ტრაქტორისტებისა და მაღაროს მუშების „გმირული თავგადასავლებით“ თავმობეზრებული ქართველი ახალგაზრდებისთვის ეს ერთგვარი სულიერი საზრდო აღმოჩნდა, ღირსებისა და უტეხი სულის ზეიმი სასიამოვნოდ გვესალბუნებოდა და კიდევ უფრო შორეულ წარსულს, დავითისა თუ თამარის ეპოქას გვახსენებდა...
სტუდენტობისას საშუალება მქონდა, პირადად მესაუბრა ტექსელის აჯანყების მონაწილესთან, მოქანდაკე დავით ურუშაძესთან, რომელიც ჩემი მეგობრის ბიძა გახლდათ.
მოგვიანებით, 1990 წელს ჰოლანდიაში რამდენიმე თვე მომიწია ყოფნა და კუნძულზეც გახლდით. ვნახე არაჩვეულებრივად მოვლილი და ვარდებში ჩაფლული ქართველ მეომართა მემორიალი. ადგილობრივები ყოველი წლის 4 მაისს სტუმრობენ სასაფლაოს და ყვავილებით ამკობენ. თუმცა, ამ კუნძულს მიღმა ვერ ვნახე ვერც ერთი ადამიანი, ვისაც რამე ეცოდინებოდა ტექსელის აჯანყებაზე.
აჯანყება კი ნამდვილად მოხდა 1945 წლის 5 აპრილიდან 20 მაისამდე პერიოდში და მას ევროპის ტერიტორიაზე მეორე მსოფლიო ომის უკანასკნელ სამხედრო მოქმედებად მიიჩნევენ.
როგორ მოხვდა 800-მდე ქართველი კუნძულ ტექსელზე და რატომ მოხდა აჯანყება ომის მიწურულს, როცა პრაქტიკულად გადაწყვეტილი იყო გერმანიის ბედი?
ერთი ვერსიით, რომელსაც საბჭოთა პროპაგანდა ავრცელებდა და რომლის გამოძახილიც გახლდათ ზემოთ ხსენებული ფილმი, ტექსელის ტყვეთა ბანაკში გამომწყვდეული ქართველი მეომრები იმ იმედით აჯანყდნენ, რომ ბრიტანელი მოკავშირეების დახმარებით დააღწევდნენ თავს ტყვეობას. მეორე ვერსიით, კუნძულზე დისლოცირებული იყო ვერმახტის 822-ე ბატალიონი, რომელშიც 752 ქართველი ლეგიონერი და 400-მდე გერმანელი (უმეტესად ოფიცრები) მსახურობდა. მათ ევალებოდათ საფორტიფიკაციო ნაგებობებისა და სანაპირო ზოლის დაცვა იმ შემთხვევაში, თუ მოკავშირეთა დესანტის გადმოსხმა დაიწყებოდა.
ქართველთა უმეტესობა საბჭოთა არმიის ტყვედ ჩავარდნილი ჯარისკაცებისგან შედგებოდა. ნაცისტური გერმანიის წარმომადგენლები ემიგრაციაში მყოფ საქართველოს მთავრობას დაუკავშირდნენ და ქვეყნის დამოუკიდებლობის აღდგენის დაპირებით ქართული ლეგიონის ჩამოყალიბება შესთავაზეს, რომელიც გერმანიის მხარეზე იბრძოლებდა და თავად გაათავისუფლებდა ქვეყანას ბოლშევიკებისგან.
პროექტს ხელმძღვანელობდა ვერმახტის გენერალ-მაიორი შალვა მაღლაკელიძე, უაღრესად საინტერესო პიროვნება, რომელსაც პირადად ვიცნობდი და რომელიც ტექსელის აჯანყებულებს, რბილად რომ ვთქვა, ნეგატიურად მოიხსენიებდა.
ამის მთავარ მიზეზად კი მძინარე გერმანელებზე თავდასხმას ასახელებდა, რაც, მისი აზრით, ქართველი მეომრისთვის არადამახასიათებელი და უკადრებელი საქციელი გახლდათ.
უფრო ზუსტი წარმოდგენა რომ შეგიქმნათ, თანმიმდევრობით მივყვები.
ქართული ლეგიონის შემადგენლობაში 30 000 მეომარი გახლდათ, ძირითადად ტყვეობიდან გათავისუფლებულნი. ქართველები მსახურობდნენ 13 საველე ბატალიონში, რომელთაგან თითო 800-მდე ჯარისკაცს ითვლიდა.1942 წელს ეს ბატალიონები სხვა კავკასიურ ეთნიკურ ლეგიონებთან ერთად ყირიმში და ჩრდილო კავკასიაში იბრძოდნენ. სამხედრო ფორმირება „ქართულ ლეგიონს “ შალვა მაღლაკელიძესთან ერთად მეთაურობდნენ მიხეილ-ფრიდონ წულუკიძე, პოლკოვნიკი ნიკოლოზ ზალდასტანი (ზალდასტანიშვილი) და საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის სხვა ოფიცრები.
მალე გამოირკვა, რომ ქართველები მოზრდილ ჯგუფებად გადადიოდნენ საბჭოელების მხარეს, ამიტომ ეს ბატალიონები აღმოსავლეთ ფრონტიდან გადაიყვანეს დასავლეთში, ძირითადად საფრანგეთში და ნაწილი ჰოლანდიაში.
ასე მოხვდა 822-ე ბატალიონი კუნძულ ტექსელზე, სადაც არც არანაირი საკონცენტრაციო ბანაკი არ ყოფილა და არც ქართველ მეომრებს ერჩოდა ვინმე.
ბუნებრივია, ჩნდება კითხვა – მაშინ რატომ აჯანყდნენ და შეაწყდნენ უკვე ომწაგებული გერმანიის სადამსჯელო ნაწილებს ქართველი მეომრები?
საქმე ისაა, რომ ბანაკის „ბინადართა“ უმეტესობას, რაღა თქმა უნდა, შინ დაბრუნება უნდოდა, ოჯახებთან. მაგრამ იცოდნენ, რა დამოკიდებულებაც ჰქონდა საბჭოთა ხელისუფლებას ტყვედ ნამყოფთა მიმართ, კარგად მოეხსენებოდათ, რომ მოღალატის იარლიყი ყველას გარანტირებული ჰქონდა, მით უმეტეს, გერმანელთა სამსახურში ნამყოფებს. ისინი სიკვდილით დასჯას თუ არა, გაციმბირებას ვერ გადაურჩებოდნენ. ამიტომ საჭირო იყო ერთგულება დაემტკიცებინათ საბჭოთა ხელისუფლებისათვის და ქართველებმაც აჯანყების მოწყობა გადაწყვიტეს. სხვანაირად მათ არანაირი შანსი არ ექნებოდათ არც სამშობლოში დაბრუნებისა და არც ცოლ-შვილის ნახვისა.
საინტერესოა, რომ ტექსელზე ამ აჯანყებამდე სრული სიმშვიდე სუფევდა. კუნძული ომს გადაურჩა, მაგრამ ქართველებისა და გერმანელების შურისძიების მსხვერპლი შეიქნა.
აჯანყებას მეთაურობდნენ კაპიტანი შალვა ლოლაძე, ევგენი არტემიძე, აკაკი კილაძე, სერგო გუჯაბიძე, ნოე გონგლაძე, შალვა ნოზაძე და სხვები. 5 აპრილს კუნძულის პატარა ქალაქ დენ ბურგის ეკლესიამ შუაღამის მაუწყებელი ზარი ჩამოჰკრა. ეს აჯანყების დაწყების ნიშანი იყო.
ამბოხებულები მძინარე გერმანელებს კი გაუსწორდნენ და ქალაქიც ხელში ჩაიგდეს, მაგრამ ძალიან მალე მატერიკიდან კბილებამდე შეიარაღებული სადამსჯელო დესანტი გადმოსხეს, რომელთან დაპირისპირებაც თითქმის უიარაღო ქართველების ძალებს აღემატებოდა. მიუხედავად ამისა, ბრძოლები 20 მაისამდე გაგრძელდა, ანუ როცა მეორე მსოფლიო ომი პრაქტიკულად უკვე დასრულებული იყო.
გერმანელები სასტიკად გაუსწორდნენ ამბოხებულებს და არც ადგილობრივი მოსახლეობა დაინდეს. 20 მაისს კი კუნძულს მოკავშირეების არმიაში შემავალი კანადური სამხედრო ფორმირება მიადგა და მათ დაუსვეს წერტილი ამ ტრაგედიას.
მსხვერპლი დიდი იყო. 500-მდე ქართველი განისვენებს ჰოლანდიის ამ პატარა კუნძულის სასაფლაოზე, ხოლო გადარჩენილებს, როგორც მოსალოდნელი იყო, ციმბირის „ლაგერებში“ უკრეს თავი.
თუმცა, ეს არ არის ამ ამბის ფინალი.
საბჭოთა ხელისუფლების კოლექტიურ ტვინში მოიხარშა მორიგი პროპაგანდისტული ზღაპარი კუნძულ ტექსელზე არსებული საკონცენტრაციო ბანაკის არსებობისა და იქ გაუსაძლის პირობებში მყოფი გმირი საბჭოთა მეომრების ამბოხის თაობაზე.
დატრიალდა პროპაგანდისტული მანქანა და... ციმბირის ბარაკებში გამომწყვდეული, ცხოვრებაზე ხელჩაქნეული ქართველი „მოღალატეები“ უეცრად გმირებად იქცნენ. ჩამოურიგეს ჩინ-მედლები, პრესა და რადიო (ტელევიზია ჯერ არ იყო) მათი ქება-დიდებით არ იღლებოდა...
მთავარი და სასიკეთო კი ის გახლდათ, რომ ასობით ქართველი მშობლიურ კერას დაუბრუნდა და სრულფასოვანი ცხოვრების გაგრძელების საშუალება მიეცა. მერე კი წლების განმავლობაში თავადაც იმეორებდნენ საკუთარ თავგადასავალზე შექმნილ ლეგენდას.
მხოლოდ მოგვიანებით, ცოტა პოლიტიკურად რომ „დათბა“, გახდა ცნობილი ტექსელის კუნძულზე დატრიალებული საზარელი ტრაგედიის რეალური ისტორია.
ჩემი აზრით, სრულიად უსაფუძვლოა მავანთა მცდელობა, რაიმე მიზეზით გაამტყუნოს 800 ქართველი, რომლებსაც შინ, საკუთარ ოჯახებში დაბრუნება უნდოდათ, მაგრამ ორი ტოტალიტარული სახელმწიფოს უგუნური პოლიტიკის მსხვერპლი კი აღმოჩნდნენ. ბედის გამოისობით, ტექსელზე გარიყულები რთულ ვითარებაში აღმოჩნდნენ და ამ ვითარების გათვალისწინებით მათი ქმედებები, ვფიქრობ, გამართლებული იყო.
