში „ტყვეთა სყიდვის" საშინელმა სენმა ლამის მთელი დასავლეთ საქართველოს ახალგაზრდობა შეიწირა. სწორედ ამიტომ, დასავლეთ საქართველოში მთავარ სადღეგრძელოებად მიიჩნეოდა —"ღმერთმა გვაშოროს ფაშები და გაგვიმრავლდნენ ბავშვებიო". აღმოსავლეთ საქართველოში ირანის ბატონობის პერიოდში, უამრავი ვენახი გაიჩეხა. ალბათ სწორედ ამის ნაყოფია ის, რომ იქაურებმა ვენახი საქართველოსთან გააიგივეს და ვენახისა და ღვინის სადღეგრძელო ძალიან პოპულარული გახდა. საქართველოს მთიანეთის საკულტო დღეობა-წვეულებებზე თამადას არ ირჩევდნენ — მის მოვალეობას ხევისბერი ან გვარ-ხატის რომელიმე მსახური ასრულებდა, საოჯახო სარიტუალო პურობას კი ოჯახის უფროსი მამაკაცი უძღვებოდა.
ზემო სვანეთში „თამადა", „თამათა" ერქვა თიბვის მესვეურს, წინამძღოლს, რომელიც მუშაობისას სიმღერას იწყებდა. და აი, მივედი იმ მთავარ სათქმელთან, რისთვისაც ეს სტატია დაიწერა — რას ნიშნავს და როდიდან მოდის ცნებები „თამადა“ და „სადღეგრძელო“. აღმოჩნდა, რომ სიტყვა „სადღეგრძელო“ ისევე როგორც „თამადა“ სულხან-საბა ორბელიანის „სიტყვის კონაში“ არ გვხვდება. თუ ეს სიტყვა იმ დროს იხმარებოდა ნაკლებ მოსალოდნელია, საბას იგი გამორჩენოდა. არც სხვა ძველ ქართულ ტექსტებში ჩანს მისი კვალი. თუ სადღეგრძელოს ძველ საქართველოში ის ფუნქცია და დატვირთვა ჰქონდა, რაც დღეს აქვს, მასზე აუცილებლად უნდა ყოფილიყო ლაპარაკი არჩილ მეფის „საქართველოს ზნეობანში“, საქართველოში გავრცელებულ წეს-ჩვეულებათა და ქცევათა ჩამონათვალში. არჩილი არც სუფრას ივიწყებს, მაგრამ თამადის არჩევასა და სადღეგრძელოებზე მასთან არაფერია ნათქვამი.
იტალიელი მისიონერი არქანჯელო ლამბერტი და ფრანგი მოგზაური ჟან შარდენი (XVII საუკუნე) დაწვრილებით აღწერენ ლხინს ძველ საქართველოში, მაგრამ თამადის ინსტიტუტის შესახებ ვერც მათთან ვხვდებით ცნობებს. შარდენი მხოლოდ იმას ამბობს, ღვინის სმისას ქართველები ჯანმრთელობას უსურვებენ ერთმანეთსო, მაგრამ ამ ჩვეულებას თითქმის ყველა ღვინის მსმელ ხალხთან ვხვდებით. სიტყვა „სადღეგრძელოს“ დღევანდელი გაგებით არსებობა XIX საუკუნის დამდეგიდან გვხვდება. იგი უკვე არის ჩუბინაშვილების ლექსიკონებში. გავიხსენოთ გრიგოლ ორბელიანის პოემა „სადღეგრძელო, ანუ ომის შემდგომ ღამე ლხინი, ერევნის სიახლოვეს“. აქ ქართულ ლიტერატურაში პირველად არის აღწერილი ლხინი იმ სახით, რა სახითაც ჩვენ დღეს მას ვიცნობთ და რასაც ტრადიციულ ქართულ სუფრას ვეძახით. გამოდის, რომ, ეს ტრადიცია ორ სრულ საუკუნესაც არ ითვლის. ახლა აკაკი წერეთლის „ჩემი თავგადასავლიდან“ ნაწყვეტს ჩავხედოთ, სადაც იგი თავისი ბავშვობის დროინდელ სუფრას აღწერს:
„სუფრაზე ღვინოს არავის არ აძალებდნენ, მხოლოდ მერიქიფეებს ეჭირათ ხელში ღვინით სავსე დოქები და, დაიცლებოდა თუ არა ვისიმე ჭიქა, მაშინვე აავსებდნენ. სადღეგრძელოები არ იცოდნენ. პირველ ჭიქას რომ აიღებდნენ, მაშინ კი პირჯვარს გამოისახავდნენ და იტყოდნენ: „დიდება ღმერთსა! მოწყალესა ერთსა! ღმერთო, გაუმარჯვე ბატონსა და ყმებსა, აქა მბრძანებელსა! შენდობა, მამაო!“ — ეტყოდნენ მღვდელსაც და გადაკრავდნენ ღვინოს. მერე კი იმდენს სვამდნენ, რამდენიც უნდოდათ. სამიზეზო სადღეგრძელოები კი ფიქრადაც არ მოსდიოდათ“.
ქართული სუფრის კულტის მიმდევრები შესაძლოა გამინაწყენდნენ, მთელ დუნიაზე ვტრაბახობთ, ჩვენში ეს ტრადიცია ათასეულ წლებს მოიცავსო, თამადობასა და სადღეგრძელოებს სხვებს ვასწავლით და თურმე ნუ იტყვით სულ რაღაც ორასი წლის ყოფილა. წერილის თავში ვახსენე კამათის საუკუნეში ვცხოვრობთ მეთქი და უეჭველად ატყდება ერთი ვაი-ვიში არიქა „მეობას“ გვართმევენო; მათ საყურადღებოდ მინდა გაუწყოთ, ეს და მსგავსი სადღეგრძელოები, მაგალითად „პურისმჭამელი ხალხის“, „ვინც მოპარვაც იცის და დახარჯვაც“ და მისთანანი სულაც ბავშვები არიან და XX საუკუნის პირმშოთა კატეგორიას მიეკუთვნებიან.
ბოლოსკენ მინდა ერთი მოსაზრებაც გაუწყოთ, რომელსაც ინტერნეტში წავაწყდი, თუმცა მისი ავტორის ვინაობა ვერ დავადგინე: „ათახმადა" აფხაზურში ნიშნავს უხუცესს, ოჯახის უფროსს, ოჯახის თავს. ჩერქეზული „თამადა" მამა-უფალი და ოჯახის უფროსია. კავკასიური ენებიდან შემოსული სიტყვა „თამადა" სუფრის გამძღოლს ნიშნავს, რაც ყველა ხალხებში ოჯახის უფროსს ევალებოდა. მგონი, ამ მოსაზრებას აქვს არსებობის უფლება და ახლოსაც უნდა იყოს სიმართლესთან.
