სოფია მელნიჩუკი, გალია იბრაგიმოვა
მას შემდეგ, რაც აშშ–ის ეროვნულმა დაზვერვამ 2018 წელს ჟურნალისტ ჯამალ ხაშოგის მკვლელობის შესახებ დასკვნა გამოაქვეყნა, თეთრმა სახლა ახალი სტრატეგია გაახმოვანა: ამერიკელები იემენში ომის შეწყვეტასა და იქ ადამიანის უფლებების დაცვას მოითხოვენ. რამდენად შორს წავა ვაშინგტონი და რით შეუძლია უპასუხის ერ–რიადს?
არასანქცირებული პრინცი
სახელმწიფო დეპარტამენტის ხელმძღვანელ ენტონი ბლინკენის განცხადებით, 76 საუდელს სავიზო შეზღუდვები, ეგრეთ წოდებული ხაშოგის ბანი დაუწესდა, რომლებიც „უცხოეთში დისიდენტების დაშინებასა და ასევე ხაშოგის მკვლელობაში მონაწილეობდნენ“. პერსონალური სანქციები ასევე შეეხება დაზვერცის შეფ აჰმად ალ ასირის.
დაზვერვის მოხსენებაში ნათქვამია, რომ საუდის ხელისუფლების მკაცრი კრიტიკოსის, გაზეთ The Washington Post–ის ავტორის სასტიკ მკვლელობაში არაბეთის პრინცის, მუჰამედ ბენ სალმანის ხელიც ურევია. ჟურნალისტი მისი თანხმობით გაიტაცეს, როდესაც ის სტამბულში საუდის არაბეთის საკონსულოს შენობაში შევიდა, მოკლეს და დაანაწევრეს, რის შემდეგაც მისი ნეშტი აღარავის უნახავს. საამიროების საგარეო საქმეთა სამინისტროში ამგვარ ბრალდებებს კატეგორიულად უარყოფენ.
მაგრამ პრინცის წინააღმდეგ პირადი სანქციები არ დაუწესებიათ, მიუხედავად იმისა, რომ ჯო ბაიდენი წინასაარჩევნო კამპანიისას ერ–რიადის შერისხვის პირობას დებდა. და ამასნ კითხვები დაბადა.
„ვფიქრობ, უნდა გვესმოდეს, რომ მთელ ქვეყანასთან ურთიერთობა უფრო პრიორიტეტულია, ვიდრე ერთ ადამიანთან“, — განაცხადა ამასთან დაკავშირებით ბლინკენმა. მისი თქმით, ადმინისტრაცია განიხილავს საუდის არაბეთთან კავშირებს, თუმცა ისინი მნიშვნელოვანია აშშ–სთვის და ამიტომაც არის განსაკუთრებით დაინტერესებული. „ჩვენ მხარს ვუჭერთ სამეფოს დაცვას“, — დაამატა ბლინკენმა და იქვე განმარტა, რომ მიზანი — ეს ერ–რიადის უფრო მეტად შესაბამისობაა შტატების ამოცანებსა და ფასეულობებთან.
სახელმწიფო მდივანმა ხაზი გაუსვა: თეთრი სახლისთვის პრინციპულია, რომ ერ–რიადმა ერთმანეთისგან გამიჯნოს ამერიკელებისგან მიღებული დახმარება და ვითარება იემენში, სადაც საუდიტები მხარს უჭერენ პრეზიდენტ აბუ რაბ მანსურ ჰადის ჰუსიტების შიიტური მოძრაობის წინააღმდეგ. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ვაშინგტონს სურს დარწმუნდეს, რომ ამერიკული იარაღი არ გამოიყენება მესამე ქვეყნებში ბრძოლის ველზე.
შემტევი თავდაცვა
ორი სახელმწიფოს ურთიერთობები საფუძველი — ეს ამერიკელების წვდომაა ნავთობზე სამეფოს თავდაცვის უზრუნველყოფის სანაცვლოდ. საუდის არაბეთი ამერიკული შეიარაღების უდიდესი მყიდველია. პარტნირობა ორივე ქვეყნის სტრატეგიულ ინტერესებს აკმაყოფილებს. მაგრამ ფასეულობების საკითხისადმი (დემოკრატია და ადამიანის უფლებები) სახელმწიფოებს განსხვავებული მიდგომები აქვთ.
პრეზიდენტ ბარაკ ობამას მმართველობის ბოლო წლებში მოკავშირეობა „მოსაზრებებში განსხვავებას“ გადააწყდა, როგორც ამას მეფე სალმანის პირადი მრჩეველი აღწერდა. ისინი აშშ–ის ირანისადმი მიდგომებსაც შეეხებოდა, რომელიც საუდის არაბეთის მთავარი მოწინააღმდეგეა რეგიონში. ამასთან, მიხედავად იმისა, რომ ორი ქვეყნის სადაზვერვო სამსახურები წარმატებით თანამშრომლობდნენ უსაფრთხოების სფეროში, მონარქიის კრიტიკოსებთან ბრძოლის საუდიტური მეთოდები შტატებში არ მოსწონდათ. ამას დაემატა იემენის პრობლემაც. თეთრ სახლს აშფოთებდა საომარი მოქმედებების მსხვერპლთა რიცხვი, რომლებშიც, სავარაუდოდ, ამერიკული იარაღიც ფიგურირებდა.
დონალდ ტრამპის ხელისუფლებაში მოსვლის შემდეგ ურთიერთობები დათბა. თუმცაღა პოსტის დაკავებამდე ის განსაკუთრებულ სიმპათიებს არ განიცდიდა ახლოაღმოსავლელი პარტნიორის მიმართ — ამბობდა, რომ თავად სულაც არ იყო „სამეფოს ფანატი“, ხოლო შტატები არ უნდა დახმარებოდნენ „საუდელ ტერორისტებს“. ასე იყო თუ ისე, პირველი ოფიციალური ვიზიტი დონალდ ტრამ სწორედ ერ–რიადში ჰქონდა, ხოლო მისი მმართველობის ბოლოსკენ სახელმწიფო დეპარტამენტმა ტერორისტებად ჰუსიტები ცნო. საუდის პრინცთან ახლო ურთიერთობებს ექს-პრეზიდეტი ძირითადად სიძისა და მრჩევლის, ჯარედ კუშნერის მეშვეობით ინარჩუნებდა. ხაშოგის მკვლელობის შესახებ მოხსენება წინა ადმინისტრაციიდ როსვე იყო მზად, უბრალოდ არ გამოქვეყნებულა.
„ტრამპმა ფსონი მოკავშირეებში ინვესტიციებზე დადო, რათა ვაშინგტონის ვალდებულებების დონე დაეწია. პარტნიორები, მათ შორის საუდის არაბეთი, ვალდებული იყვნენ, შეეძინათ კიდევ მეტი იარაღი და საკუთარ თავზე აეღოთ პასუხისმგებლობა რეგიონში მომხდარზე“, — განმარტავს ექსპერტი მაქსიმ სუჩკოვი. სამაგიეროდ შტატები სამხედრო–პოლიტიკურ მფარველობას უზრუნველყოფდნენ და მწვანე შუქს უნთებდნენ მოკავშირეებისთვის მნიშვნელოვან ინიციატივებს.
„რასაც უნდა ამბობდნენ ახლა ტრამპის მოწინააღმდეგეები, ურთიერტობების ამგვარ ფორმულას ავტომატურად ეთანხმებოდა ორივე პარტია. როცა ხაშოგი მოკლესდემოკრატები კრიტიკით დაესხნენ თავს რესპუბლიკელებს, საუდის არაბეთში ადმიანის უფლებების დარღვევების, საუდიტებისა და მისი მოკავშირეების მხრიდან იემენში სასტიკი ოპერაციების იგნორირებაში დაადანაშაულეს (რასაც ობამას დროს თავად დემოკრატები უჭერდნენ მხარს) და პრეზიდენტის სიძე კუშნერსა და პრინცს შორის „კეთილი ქიმიის“ არსებობა უსაყვედურეს“, — ამბობს სუჩკოვი. მისი თქმით, დემოკრატებს მიაჩნდათ, რომ ამან ჩამოუყალიბა მუჰამედ ბენ სალმანს დაუსჯელობის შეგრძნება და ასევე მოსაზრება, რომ ვაშინგტონთან ნებისმიერი საკითხის მოგვარება ფულიტ იყო შესაძლებელი.
ახალი ადმინისტრაციისგან კურსის შეცვლას ელოდებოდნენ და პირველი ნაბიჯები უკვე გადაიდგა კიდეც. ბაიდენის განცხადებით, ვაშინგტონი წყვეტს იემენში შემტევი ოპერაციებისთვის მხარდაწერას, მათ შორის, იარაღის ექსპორტის ხარჯზე. ვრცელდებოდა ინფორმაცია, რომ ეს ასევე შეეხებოდა დეკემბერში მიღწეულ შეთანხმებას სამი ათასი ზეზუსტი ბომბის GBU-39–ისა (ღირებულება 290 მლნ დოლარი) და ასევე შვიდი ათასი Paveway IV–ის მიწოდებასაც (ღირებულება 478 მლნ დოლარი). ვაშინგტონმა განაცხადა, რომ იემენის კონფლიქტის გადაჭრას დიპლომატიური გზით აპირებს. გარდა ამისა, თებერვალში ჰუსიტების ტერორისტული დაჯგუფებების სიიდან ამოიღეს.
ახალი ცვლილება
და მაინც, ექსპერტების აზრით, ორ ქვეყანას შორის ურთიერთობების სრულ გადახედვაზე საუბარი შეუძლებელია. „გაკიცხავენ, მაგრამ თანამშრომლობის გადაფასება არ მოხდება“, — მიაჩნია ახლო აღმოსავლეთის ექსპერტ ალექსეი ხლებნიკოვს. მისი თქმით, სტრატეგიული კუთხით არაფერი შეიცვლება.
ამ მოსაზრებას ეთანხმება რუსლან მამედოვიც — რუსეთის ახლოაღმოსავლური პროექტების მენეჯერიც. მისი თქმით, კორექცია დიდი ხნის წინ იგეგმებოდა. „ჯერ კიდევ ობამას პერიოდიდან ამერიკელები იზრდებოდნენ საკუთარი ენერგეტიკის კუთხით, პირველ ადგილზე გავიდნენ მსოფლიოში ნავთობის მოპოვების მხრივ და უკვე ნაკლებად ესაწიროებოდათ საუდის არაბეთი. ახალ ადმინისტრაციაში ზოგს აშშ–ის საგარეო პოლიტიკის სხვა ხედვა აქვს, საუბარია გადაბალანსებაზე: რათა რამდენიმე რეგიონულ „დერჟავას“ ეყრდნობოდნენ და ხელები ცოტა შეიხსნან“, — ამბობს ექსპერტი.
მამედოვი ხაზს უსვამს, რომ შიდა რეგიონულ დინამიკაში ბევრია დამოკიდებული ირანის ბირთვულ გარიგებაზეც. ერ–რიადი ავშინგტონის ერთ–ერთი უმთავრესი პარტნიორია თეირანთან ურთიერთობებში. საუდის არაბეთის მიმართ ხისტი მიდგომები ავტომატურად შეუწყობს ხელს ირანს. და იმისთვის, რომ ხაშოგის მკვლელობაში დამნაშავეები დაისაჯნენ, შტატები ამაზე არ წავა.
2015 წელს გაფორმებული ერთობლივი ყოვლისმომცველი სამოქმედო გეგმა საუდის არაბეთისთვის ერთგვარ „ბოლო წვეთად იქცა“, ამბობს ალექსეი ხლებნიკოვი. ბოლო ათი წლის განმავლობაში რე გიონში რამდენიმე მოვლენა მოხდა: ამბოხებები ტუნისსა და ეგვიპტეში, რომლეთა შემდეგაც აშშ–ის დახმარების გარეშე დარჩენილმა პრეზიდენტებმა პოსტები დაკარგეს, შემდეგ გადატრიალება ეგვიპტეში, და როგორც შედეგი, კაიროსთვის ამერიკული სამხედრო დახმარების შეჩერება; დაბოლოს, გარიგება ირანთან. ამ ყველაფერმა, პოლიტოლოგის თქმით, „საუდის არაბეთს დიპლომატიური პორტფოლიოს დივერსიფიკაციისა და სხვა დიდ სახელმწიფოებთან კონტაქტების განმტკიცებისკენ უბიძგა — მაგალითად, რუსეთსა და ჩინეთთან“.
შეიარაღებას ერ–რიადზე მოსკოვიც ყიდის: 2017 წლის შეთანხმებით გათვალისწინებული პირველი პარტიების მიწოდება 2019 წელს დაიწყო. მაშინ სამეფომ რუსეთთან მემორანდუმი გააფორმა მძიმე ცეცხლმფრქვევი სისტემა ТОС-1А–ის, ტანკსაწინააღმდეგო კომპლექს „კორნეტ-ЭМ–ის“, ყუმბარმტყორცნი АГС-30–ებისა და კალაშნიკოვის ავტომატების შესყიდვა–ლოკალიზაციის თაობაზე. 2021 წლის დასაწყისში გავრცელდა ინფორმაცია, რომ საუდიტებმა შესაძლოა რუსული საზენიტო–სარაკეტო კომპლექსი С-400–ები და ასევე გამანადგურებელი Су-35–ები შეიძინონ.
ამასთან, მამედოვის თქმით, მიშვნელოვანია ისიც, რომ ქვეყნები ნავთობ–ბაზარზეც ახდენენ პოლიტიკის კოორდინაციას. როგორც მას მიაჩნია, მონარქიას აქვს შესაძლებლობა, პრობლემები შეუქმნას ამერიკელებს რეგიონში, თუმცა საბოლოო ჯამში ყველას ესმის, რომ აშშ უკიდურესად მნიშვნელოვანია ერ–რიადისთვის და მსგავსი მანევრები მხოლოდ ყურადღების მიპყრობას ემსახურება.
„საუდის არაბეთში მიაჩნიათ, რომ აშშ–სთან ურთიერთობა არ არის დამოკიდებული იმაზე, თუ ვინ ზის თეთრ სახლში. მათი აზრით, ორი ქვეყნის კონტაქტები ფუნდამენტურია და ნებისმიერ პერტურბაციას გაუძლებს“, — ასკვნის ექსპერტი.
ათობით წლიანი პარტნიორობა ბევრ რამეზე აისახა: პრაქტიკულად მთელი საუდის არაეთის ელიტა განათლებას აშშ–ში იღებს, საუდური რიალი ამერიკულ დოლარზეა მიბმული, შეიარაღება და სამხედროების სწავლება უმთავრესად ამერიკულია. ამის შეცვლას ბევრი წელი დასჭირდება. ამიტომაცაა საგარეო კონტაქტების დივერსიფიკაცია უფრო ტაქტიკური სვლა, მრავალმხრივი ტრეკი, რომელიც ახალ მრავალპოლარულ სამყაროს შეესატყვისება.
რედაქცია შესაძლოა არ ეთანხმებოდეს ავტორების მოსაზრებას!
