ალექსანდრ სობკო
ნავთობის ინდუსტრიისგან განსხვავებით, გაზში არ არსებობს OPEC +-ის ტიპის ხელშეკრულებები, რაც ნიშნავს, რომ აქ მხოლოდ და მხოლოდ საბაზრე ძალები მუშაობენ. რომ არსებობდეს გაზის OPEC-ი, ფასების შენარჩუნება ბევრად უფრო მარტივი იქნებოდა ნავთობის მრეწველობაში არსებულ სიტუაციასთან შედარებით ― რადგან გაზზე მოთხოვნის ვარდნა კვლავ ნაკლებია, ვიდრე ნავთობის სექტორში, მოპოვების რეგულირება კი უფრო ადვილია. გაზის ინდუსტრიაში დამატებით სირთულეებს ქმნის ისიც, რომ კარანტინამდე შეთავაზებების სიჭარბე შეინიშნებოდა: თხევადი ბუნებრივი აირის (LNG) პროგნოზირებული ჭარბი წარმოება, პლუს თბილი ზამთარი, ასევე გადავსებული საცავები ევროპაში უკრაინული ტრანზიტის წარუმატებელი შეწყვეტის პირობებში.
ასეა თუ ისე, კონკურენცია გაზის სექტორში მძაფრდება, იმპორტიორები ნაკლებს ყიდულობენ, ფასები კი ეცემა, თუმცა ჯერჯერობით არ იშლება, როგორც ნავთობის ინდუსტრიაში. ამჟამად მსოფლიოში გაზზე მოთხოვნის ვარდნის მოცულობის სრული სურათი არ არსებობს, ხოლო სხვადასხვა ქვეყნებში სურათი ძალიან განსხვავებულია, მოხმარების სექტორებში ყველას სხვადასხვაგვარი ენერგობალანსი და გაზის წილი აქვს. მაგალითად, აშშ-ში გაზზე მოთხოვნის ვარდნა არც ინდუსტრიაში და არც ელექტროენერგიის გამომუშავებაში პრაქტიკულად არ არსებობს. ინდოეთში ვითარება განსხვავებულია: სახელმწიფო ONGC-მ საკუთარი მოპოვება 15%-ით შეამცირა მოთხოვნის შემცირების გამო. ლოგიკურია, რომ თუ ქვეყანა საკუთარ საწარმოო ობიექტებში სარქველებს უჭერს, გაზის იმპორტირება (ინდოეთის შემთხვევაში ეს არის LNG) არაგონივრული იქნებოდა, იმპორტი შეიძლება შენარჩუნდეს მხოლოდ გარანტირებული სახელშეკრულებო ვალდებულებებით („აიღე ან გადაიხადე“). ევროპაში გაზის მოხმარება ელექტროგენერაციაში მეოთხედით დაეცა.
როგორია რეზულტატი: LNG-ზე სპოტური ფასები რეკორდულად დაბალ ნიშნულამდე ― ორ დოლარზე ცოტა მეტამდე დაეცა, რაც დაახლოებით 70 დოლარია 1000 კუბურ მეტრზე. ხოლო მიმდინარე ნავთობკოტირებებით ამისგან შორს არც კონტრაქტული ფასებია ნავთობმებით: ნავთობზე 25 დოლარის პირობებში LNG დაახლოებით 3 დოლარი ეღირება მილიონ BTU- ზე.
შეგახსენებთ, რომ თხევადი გაზი საერთაშორისო გაზით ვაჭრობის დაახლოებით მესამედს შეადგენს, მაგრამ გაზის მთლიანი გლობალური ბაზრის 15%-ზე ნაკლებია. რაც შეეხება რუსულ მილსადენურ ექსპორტს, ახლა ევროპაში რუსული მილსადენით გაზის მიწოდება არ მცირდება და მიმდინარე წელში ახლოსაა მაქსიმუმთან. თუმცა აღსანიშნავია, რომ 2020 წელს უკრაინული სატრანზიტო სიუჟეტის შედეგად, ექსპორტის მოცულობების ჩამოშლა თავისთავად დაიწყო. მალე ექსპორტის მოცულობა გამოსწორდა, მაგრამ ბევრად დაბალ (15-20%-ზე) დონეზე, ვიდრე შარშან. ასეა თუ ისე, ევროკავშირში არსებული კარანტინები ჯერ კიდევ არ მოქმედებს რუსეთის ექსპორტზე. თუმცა, ლიბიიდან და ალჟირიდან იტალიაში ექსპორტი ორზე მეტად შემცირდა.
მაგრამ ევროპის ისედაც მცირედ დაცლილი გაზსაცავები (UGS) გათბობის სეზონზე გაორმაგებული ძალით ივსება. ამიტომ, საინტერესოა, რომ უკრაინასაც კი გაუჩნდება შანსი აქტიურად ჩაერთოს ევროპის გაზის ბაზრის მუშაობაში. ნათელია, რომ საკარანტინო ზომების გაგრძელების შემთხვევაში, რაღაც მომენტში, ისევე როგორც ნავთობის ინდუსტრიაში, შეივსება ყველა შესაძლო საცავი. ამ შემთხვევაში, უკრაინაში მიწისქვეშა გაზის საცავში თავისუფალი მოცულობები ტრეიდერებისთვის შეიძლება საინტერესო იყოს ზაფხულში მათი ძალიან დაბალ ფასებში შესავსებად.
ამავე დროს, ექსპორტის შემცირებაც სავარაუდოა. ტრადიციულად მიიჩნევა, რომ LNG-ის ექსპორტის შემცირების პირველი კანდიდატი შეერთებული შტატებია, გამომდინარე გაზის გათხევადებაზე მაღალი შიდა ფასებიდან. დანარჩენი მწარმოებლები, მიუხედავად იმისა, რომ ზარალს ნახავენ სრულ თვითღირებულებაში, LNG- სა და გაზის წარმოებას შეინარჩუნებენ, თუნდაც მიმდინარე ხარჯების დასაფარად.
მიუხედავად ამისა, ჩვენ ჯერ ვერ ვხედავთ LNG-ის ქარხნების სრულ გაჩერებას. თუმცა, ფორმალური ნიშნებით, ეს შეიძლება მომხდარიყო კიდეც. შეერთებულ შტატებში ფასი მილიონ BTU-ზე 1,8 დოლარია, ვამატებთ 15%-ს გათხევადებისთვის და კიდევ 1 დოლარს ― მიწოდებისთვის და ევროპაში ფასი 3 დოლარი გამოდის. ახლა ევროკავშირში ფასები დაბალია, დაახლოებით 2 დოლარი, მაგრამ რატომ გრძელდება ექსპორტი? საქმე ისაა, თუ რა უნდა ჩაითვალოს მიმდინარე საოპერაციო ხარჯებად.
ყველაზე ნათელი მაგალითია ტრანსპორტირების ღირებულება. ფორმალური ნიშნების მიხედვით, ეს უშუალოდ ოპერაციული ხარჯებია. სინამდვილეში, ზოგ შემთხვევაში, გაზის გადამზიდავები გრძელვადიან ფრახტზე იმყოფებიან, ანუ გაქირავების ხარჯები ადრევე იყო გაწეული.
ამის შემდეგ მხედველობაში მიიღება ტრანსპორტირებაზე საწვავის ხარჯები: ნავთობის მსგავსად გემის საწვავის გაიაფება, ხშირ შემთხვევაში კი LNG გამოიყენება, რომელიც გემის მოძრაობისას ორთქლდება.
და მაინც, ჩვენ ახლოს ვართ იმ სიტუაციასთან, როცა აშშ-სა და ევროპაში გაზზე ფასები თანაბრდება (2 დოლარის რაიონში)! თუმცა აღსანიშნავია, რომ ეს ამერიკის ძირითადი ჰაბის ფასია, ხოლო რეგიონულ ჰაბებზე ფასთა კოტირება შეიძლება დაბალი იყოს. ასეა თუ ისე, ჯერჯერობით ექსპორტული წარმოების სრულ შეჩერებაზე საუბარი არ არის, მაგრამ ჩნდება ცნობები უახლოეს თვეებში ამერიკის LNG-ის 10-დან 30-მდე დაგეგმილი მიწოდების გაუქმების შესახებ.
საინტერესოა, რომ შეერთებულ შტატებში გაზზე შიდა ფასები არ იკლებს, ოდნავ გაიზარდა კიდეც: ფასთა კოტირება უკვე მილიონ BTU– ზე 2 დოლარამდე გაიზარდა. რა თქმა უნდა, ეს არც ისე ბევრია ნორმალურ სიტუაციაში, მაგრამ მშვენიერია პანდემიის პირობებში. რა არის ამის მიზეზი? ჯერ ერთი, შეერთებულ შტატებში გაზზე მოთხოვნა პრაქტიკულად არ დაეცა. მეორეც, მცირდება მოპოვება, ვინაიდან მილიონ BTU-ზე 2 დოლარზე ნაკლები ფასები არაკომფორტულია მწარმოებელთათვის, გაზზე მომუშავე აპარატების რიცხვიც თანდათანობით მცირდება (თუმცა, არც ისე სწრაფად, როგორც ნავთობის შემთხვევაში). მესამე, შეგახსენებთ, რომ აშშ-ში მოპოვებული გაზის დაახლოებით 20% ნავთობის მოპოვებასთან ასოცირებული გაზითაა განპირობებული, რაც ნიშნავს, რომ ნავთობმოპოვების შემცირება გამოიწვევს გაზის მოპოვების შემცირებასაც.
აშშ-ში გაზზე შიდა ფასების ზრდა კარგი ამბავია, რადგან მიმდინარე პირობებში სწორედ ეს ფასთა კოტირება ადგენს გაზის გლობალური ფასებისთვის გარკვეულ „ფსკერს“. პოზიტიური ამბების შესახებ: Platts-ის პროგნოზით, LNG-ის გლობალური ბაზარი 2020 წელში 4%-ით გაიზრდება კიდეც. შედარებისთვის, 2019 წელში სექტორი სწრაფად გაიზარდა 13%-ით (355 მილიონ ტონამდე), ეს კი ძალიან კარგ ზრდად ითვლება, უახლოეს წლებში თუნდაც ბაზისური, კორონავირუსამდელი სცენარის მიხედვით, ელოდებოდნენ უფრო დაბალი ზრდის მაჩვენებელს. გასული წლის ინდუსტრიის ზრდაში თავისი წვლილი რუსეთის წარმოებამაც შეიტანა, პირველ რიგში, ეს ,,Yamal LNG“-ის მეორე და მესამე ხაზებია.
რა ფაქტორებს შეუძლიათ კიდევ გაზსა და LNG-ზე ფასების მხარდაჭერა? არსებობს მოსაზრება (სხვადასხვა ინდუსტრიისთვის), რომ კორონავირუსული კოლაფსი მოთხოვნების კუთხით შეიძლება ნაწილობრივ მაინც ანაზღაურდეს შეთავაზების შეზღუდვებით. ჯერჯერობით გაზის სექტორში ეს აშკარად არ ჩანს, თუმცა ზოგ მოპოვებით ობიექტებზე კორონავირუსის აფეთქება უკვე დაფიქსირდა.
მშენებარე წარმოებებისთვის მსგავსი პრობლემა უკვე არსებობს. მათ შორის, მურმანსკშიც, სადაც გრავიტაციული პლატფორმები იგება Арктик СПГ-2-ისთვის. კორონავირუსის მკვეთრმა გავლენამ თავი იჩინა მოზამბიკის პროექტეც, რომელსაც დიდი ყურადღება ეთმობა, ვინაიდან უახლოეს წლებში სწორედ იქ შეიქმნება გათხევადებული გაზის ერთ-ერთი ყველზე მსხვილი წარმოება გაზის შელფური მარაგების ბაზაზე.
ახლა იქ მსხვილი წარმოება Mozambique LNG შენდება და მიმდინარეობს მზადება Rovuma LNG-ის მშენებლობისთვის. პირველ პროექტზე უკვე დაფიქსირდა კორონავირუსის აფეთქება. გარდა ამისა, მოზამბიკში ექსტრემისტული დაჯგუფებები გააქტიურდნენ. საერთო ჯამში, ამ ორ ფაქტორს შეუძლია მშენებლობის გართულება და ქარხნების ამუშავების გადავადება. თუმცა გლობალური ეკონომიკის შენელება კარანტინების გაუქმების შემდეგაც შეამცირებს გაზზე მოთხოვნის ზრდას. ამიტომ, თუ ახალი საწარმოები იმაზე ცოტა მოგვიანებით ამუშავდება, ვიდრე მოსალოდნელი იყო, ამით რამდენიმე წლის განმავლობაში შენარჩუნდება მსოფლიო ფასები გაზსა და LNG-ზე.
P.S. რედაქცია შესაძლოა არ ეთანხმებოდეს ავტორის მოსაზრებებს!
