პირველ რიგში ის კულტურები უნდა მოიყვანოთ, რომლებსაც ძირითადი ადგილი უკავია კვების რაციონში: ქინძი, ოხრახუში, ნიახური, კამა, სტაფილო, ყაბაყი, პომიდორი, კიტრი, ბადრიჯანი, წიწაკები, რეჰანი, ლობიო, ბარდა, პიტნა, ნიორი, ხახვი, სალათა და სხვ. მათი ჩამოთვლა შორს წაგვიყვანს.
ზოგი ბოსტნეულის თესვა უკვე დაგვიანებულია, თუმცა, არც თუ მცირეა მცენარეები, რომელთა დათესვას მაისსა და ივნისში, ზოგისას უფრო გვიანაც შეიძლება.
საგაზაფხულო სათეს კულტურებში ყოფენ ორ ჯგუფს: საადრეო საგაზაფხულო (ითესება მარტსა და აპრილში) - მათი თესლები დაბალ ტემპერატურაზე იოლად ღივდება და აღმონაცენი მცირე ყინვებს უძლებს. ზრდა-განვითარებისთვის ოპტიმალური ტემპერატურაა დღისით +120C ... +200C, ღამით +60C ... +120C. ესენია: კომბოსტო, ბარდა, ცერცვი, ისპანახი, წიწმატი, ხორბალი, ქერი, სელი, ბარდა და სხვ.
მეორე ჯგუფია საგვიანო საგაზაფხულო კულტურები, მათი თესლის გაღივებისთვის საჭიროა ნიადაგი +10 0C და მეტად იყოს გამთბარი. აღმონაცენი მცირე წაყინვასაც ვერ უძლებს. ოპტიმალურია დღისით +160C ... +240C, ღამით +80C ... +120C. ესენია: სიმინდი, კარტოფილი, ჭარხალი, სტაფილო, ბოლოკი.
საგვიანო საგაზაფხულო კულტურებს მიეკუთვნება აგრეთვე, სითბოს მოყვარული მცენარეები - საზამთრო, ნესვი, კიტრი, ბადრიჯანი, წიწაკა, გოგრა, პომიდორი, ლობიო. მათი განვითარებისთვის ოპტიმალური ტემპერატურაა დღისით +280C ... +300C, ღამით +140C ... +180C. ამ ჯგუფის მცენარეები სათანადო ტენის პირობებში +400C სიცხეს უძლებენ, +130C ქვევით მათი ზრდა-განვითარება ჩერდება, ხოლო მცირე ყინვის დროს (-10C ... -20C) იღუპებიან.
რაც შეეხება საშემოდგომო კულტურებს, ითესება ოქტომბერ-ნოემბერში, როცა მინდვრის სამუშაოებისთვის ხელსაყრელი პირობებია.
მწვანილი და ზოგიერთი ბაღჩეულ-ბოსტნეული კულტურა პირდაპირ ითესება მუდმივ ადგილზე, მეორე ნაწილისათვის უმჯობესია დაჩითილება და შემდეგ გადატანა ღია გრუნტში, ან სათბურში.
ჩითილი - თესლიდან გაზრდილი ნორჩი მცენარე, რომელზეც ლებნები (ჩანასახოვანი ფოთლები) და პირველი ნამდვილი ფოთლებია (მაგ.: კომბოსტოს ჩითილზე 3, კიტრზე 3-5, პომიდორზე 5-7, წიწაკაზე 5-7 ფოთოლი და ა.შ.). დასაჩითილებლად იყენებენ პოლიეთილენის ფირით გადახურულ სათბურს, ან თბილ შენობას, სადაც მაღალი ტემპერატურის და ჰაერის ტენიანობის შექმნაა შესაძლებელი.
დაჩითილებით მოყავთ კიტრი, პომიდორი, წიწაკები, ბადრიჯანი, კომბოსტო, საზამთრო, ნესვი და სხვ.
ღია გრუნტში დასარგავად ჩითილების გამოყვანას იწყებენ დაცულ გრუნტში (სათბურში, ორანჟერეაში, ან სულაც ოთახის პირობებში), სპეციალურად გამოყოფილ კვლებში, ან მცირე კონტეინერებში (კასეტებში, ქოთნებში, ყუთებში) თესვის ვადების დაწყებამდე 2-3 კვირით, ან უფრო ადრე. სათბურში დასარგავად ჩითილები გამოყავთ წლის სხვადასხვა დროს, ამ კულტურებისათვის საჭირო პირობებში.
დაჩითილებით მცენარის ვეგეტაციის ხანგრძლივობა 30-35 დღით მცირდება და მიიღება ადრეული მოსავალი, რაც განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ცივ რაიონებში, სადაც მოკლე ზაფხული და გრძელი ზამთარია.
ბოსტნეული კულტურები მომთხოვნია ნიადაგების მიმართ და მათი კარგი ზრდა-განვითარებისთვის აუცილებელია ნიადაგის წინასწარ მომზადება – გამდიდრება ორგანული და მინერალური სასუქებით, განსაკუთრებით - თესლების აღმოცენების და დაჩითილებისთვის.
ჩითილების გამოსაყვანად საჭიროა ნოყიერი, მცენარის ზრდა-განვითარებისათვის აუცილებელი მიკრო და მაკროელემენტებით მდიდარი სუბსტრატი (საკვები არე), რომელიც შეგიძლიათ შეიძინოთ უკვე მზა სახით, ან თავად მოამზადოთ სხვადასხვა კომბინაციით. ამისთვის დაგჭირდებათ:
ü 1 წილი ბაღის მიწა : 3 წილი ფოთლოვანი ტყის ნეშომპალა : 1 წილი აგრო პერლიტი;
ü ან 1 წილი გადამწვარი ნაკელი : 1 წილი ბოსტნის მიწა, ან ტორფი;
ü 1 წილი ბოსტნის მიწა : 1 წილი ბიოჰუმუსი, ან პერლიტი;
ü ჩითილების გამოსაყვანად შესაძლებელია გამოყენებული იქნას მხოლოდ ტორფი.
ასეთი სუბსტრატები მსუბუქია და გამოიყენება სუსტი, ნაზი და ზედაპირულფესვებიანი კულტურების დასათესად, ჩითილების გამოსაყვანად, დასაკალმებლად.
მზა სუბსტრატი ჩაყარეთ კასეტებში, ან ერთჯერად ქოთნებში, ჩაყარეთ 1-2 თესლი 1 - 1,5 - 2,5 სმ სიღრმეზე, თესლის ზომის გათვალისწინებით, დაფარეთ მიწით, მსუბუქად მოტკეპნეთ და მორწყეთ.
სხვადასხვა კულტურების თესლები ითესება სხვადასხვა სიღრმეზე მათი ზომის, ნიადაგის სტრუქტურის და მცენარის ბიოლოგიური თავისებურებების გათვალისწინებით. ნორმაზე უფრო ღრმად ჩათესვისას აღმონაცენი ვითარდება ძალიან წვრილი და სუსტი, შეიძლება თესლის საერთოდაც ვერ აღმოცენდეს. არასაკმარის სიღრმეზე თესვისას აღმონაცენი კი იოლად იზრდება, მაგრამ მიწის ზედა ფენის სწრაფი გამოშრობის გამო მისი შემდგომი განვითარება ფერხდება. ორივე შემთხვევაში მოსავლიანობა მცირდება.
რაც უფრო წვრილია თესლი, მით ნაკლებ სიღრმეზე ითესება, რადგან ღრმად თესვისას ჩანასახს არ ყოფნის სამარაგო საკვები მიწის ზედაპირზე ამოსასვლელად. უფრო დიდი ზომის თესლები შეიძლება ღრმად ჩაითესოს. მაგ.: სიმინდის თესლებს თესენ 7-12 სმ. სიღრმეზე, ხორბლის 7-9 სმ., კომბოსტოს, ქინძის, თალგამის - 1-2 სმ., კიტრის, გოგრის 5-7 სმ., პომიდვრის, წიწაკის, ბადრიჯნის 2-2,5 სმ და სხვ.
ზოგჯერ თესლს დასაჩითილებლად სათბურებში პირდაპირ, მობნევით თესავენ. ასეთ დროს ნათესი ხშირი გამოდის, მცენარეების ფესვები ერთმანეთში იხლართება და ჩითილების ამოღების დროს, ხშირ შემთხვევაში, ზიანდება. ასეთი ჩითილები მუდმივ ადგილზე გადარგვისას ადაპტაციას ძნელად გადის, 1-2 კვირით ანელებს ზრდას, მომწიფებას აგვიანებს, იოლად ავადდება და ზოგჯერ იღუპება კიდეც.
უმჯობესია დაჩითილება სპეციალურ ქოთნებსა და კონტეინერებში მოახდინოთ, სადაც მცენარის ფესვთა სისტემა ჭურჭლის შიგნით მოცულობას იკავებს და გადატანისას არ ზიანდება. ასეთი მცენარე შემდეგაც იოლად ხარობს, სწრაფად იზრდება, გამძლეა მავნებელ-დაავადებების და სიცივის მიმართ.
სუბსტრატის მომზადებასთან ერთად, აუცილებელია ჩითილებისთვის სპეციალური მიკროკლიმატის შექმნა. ჯანსაღი ჩითილის მისაღებად თესლების აღმოცენებამდე სათბურში უნდა შევინარჩუნოთ +220C ... +240C, აღმოცენების შემდეგ (4-5 დღის მანძილზე) +160C ... +180C, შემდეგ, მზიან ამინდში +220C ... +240C, ღრუბლიან ამინდში +180C ... +190C, ღამით +16 0C, ჩითილების ნორმალური განვითარებისთვის აუცილებელია დღის სინათლე 12-16 სთ. იყოს. მორწყვა - რეგულარულად, რომ არ მოხდეს სუბსტრატის გამოშრობა. 1მ2-ზე თავსდება საშუალოდ 280-300 ჩითილი.
ჯანსაღი ჩითილი მუქი მწვანე ფერის, მსხვილ ღეროიანი და კარგად დატოტვილია. სუსტი და უფერული ჩითილებიდან ძლიერი მცენარეების განვითარება ვერ ხდება და შესაბამისად, მოსავლიანობაც იკლებს.
ჩითილების გადატანა ხდება 5-7 ნამდვილი ფოთლის ფაზაში. ზოგიერთ ჩითილს (პომიდორი, ბადრიჯანი, წიწაკები) გადატანისას უკეთებენ პიკირებას - აჭრიან ძირითადი ფესვის 1/3 და ღია გრუნტში ისე რგავენ, რომ ფოთლები ახლოს იყოს, მაგრამ მიწას არ ეხებოდეს. ასეთ ჩითილებზე ფესვებს მიწაში მოქცეული ღეროც ივითარებს და მოსავლიანობა იზრდება. ჩითილებს გადატანისას ფრთხილად აცლიან ჩანასახოვან ფოთლებს (ლებნებიდან განვითარებულს).
გადარგვამდე ორჯერადად, აღმოცენებიდან მე-20 და 30-ე დღეს სასურველია ჩითილების გამოკვება ნატრიუმის გუმატით (1გრ/20ლ წყალზე), ან კრისტალონით (20 გრ/10ლ წყალზე).
4-5 ნამდვილი ფოთლის ფაზაში და ჩითილების გადარგვამდე 3 დღით ადრე სასურველია ორჯერადად პროფილაქტიკური ღონისძიების გატარება: ანტრაკოლი + პრევიკურ ენერჯი (30 გრ ანტრაკოლი/ 20 გრ პრევიკურ ენერჯი / 10 ლ წყალი) ნარევის შესხურებით.
გადარგვამდე სასურველია სარგავი ორმოების მორწყვა. თუ ჩითილები ბიოდეგრადირებად ქოთნებშია გამოზრდილი, პირდაპირ იდგმება ორმოებში, თუ არადეგრადირებადშია, ჩითილი ფრთხილად, ისე რომ არ დაზიანდეს, მიწის კომით უნდა გადაიტანოთ. გადატანილი ჩითილები ირწყვება 3-5 დღის შემდეგ.
ღია გრუნტში გადარგვისას გასათვალისწინებელია ნიადაგის ტემპერატურა 10 სმ სიღრმეზე, რომელიც სხვადასხვა კულტურისთვის განსხვავებულია.
მაგ.: კომბოსტოების ჩითილები ირგვება, როცა ნიადაგის ტემპერატურა +8°-ს მიაღწევს. პომიდვრის ჩითილის გადარგვა ღია გრუნტში უმჯობესია მაშინ, როცა ნიადაგის ტემპერატურა +14°C, ხოლო ჰაერის +18°C და მეტია. სასურველია სარგავ ორმოში გადარგვის დროს ყოველ ძირზე 1 ს.კ. მიწაში შერეული სუპერფოსფატის შეტანა, რაც ფესვთა სისტემის ინტენსიურ განვითარებას და მცენარის დაჩქარებულ ზრდას უწყობს ხელს.
პომიდორთან შედარებით, ბადრიჯანი და წიწაკა სითბოს მოყვარული კულტურებია და ერთნაირ პირობებში უფრო ნელა იზრდება. მათი ჩითილების გამოყვანას 2-3 კვირთ მეტი ჭირდება, თუმცა, 18-20°C ტემპერატურაზე ეს ვადა 40-45 დღემდე შეიძლება შემცირდეს. ბადრიჯნის და წიწაკის ჩითილებს უფრო ფაქიზი ფესვთა სისტემა აქვთ და გადარგვისას ძნელად ეგუებიან ახალ გარემოს.
რაც შეეხება მუდმივ ადგილზე ნიადგის მომზადებას, ბოსტნეული კულტურების მოსაყვანად ოპტიმალურია კარგი წყალგამტარობის, კარგი აერაციის, საკმარისად ფხვიერი, ოდნავ ნოტიო, ნაყოფიერი ნიადაგები, რომლებშიც კარგად ინახება საკვები ნივთიერებები და სითბო. მათ უმრავლესობას ნეიტრალურთან მიახლოებული, ოდნავ მჟავე (pH = 6.06.5.) ნიადაგები მოწონს.
სათბურისთვის კარგია მინდვრის და კორდის მიწის, ქვიშის, ნაცრის და ორგანული სასუქის (ნაკელი, ნეშომპალა, ქათმის სკორე) ნარევი, კარგად დაშლილი ტორფი, ტორფიანი და ნაკრები კომპოსტები. ასეთ სუბსტრატში დამატებით შეაქვთ სხვადასხვა მინერალური სასუქი. ყოველი ორი წლის შემდეგ სასურველია გადამუშავებული გრუნტის შეტანა.
გასანოყიერებლად საუკეთესოა ტორფის, გადამწვარი ნაკელის და ყამირი მიწის ნარევი. ყურადღება მიაქციეთ რომ მიწა გაწმენდილი იყოს სარეველებისგან, საიდანაც შესაძლებელია სხვადასხვა მავნებელ-დაავადებების გავრცელება.
ორგანულ და არაორგანულ სასუქებს შორის საუკეთესოდ ითვლება გადამწვარი ნაკელი, რომელიც 2-3-ჯერ მდიდარია მცენარისათვის საჭირო აუცილებელი საკვები ელემენტებით, ვიდრე ყველაზე ნაყოფიერი მიწა. გადამწვარი ნაკელი მცენარეების კვებასთან ერთად, აუმჯობესებს ნიადაგის სტრუქტურას, არეგულირებს მასში ჰაერისა და წყლის გამტარობას და ა.შ.
ღია გრუნტში მრავალწლოვანი, მსხვილი და ძლიერფესვიანი მცენარეებისათვის კარგია: 2 წილი ბაღის (ნოყიერი) მიწა : 1 წილი გადამწვარი ნაკელი : 1 წილი სილა (უმჯობესია მდინარის) : 2 წილი აგრო პერლიტი.
