სამსონ ხონელი
გამოგიტყდებით, რამდენიმე დღეა წინამდებარე სტატის სათაურში დასმულ კითხვაზე პასუხს ვეძებ. გავეცანი უამრავ მოსაზრებას, თუმცა დასკვნის გაკეთება არ არის მარტივი. შესაძლოა მკითხველმა დახმარება გადაწყვიტოს და ბრძანოს − ამცირებს ფულის მასას და, შესაბამისად, ინფლაციას. „კიდო“? − ჩავეძიები და არ გამიკვირდება, რომ ენამოსწრებულად მომიგოს − პატივცემულო, ჩინჩლავს! როგორ?! − დავინტერესდები დეტალებით. არადა, პასუხი თავადაც ვიცი: საბანკო ვალდებულებების გაძვირებით მათთვის, ვისი სესხებიც რეფინანსირების განაკვეთზეა მიბმული. შესაძლოა ვცდები და მზარდი ინფლაციისა და ფსკერზე დაშვებული ლარის, დაკარგული თუ შემცირებული შემოსავლების პირობებში დაჩინჩლულთა წრე გაცილებით ფართოა, თუმცა ახლა ეს როდია მომდევნო სტრიქონების მთავარი საკითხი.
პროლოგი გამიგრძელდა, დროა კარგად დავიწყებული, მაგრამ არცთუ ისე ძველი ამბავი შეგახსენოთ. მოგეხსენებათ, აპრილის მიწურულს ეროვნულმა ბანკმა რეფინანსირების განაკვეთი 1 პროცენტული პუნქტით, 9,5 პროცენტამდე გაზარდა. მას შემდეგ არასრული ორი კვირა გავიდა, თუმცა ანალიტიკოსები ბჭობენ, COVID-19-ის პანდემიით გამოწვეული ღრმა ეკონომიკური კრიზისის პირობებში რამდენად მიზანშეწონილი და გამართლებული იყო მონეტარული პოლიტიკის გამკაცრება, როგორ აისახება ეს გადაწყვეტილება ქვეყნის ეკონომიკასა და ინფლაციურ პროცესებზე.
კობა გვენეტაძის უწყების განმარტებით, მონეტარული პოლიტიკის გამკაცრება ამჯერადაც ბოლო პერიოდის განმავლობაში მკვეთრად გაზრდილმა ინფლაციამ განაპირობა. კერძოდ, მხოლოდ მიმდინარე წლის პირველ კვარტალში ინფლაცია 7.2 პროცენტამდე გაიზრდა, რაც მიზნობრივი ინფლაციის მაჩვენებელს − 3 პროცენტს 2,4-ჯერ აღემატება. ამავე დროს, ეროვნული ბანკის პრეზიდენტის კობა გვენეტაძის თქმით, მის უწყებას არა აქვს ბერკეტი, ინფლაციასთან მიმართებაში სასწაული მოახდინოს.
„ყველა ფაქტორი, რაც დღეს ინფლაციაზე მოქმედებს, ეროვნული ბანკის მანდატის მიღმაა და შეუძლებელია მათი კონტროლი. მაგრამ მიუხედავად ამისა, ჩვენ მიერ გადადგმული ნაბიჯებით ვცდილობთ საშუალოვადიან პერიოდში ინფლაცია შემცირდეს. ეროვნულმა ბანკმა შეუძლებელია, ამ პროცესში სასწაული გააკეთოს“, − განაცხადა კობა გვენეტაძემ.
ქვეყნის მთავარი ბანკირის სიტყვებს ანალიტიკოსთა კრიტიკა მოჰყვა. მათი უმრავლესობა აცხადებს, რომ ქვეყანაში ინფლაციაზე პასუხისმგებელი სწორედ ეროვნული ბანკია, რაც კანონმდებლობით არის განსაზღვრული.
„არა მგონია, რომ ეროვნულ ბანკს ვინმე „სასწაულის მოხდენას“ სთხოვდეს. მას მხოლოდ იმ ამოცანების შესრულებას სთხოვენ, რაც საქართველოს კონსტიტუციით და ეროვნული ბანკის შესახებ კანონით არის განსაზღვრული. იქ კი ძალიან მკაფიოდ და გასაგებად წერია, რომ ქვეყანაში ინფლაციაზე პასუხისმგებელი ეროვნული ბანკია. დღეს ამ უწყებას ყველა ინსტრუმენტი აქვს იმისთვის, რომ აკონტროლოს და მართოს ინფლაცია. პრობლემა არ არის ინსტრუმენტების არქონა, ეს ინსტრუმენტები არსებობს. პრობლემა ეროვნული ბანკის ხელმძღვანელობის უუნარობაშია“, − აცხადებს ფინანსისტი თემურ ბასილია.
მისი თქმით, ეროვნულ ბანკს არაკომპეტენტური ხელმძღვანელობა ჰყავს, რომელიც არსებულ ინსტრუმენტებს სწორად ვერ იყენებს.
რეფინანსირების განაკვეთის გაზრდას ზოგადად ეკონომიკურ ვითარებაზე და კონკრეტულად ინფლაციაზე მნიშვნელოვანი პოზიტიური გავლენა ვერ ექნება, ვინაიდან კობა გვენეტაძის უწყება ურთიერთგამომრიცხავ ნაბიჯებს დგამს. ის, ერთი მხრივ, ზრდის რეფინანსირების საპროცენტო განაკვეთს და მიმოქცევაში ფულის მასის შესამცირებლად ყიდის უცხოურ ვალუტას, ხოლო მეორე მხრივ, მიმოქცევაში უშვებს გაცილებით მეტ ლარს, რითიც ზრდის ფულის მასას.
„ერთი სიტყვით, ეროვნული ბანკი, რომლის ხელმძღვანელობაც გვიმტკიცებს, ფულის მოცულობას ინფლაციაზე გავლენა არა აქვსო, მიმოქცევაში ფულის მასის შესამცირებლად ზრდის საპროცენტო განაკვეთს და სავალუტო ბაზარზე ყიდის რეზერვებს უცხოურ ვალუტაში. საკითხავია, თუ ფულის მასის მოცულობას ინფლაციაზე მართლაც არა აქვს გავლენა, მაშინ ეროვნული ბანკი რატომ ზრდის საპროცენტო განაკვეთს და რატომ ყიდის რეზერვებს? ეს ფაქტიც საკმარისია გავიგოთ, რომ ეროვნული ბანკის მმართველი რგოლი დაკომპლექტებულია არაკომპეტენტური პირებით. არ მიკვირს, რომ ფულად-საკრედიტო პოლიტიკაში ასეთი სერიოზული პრობლემებია“, − აცხადებს თემურ ბასილია.
სიტყვა ფულის მასაზე ჩამოვარდა და ურიგო არ იქნება დავინტერესდეთ, როგორია ბოლო რამდენიმე წლის დინამიკა.
ეროვნული ბანკის მონაცემებით, მიმდინარე წლის მარტის თვეში, გასული წლის ანალოგიურ პერიოდთან შედარებით, ფულის მასა 2,4 მილიარდი ლარით, 21 პროცენტით გაიზარდა და 13,615 მილიარდი ლარი შეადგინა.
ანალიტიკოსთა შეფასებით, ეკონომიკაში ფულის მასის დრამატული ზრდა 2015 წლიდან დაიწყო, კერძოდ, 2015 წლის დეკემბერში ეს მაჩვენებელი 5,685 მილიარდ ლარს შეადგენდა, ხოლო ზუსტად ერთი წლის შემდეგ − 6,526 მილიარდ ლარს. 2017 წლის დეკემბერში ეკონომიკაში ფულის მასის მოცულობა 8,350 მილიარდ ლარს გაუტოლდა. მომდევნო წელს ფულის მასა უკვე 9,675 მილიარდ ლარამდე გაიზარდა. 2019 წლის ბოლოს ამ მაჩვენებელმა 11,495 მილიარდი ლარი შეადგინა, ხოლო მიმდინარე წლის დამდეგს ეკონომიკაში ფულის მასის მოცულობა 13,659 მილიარდი ლარი იყო. რამ განაპირობა ფულის მასის ზრდა? ანალიტიკოსთა თქმით, ერთ-ერთი მთავარი მიზეზი COVID-19-ის პანდემიით გამოწვეული კრიზისია, რის გამოც ქვეყნის მთავრობამ ფისკალურ პოლიტიკაში ხარჯვითი ნაწილი გაზარდა.
საინტერესოა, როგორია მონეტარული პოლიტიკის გამკაცრების შესაძლო გავლენა ქვეყნის საბანკო სექტორზე. ფინანსისტთა ერთი ნაწილის შეფასებით, რეფინანსირების განაკვეთის გაზრდით შესაძლოა საფრთხე საბანკო სექტორის პორტფელსაც შეექმნას.
„განსაკუთრებით პანდემიის პერიოდში, როდესაც ეკონომიკას სერიოზული პრობლემები აქვს, ფულის ფასი უნდა შემცირდეს და არა პირიქით − ფული არ უნდა გაძვირდეს. გარდა ამისა, ფულის ფასის გაზრდით შესაძლოა საფრთხე შეექმნას საბანკო პორტფელებსაც, რადგან მომხმარებლებს, რომლებსაც სესხი რეფინანსირების განაკვეთზე აქვთ მიბმული, უფრო მეტის გადახდა მოუწევთ, შესაბამისად, ამ პორტფელებში რისკიც იზრდება. ანუ ამ მხრივაც არ არის ეს სასარგებლო ნაბიჯი. არ ვთვლი, რომ ინფლაციის წნეხი არის ისეთი, რომ სწორი იყოს რეფინანსირების განაკვეთის 9 პროცენტზე შენარჩუნება. ჩემი აზრით, უნდა შემცირდეს. მაგალითად, თუ ინფლაცია 7 პროცენტია, რეფინანსირების განაკვეთიც 7 პროცენტი უნდა იყოს“, − ამბობს ფინანსისტი ლევან სურგულაძე.
ერთი სიტყვით, როგორც ფინანსისტები მიანიშნებენ, რეფინანსირების განაკვეთის ზრდამ შესაძლოა საკრედიტო რისკები გაზარდოს როგორც უკვე გაცემულ, ისე მომავალში გასაცემ სესხებზე. საბოლოო ჯამში გაზრდილი საპროცენტო განაკვეთი, რა თქმა უნდა, ამძიმებს მომხმარებლის საკრედიტო ტვირთს და ქმნის საბანკო სექტორის საკრედიტო პორტფელში ე.წ. უმოქმედო სესხების წილის ზრდის წინაპირობებს. საინტერესოა, როგორი ვითარებაა ამ მხრივ დღეს? კითხვაზე საპასუხოდ ეროვნული ბანკის მონაცემები მოვიშველიოთ.
მიმდინარე წლის პირველი კვარტლის შედეგებით, კომერციული ბანკების მიერ გაცემული სესხების ჯამურმა მოცულობამ 39,03 მილიარდი ლარი შეადგინა. ამავე პერიოდში, გასული წლის ანალოგიურ პერიოდთან შედარებით, საკრედიტო პორტფელში უმოქმედო სესხების წილი 2,8 პროცენტით გაიზარდა და 10 პროცენტს გადააჭარბა. ეს ნიშნავს, რომ საბანკო სექტორში უმოქმედო სესხები ოთხჯერ გაიზარდა. მკითხველს ალბათ გაუკვირდება, თუმცა ფაქტია, საანგარიშო პერიოდში ე.წ. უმოქმედო სესხების წილი ყველაზე მაღალი იმ კომერციულ ბანკშია, რომელიც ბიძინა ივანიშვილთან ასოცირდება. „ქართუ ბანკის“ მილიარდ ლარზე მეტი საკრედიტო პორტფელის 34,74 პროცენტი უმოქმედოა. მეორე პოზიცია უმოქმედო სესხების 26 პროცენტით „სილქროუდ ბანკს“ უკავია. პირველ სამეულშია „ხალიკ ბანკი − საქართველო“, სადაც უმოქმედო სესხები საკრედიტო პორტფელის 12 პროცენტია.
და, ბოლოს, მიუხედავად იმისა, მონეტარული პოლიტიკის კიდევ უფრო გამკაცრებაში ვინ რა საფრთხეს ხედავს, ბოლო პერიოდის გამოცდილების გათვალისწინებით შეგვიძლია ვივარაუდოთ, რომ ეროვნული ბანკი მომავალშიც განაგრძობს არჩეულ პოლიტიკას, რაც ინფლაციის შესაჩერებლად რეფინანსირების განაკვეთის ზრდას, ხოლო ლარის გაცვლითი კურსის მეტ-ნაკლებად სტაბილურობის მისაღწევად სავალუტო ბაზარზე ინტერვენციების განხორციელებას გულისხმობს. არის თუ არა სხვა გზა? რა თქმა უნდა, არის. ეს გზა ჩვენი ქვეყნის ეკონომიკის გაჯანსაღებაზე გადის, რასაც, თავის მხრივ, მრავალი წინაპირობა აქვს და მათ შორის უპირველესი COVID-19-ის პანდემიის დამარცხებაა. მხოლოდ ამის შემდეგ – მეტი უცხოური ინვესტიცია, მეტი ტურისტი, მეტი ექსპორტი...