მირიან I იბერიის მესამე მეფე იყო ფარნავაზიანთა დინასტიიდან. „ქართლის ცხოვრების“ მატეანე მირიან მეფეს ახასიათებს როგორც ყოველმხრივ ღირსეულ ხელმწიფესა და პიროვნებას:
„ესე იყო მირვან ტანითა სრული, შუენიერი, ძლიერი და ქველი“.
მისი მეფობა და ცხოვრება ნამდვილად არ ყოფილა უშფოთველი, პირიქით მირიანმა ტახტი დიდი გაჭირვებით შეინარჩუნა და ქვეყანასაც დიდი განსაცდელი ააცდინა.
თუ მირიანის წინამორბედ საურმაგს იბერიელი დიდებულები აუჯანყდნენ და მან ტახტი ჩრდილოკავკასიელების, ანუ დურძუკების დახმარებით დაიბრუნა, მირიანის მეფობისას ქართველთა სახელმწიფოს საფრთხე თავად დურძუკებისგან დაემუქრა.
თეიმურაზ ბაგრატიონის თქმით, დურძუკთა დამანგრეველი ლაშქრობის უკან ეგრისის ერისთავი და მისი დიდებულები იდგნენ. როდესაც ფარნავაზმა ქვეყანა გააერთიანა, ეგრისის მეფე ქუჯიმ ნებაყოფლობით დათმო ტახტი და ფარნავაზის რიგით ერისთავობას დასჯერდა. გაერთიანებული იბერიის მეფემ ქუჯი დაიმოყვრა და თავისი და მიათხოვა ცოლად. ამრიგად, ქუჯის შთამომავლები ფარნავაზიანებადაც ითვლებოდნენ და მათაც გააჩნდათ გარკვეული პრეტენზიები იბერიის სამეფო ტახტზე. თეიმურაზ ბაგრატიონის ვერსიით, ქუჯიან-ფარნავაზიანებმა ამბოხი მცხეთის ტახტის დაუფლების მიზნით წამოიწყეს. თუმცა ეგრისის ერითავს დურძუკთა ლაშქრობის დროს აქტიურობა არ გამოუჩენია და ისიც ფაქტია, რომ არავითარი დინასტიური ომს ადგილი არ ჰქონია. ამიტომ მტკიცება იმისა, რომ დურძუკებს მცხეთის ტახტზე ქუჯის მემკვიდრეთა აყვანა სურდათ, ფაქტებით არ დასტურდება.
ფარნავაზიდან მოყოლებული, იბერია სელევკიდების უზარმაზარი იმპერიის მხარდაჭერითა და მფარველობით სარგებლობდა. მაგრამ მირიან I-ის ტახტზე ასვლის მომენტისათვის სელევკიდების სამეფო უკვე დასუსტებულ–განადგურებული იყო და მირიანის დახმარება არ შეეძლო. მოკავშირის გარეშე დარჩენილ იბერიის მეფეს გაუჭირდა დურძუკებთან გამკლავება.
საქართველოში დარიალის გზით შემოჭრილ დურძუკებს მთიულეთის არაგვის სიახლოვეს მცხოვრები ჭართალელები შეუერთდნენ და ერთიანი ძალებით მოარბიეს ბაზალეთი. შემდეგ კახეთს მიაშურეს, იქაურობა გადაწვეს და ისევ უკან გაბრუნდნენ.
მირიან მეფემ, მოთარეშეების დასასჯელად, „მოუწოდა ყოველთა ერისთავთა ქართლისა, და შემოიკრიბნა ყოველნი სპანი მხედარი და ქუეითი.. წარემართა დურძუკეთს“.
იბერიის მეფემ ანგარიში გაუსწორა მოღალატე ჭართალელებს და დურძუკეთში გადავიდა. დაშინებული დურძუკნი ციხესიმაგრეებსა და ვიწრო ხეობებში გამაგრდნენ. ქართველთა ჯარი, რომელსაც მეფე მირიანი მიუძღოდა, დურძუკთა მთავარ სიმაგრეს მიადგა.
როგორც მემატიანე წერს:
„შეკრბეს ურძუკნი, დაუდგეს სიმაგრეთა ზედა გარდასვლათა გზასა მას. მაშინ მირიან გარდატეხა ცხენისაგან. მივიდა ქუეთთა თანა თუისთა, და წარუძღუა წინა ქუეითთა. ზურგით შემოადგინნა მხედარნი და მოვიდა კართა მათ შინა, ვითარედ ჯიქუი სიფიცხლითა, ვითარცა ვეფხნი სიმხნითა, ვითარცა ლომი ზახილითა, იქმნა მათ შორის ბრძოლა ძლიერი, ხოლო მირიანს ვერ ჰკუეთდა მახვილი დურძუკთა, ვითარცა კლდესა სპასა. და დადგა უძრავად ვითარცა კოშკი მტკიცედ და გაგრძელდა მათ შორის ბრძოლა, და მოსწყდა ორგნითვე ურიცხუ. ხოლო იძლივნეს დურძუკნი და ივლტოდეს“.
უკან გამობრუნებულმა მირიანმა ჩრდილო კავკასიაში გადასასვლელ ვიწრო უღელტეხილზე ქვითკირის ციხე ააშენა და უწოდა „დარუბალ“. ამით მირიანმა ჩაკეტა დარიალის ხეობა, რათა ერთხელ და სამუდამოდ აღეკვეთა ჩრდილოკავასიელთა იბერიაში შემოჭრა.
აქ უნდა გავიხსენოთ, რომ ძველი წელთაღრიცხვით II საუკუნეში დარიალს გადაღმა მიწები დურძუკებს (ჩეჩენთა და ინგუშთა წინაპრებს) ეკუთვნოდათ. ოსები წინაპარი ალანები ამ ადგილებში მოგვიანებით გამოჩნდნენ და ხეობას დარიალანი (დარიალი) ანუ „ალანთა კარიც“ მოგვიანებით ეწოდა. სიტყვა „დარუბალი“ კი სპარსულია და „დახშულ კარს“ ნიშნავს. მოგვიანებით რომაელი ისტორიკოსი პლინიუსი უფროსი ამ ციხესიმაგრეზე წერდა:
„კავკასიის კარები უზარმაზარი ქმნილებაა ბუნებისა, მთების უეცარი გაპობის შედეგი. თვით გასავლელი მოზღუდულია რკინით შემოჭედილი დირებით... მდინარის გამოღმა აგებულია „კუმანიად” წოდებული სიმაგრე, აშენებული იმ მიზნით, რათა დააბრკოლონ მრავალრიცხოვანი ტომების გადმოსვლა“.
მირიანის თითქმის 50 წლიან მეფობის დროს ბევრი მნიშვნელოვანი ღონისძიება გატარდა. მან ააშენა არმაზი, განამტკიცა ქვეყნის ერთიანობა, საქართველოს უშიშროების განმტკიცებისათვის შეეკრა „მეფესა ასურისტანისა“, მაგრამ დარიალის ციხესიმაგრის აგება მართლაც უდიდესი მნიშვნელობის მოვლენა იყო საქართველოს ისტორიაში. ამით, ერთი მხრივ, აღიკვეთა ჩრდილოკავკასიელთა უკონტროლო თარეში საქართველოში, მეორე მხრივ კი, იბერიის მეფეს შეეძლო, საჭიროების შემთხვევაში გაეღო დარიალის კარი, ჩრდილოკავკასიელი მთიელები თავის სამსახურში ჩაეყენებინა და მიეშვა ეს დაუძლეველი ძალა სამხრეთელ მტრებზე. დარუბალის, იგივე დარიალის ჩარაზვით მირიანი სამუდამოდ შევიდა ქვეყნის ისტორიაში, როგორც სახელოვანი მეფე.
