სომხეთის მთავრობის მეთაური ნიკოლ ფაშინიანი 21 დეკემბერს აზერბაიჯანთან მოსაზღვრე სიუნიქის პროვინციას ეწვია, რომელიც, მასმედიის ინფორმაციით, მზარდი დაძაბულების ზონა ხდება. ოლქის ხელმძღვანელობამ მოსახლეობას იმისკენაც კი მოუწოდა, რომ ტყეში შეშის მოსაგროვებლად, საქონლის სამწყემსად ან სხვა სამეურნეო საქმეებზე წასვლისას სომეხი სამხედროების მიერ დაცულ ტერიტორიებს არ გასცდნენ.
ახლა მშვიდობიან მოსახლეობას არაფერი ემუქრება: სომეხი და აზერბაიჯანელი მესაზღვრეები რუს კოლეგებთან ერთად ამწესებენ მესაზღვრეთა რაზმებს საჭირო უბნებზე.
მანამდე სომხეთის საგარეო საქმეთა სამინისტროში აღნიშნეს, რომ საბრძოლო პოზიციების დაზუსტება აზერბაიჯანთან საზღვრის ნაწილის დემარკაციის აუცილებლობას უკავშირდება — მას შემდეგ, რაც მანამდე არაღიარებული მთიანი ყარაბაღის რესპუბლიკის შემადგენლობაში შემავალი და სომხეთის მოსაზღვრე ტერიტორიები ბაქოს კონტროლქვეშ გადავიდა. რუსი მესაზღვრეების სამშვიდობო როლი ამ ტექნოლოგიურად რთულ ვითარებაში აშკარაა: ისინი შესაძლო ხშირი ინციდენტებისა და შეიარაღებული კონფლიქტის „რეინკარნაციისგან“ აზღვევენ ტერიტორიას.
სომხეთსა და აზერბაიჯანს შორის სიუნიქის პროვინციის უბანსა და ზანგელანისა და ქუბათლის დასახლებებში სახელმწიფო საზღვრის დაზუსტებას ისიც ართულებს რომ გზის „საბჭოთა“ 21-კილომეტრიანი უბანი არ შეესაბამება ორი რესპუბლიკის სუვერენიტეტისა და ტერიტორიული მთლიანობის შექმნილ კონფიგურაციას. ადგილობრივი მოსახლეობისთვის ემოციურად მგრძნობიარე დემარკაციის პროცესი, რომელიც სსრკ-ის რუკების მიხედვით ხორციელდება, უახლოეს დღეებში დასრულდება და გზაზე, რომელიც სომხეთ–აზერბაიჯანის საზღვარს მარყუჟად ერტყმის, უსაფრთხო მოძრაობას უზრუნველყოფს. რუსი მესაზღვრეები გორისი–დავიდ ბეგის გზის მონაკვეთზე შეუფერხებელი მოძრაობის უზრუნველსაყოფად სამუდამოდ განთავსდებიან.
ამ ფონზე რუსეთის უსაფრთხოების ფედერალური სამსახურის (ФСБ) დირექტორი ალექსანდრ ბორტნიკოვი 18 დეკემბერს ერევანსა და ბაქოს ეწვია, რათა მაქსიმალურად ზუსტად მიეტანა ნიკოლ ფაშინიანამდე და ილჰამ ალიევამდე მოსკოვის პრინციპული პოზიცია საზღვრების დელიმიტაცია–დემარკაციასთან და ასევე რეგიონული მშვიდობის განმტკიცებასთან დაკაშირებით.
პასუხისმგებლობის ზონის გაფართოება
ერევნის ინფორმაციით, ბოლო დღეებში სომხეთის საერთაშორისოდ აღიარებული საზღვრების მიღმა საბრძოლო მოქმედებების განახლების ალბათობა გაიზარდა. ესკალაცია შეიძლებოდა სიუნიქის პროვინციაზეც გავრცელებულიყო. სომხეთის საერთაშორისო საზღვრების განმტკიცება უსაფრთხოების ახალ გარანტიებს ქმნის, მით უმეტეს, რომ რუსეთის ФСБ-ს სასაზღვრო ჯარები, თავად ფაშინიანის თქმით, „სრულად არის ჩართული სიუნიქში“.
სომხეთის ტერიტორიაზე რუსეთის ФСБ-ს ოთხი სასაზღვრო რაზმი მანამდეც იდგა, ვიდრე სექტემბერში მთიან ყარაბაღში ვითარება გამწვავდებოდა — სულ დაახლოებით 4 500 კაცი. ძირითადი ყურადღება სომხეთ–თურქეთს შორის 300 კმ-ზე მეტი საზღვრის დაცვას ეთმობოდა.
9 ნოემბრის სამმხრივი შეთანხმების შესაბამისად, რუს მესაზღვრეებს ახალი ამოცანები გაუჩნდათ ლაჩინისა და ნახჭევნის კორიდორებში, რომლებიც სომხეთს მთიან ყარაბაღთან, ხოლო აზერბაიჯანს მის შემადგენლობაში შემავალ ნახჭევნის ავტონომიურ რესპუბლიკასთან აკავშირებს.
ნოემბრის ბოლოს სომხეთის სასაზღვრო უსაფრთხოებისა და მთიან ყარაბაღში მშვიდობის შესანარჩუნებლად, სომხური მხარის თხოვნით, რუსეთის ФСБ-ს სასაზღვრო სამმართველომ დამატებითი 188-კაციანი რეზერვი და საჭირო რაოდენობის ტექნიკა გამოყო სომხეთ–აზერბაიჯანის საზღვარზე განსათავსებლად. დღეს მაღალია რუსეთის ФСБ-ს რეგიონული სამმართველოს ახალი ძალების გამოჩენის ალბათობაც.
თავდაპირველად სამმხრივი შეთანხმება არ ითვალისწინებდა რუსი მესაზღვრეების მიერ უშუალოდ სომხეთ–აზერბაიჯანის დაახლოებით 1000-კილომეტრიანი საზღვრის დაცვას, მაგრამ რუსეთის ФСБ-ს „მწვანე ბერეტები“ ირანთან საზღვრის სომხურ მხარეზე 2017 წლიდან დგანან. შესაძლოა ერევანსა და ბაქოში ბორტნიკოვის ვიზიტი უკავშირდებოდეს კიდეც რუსი მესაზღვრეების შეყვანას სომხეთ–აზერბაიჯანის საზღვარზე სომხეთის მხრიდან.
მსგავსი კონფიგურაცია ხელსაყრელია მთიან ყარაბაღში კონფლიქტის ორივე მხარისთვის, ვინაიდან საიმედოდ უზრუნველყოფს სომხეთის უსაფრთხოებასა და ტერიტორიულ მთლიანობას, ობიექტურად უწყობს ხელს აზერბაიჯანის ეკონომიკის დემილიტარიზაციას, რომლის სამხედრო ხარჯები 2021 წელს სახელმწიფო ბიუჯეტის 15%-ს გადასცდება.
რეგიონული მშვიდობის საფრთხეები
ყარაბაღში რუსი მესაზღვრეების ყოფნას შეუძლია „ჩააბეტონოს“ მხარეთა პოზიციები, რომლებიც 2020 წლის 9 ნოემბერს ჩამოყალიბდა, და ხილულ პერსპექტივაში რეგიონულ სტაბილურობასაც მოემსახუროს.
ალექსანდრ ბორტნიკოვის სწრაფი მივლინება სამხრეთ კავკასიაში შესაძლოა სამზადისი იყოს ახალი სამმხრივი სახელმჭიფოთშორის შეთანხმებისთვის სომხეთს, აზერბაიჯანსა და რუსეთს შორის. გარდა რუსეთის პასუხისმგებლობის ზონის გაფართოებისა, ერევანსა და ბაქოში მაღალჩინოსნებს შეიძლება თურქეთის აზერბაიჯანში მზარდი სამხედრო ყოფნის თემაზეც ემსჯელათ.
მანამდე თურქეთის თავდაცვის მინისტრმა ჰულუსი აკარმა განაცხადა, რომ ანკარა „აზერბაიჯანელი ძმებისთვის სამართლიან საქმეში“ დახმარებას განაგრძობს — სამხედროების წვრთნის კუთხით, ერთობლივი მანევრების ჩათვლით. ანკარის ძმური დახმარების იდეალიზება არ ღირს, თურქეთი ხომ ნატოს წევრი ქვეყანაა, რომელიც უმთავრესად „ძალის პროეცირებას“ ახდენს და პლანეტის ენერგორესურსების გაკონტროლებისკენ ისწრაფვის.
როგორც სტრატეგიული კვლევების საერთაშორისო ინსტიტუტის ექსპერტები აღნიშნავენ: „აზერბაიჯანის წარმოსახვითი გამარჯვება, რომელიც ადამიანებისა და მატერიალური საშუალებების მნიშვნელოვანი დანაკარგების ფასად არის მიღწეული, საინტერესოა მომავლის საომარი მოქმედებებისთვის“.
ყარაბაღის კონფლიქტმა წარმოაჩინა ახალი ოპერატიული კონცეფციებისა და ძალთა სეტეცენტრიულ სტრუქტურაზე გადასვლის აუცილებლობა. მომდევნო ათწლეულებში მაღალი ინტენსივობის ბრძოლებში უპირატესობა მცირე, საშუალო და დიდი „დერჟავების“ შეიარაღებულ ძალებს ექნებათ, რომლებიც ყველაზე უკეთ შეათავსებენ მოძველებულ და ახალ ტექნოლოგიებს. კარგი წვრთნა და კარგად აღჭურვილი არმიები ყოველთვის ამარცხებენ უდისციპლინო არმიებს, მიუხედავად ამ უკანასკნელთა ტექნოლოგიური უპირატესობებისა.
დასავლეთში სამხრეთ კავკასია საცდელ პოლიგონად თუ იპოდრომად აღიქმება. უცხოელი სამხედრო ანალიტიკოსები ცივად ანგარიშობენ გაგრძელების ვარიანტებს. ამ გეოპოლიტიკურ თამაშში არ ფიქრობენ სომხეთის, აზერბაიჯანისა და რუსეთის რეალურ უსაფრთხოებაზე.
რედაქცია შესაძლოა არ ეთანხმებოდეს ავტორის მოსაზრებებს
