ალექსეი ტოკარევი
ჩვენ არ ვმუშაობთ „ვანგებად“, რომლებიც ზუსტ საბირჟო კოტირებებზე საუბრობენ და დიაგნოზებს ფოტოების მიხედვით სვამენ. ეს კოლექტიური შრომა მიმართულია საერთაშორისო სისტემის მომავლის აღწერისკენ.
ამჟამინდელი პროგნოზი, რასაკვირველია, მიზნად ისახავს პოსტკოვიდური მსოფლიოს ანალიზს. თუმცა პრეფიქსი „პოსტ“ ჯერ ნაადრევია. მოხსენების - „საერთაშორისო საფრთხეები - 2021“ ქვესათაურია „გეოპოლიტიკა პანდემიის შემდეგ“. თუმცა არავითარი „შემდეგ“ ჯერ არ არსებობს. ჩვენ ვცხოვრობთ „მეორე ტალღის“ პერიოდში, დიდ ბრიტანეთში COVID-19-ის ახალი ვერსია გაჩნდა, დაავადებულთა ყოველდღიური მაჩვენებელი ვერა და ვერ წამოვიდა ნულისკენ. ამის მიუხედავად, ჩვენ ვიყურებით პლანეტის უახლოეს მომავალში და ვმსჯელობთ რაციონალურად, რომ პანდემია ბოლოსდაბოლოს დასრულდება. პროგნოზის ახლანდელი ვერსიით პოსტსაბჭოურ სივრცეს, საწყენიც კია, იმდენად მცირე ადგილი აქვს დათმობილი.
2021 წლის ლაიტმოტივია: სახელმწიფო მეტი დოზითაა საჭირო. წინა წლებში გლობალიზაცია ნაციონალური სუვერენიტეტების გაუქმებისკენ ისწრაფოდა. მაგრამ, ჯერ ერთი, პანდემიასთან ბრძოლის ძირითადი ტვირთი სწორედ სახელმწიფო ინსტიტუტებს დააწვა და არა კერძო კორპორაციებს; მეორეც, 2020 წელი არ იყო მშვიდობის წელი. რუსეთი სხვადასხვა სახით (შუამავალი, მშვიდობისმყოფელი, უშუალო მონაწილე) ჩათრეულია საერთაშორისო და შიდა კონფლიქტებში სირიაში, მთიან ყარაბაღში, დონბასში, დნესტრისპირეთში, ბელარუსში. ამ კონფლიქტების ინტენსივობა განსხვავებულია. უცვლელი მხოლოდ ერთია: ქვეყანა, რომელიც ფართო საერთაშორისო მოღვაწეობას ეწევა, ვერ ჩაიკეტება ნაციონალურ საზღვრებში მაშინაც კი, როდესაც მსოფლიო საზღვრებს კეტავს.
კავკასია და თურქეთი
2021 წელს აქვს კარგი შანსი, გახდეს გარღვევის წელიწადი ყველაზე მძიმე პოსტსაბჭოურ კონფლიქტში. რუსი დიპლომატების ძალისხმევა მთიან ყარაბაღში, რასაკვირველია, სომხეთში ნაკლებადაა დაფასებული, ვიდრე აზერბაიჯანში. 1994 წელს თუ შევადარებთ, მათ თითქოს ადგილები გაცვალეს. ახლა სომხური საზოგადოება თავს წაგებულად გრძნობს. ეს ნიშნავს, რომ კონფლიქტი არ არის მოგვარებული. და მიუხედავად ყველა პოლიტიკური განცხადებისა, მისი ესკალაცია შესაძლებელია. ერთი მხრივ, რუსი მშვიდობისმყოფელები მრავალი წლის განმავლობაში ერთმანეთთან მებრძოლ მხარეებს შორის - მშვიდობის საიმედო გარანტიაა. მეორე მხრივ, მათი მანდატი შეზღუდულია ხუთწლიანი ვადით, რომელიც შეიძლება გაგრძელდეს.
ამასთან, რეგიონში მოქმედებს აქტიური შიდა მოთამაშე. თურქეთის სათავეში ძლიერი და ამბიციური ლიდერია, რომელიც ცდილობს თურქული სამყაროს ჩამოყალიბებას, რომელსაც შეუძლია ლავირება როგორც შიდა (2016 წლის „სამხედრო ამბოხი“), ისე საგარეო კრიზისებში. ნატოს წევრობა, რომელსაც თურქეთი ინარჩუნებს ევროპასთან და აშშ-თან ღია თუ არასაჯარო დაპირისპირების მიუხედავად, და მუსლიმების მსოფლიო ლიდერობისკენ სწრაფვა - თურქეთს აბსოლუტურად რეალურ ძალად აქცევს, რომელსაც კავკასიაში ყველა მოთამაშე გაუწევს ანგარიშს.
ამბიციური ლიდერი წყვეტს, ძალით გადაჭრას მრავალწლიანი ტერიტორიული და ეთნიკური კონფლიქტი რუსი მშვიდობისმყოფელების იგნორირების გზითა და გარეშე ძალის მხარდაჭერის იმედით - “ქეისი“ არცთუ შორეული პოსტსაბჭოური სივრციდან. გავიხსენოთ 2008 წელი. თითქოს ამგვარი სცენარის საპირწონედ აზერბაიჯანის პრეზიდენტმა 12 იანვარს მოსკოვში რუს კოლეგასთან შეხვედრისას ისაუბრა ინფრასტრუქტურულ და ეკონომიკურ გარღვევებზე. სარკინიგზო კავშირის აღდგენა აზერბაიჯანისა და სომხეთის სამხრეთ საზღვარზე, ნახიჩევანში, იქიდან კი თურქეთში მიმავალი ხაზი, ერევნის მიერთება ტრასასთან და სომხეთის კავშირი ირანთან და რუსეთთან - ყველასთვის ეკონომიკური წარმატებაა. რასაკვირველია, სომხეთ-აზერბაიჯანის პოლიტიკური ურთიერთობა არ დათბება, მაგრამ ეკონომიკა, ინფრასტრუქტურის მშენებლობისა და სატრანსპორტო პრობლემების ურთიერთგადაჭრის აუცილებლობამ შეიძლება გვერდზე გადადოს ერევნის რევანშის სურვილი და ბაქოს შემტევი წარმატებების გაღვივება.
და თუ ილჰამ ალიევი საშინაო პოლიტიკაში დამსახურებული გამარჯვებით ტკბება, მის სომეხ ვიზავის დიდი პრობლემები აქვს. შიდაპოლიტიკური კრიზისი სომხეთში გაგრძელდება იმის გათვალისწინებით, რომ ნიკოლ ფაშინიანის რეიტინგი წაგებული ომის შემდეგ ეცემა, მაგრამ რაიმე საერთო ეროვნული ძალა, რომელიც შეძლებდა მისგან ხელისუფლების გადაბარებას, ქვეყანაში ჯერ არ ჩანს. 17 ოპოზიციური პარტია უარს აცხადებს ვადამდელ არჩევნებზე, ვიდრე ფაშინიანი პრემიერად რჩება. მათ, ვინც 2018 წელს სიხარულით მონაწილეობდა ახალი ხელისუფლების მხარდამჭერ ასიათასიან მიტინგებში, ახლა სძულთ იგი, ადანაშაულებენ მას ფრონტზე მარცხში და მთიანი ყარაბაღის ნაწილის დაკარგვაში.
ვიდრე აზერბაიჯანი დაბრუნებული რაიონების აღდგენის პროგრამაზე იმუშავებს, სომხეთის საშინაო პოლიტიკა 2021 წელს მარცხის თემას ვერ გასცდება და პასუხისმგებელი პირების ძებნას მოანდომებს. სომხეთი თავისი პოლიტიკური კლასის მიმართ უბრალოდ წყენას ან იმედგაცრუებას კი არა, ტკივილსა და ბრაზს გრძნობს. ქვეყანა, რომელიც მრავალი წლის განმავლობაში გრძნობდა თავს გამარჯვებულად რეგიონულ კონფლიქტში, დამარცხდა და ახლა განწირულია გრძელვადიანი რეფლექსიისა და ახალი სტატუსის მასობრივი გაცნობიერებისთვის.
სხვა ქვეყნები
საქართველოსა და მოლდავეთს 2021 წელს გააერთიანებს საგარეო გავლენის გაძლიერება. 2020 წლის საჩვენებელი მოვლენა - თბილისში აშშ-ის ელჩის რეზიდენციაში ხელისუფლებასა და ოპოზიციას შორის შეთანხმების ხელმოწერა იყო. ის დრო, როდესაც რუსი მინისტრები თავაზიანი მიწვეული არბიტრების სახით წარმატებით აგვარებდნენ ქართული საშინაო პოლიტიკურ დავებს, წარსულს ჩაბარდა. ახლა საშინაო პოლიტიკური კრიზისები სხვა სახელმწიფოს ტერიტორიაზე დე-იურე წყდება. ამ ფონზე ბიძინა ივანიშვილის განცხადება პოლიტიკიდან წასვლის შესახებ პოლიტიკურ სისტემას სტაბილურობას არ მატებს.
საჯარო პოლიტიკაში ქართული პოლიტიკური კლასი, რა თქმა უნდა, გააგრძელებს ყველა საკუთარი შეცდომის „ჩრდილოელ მეზობელზე“ გადაბრალებას. გამომააშკარავებელი პუბლიკაციები იმის შესახებ, როგორ „მართავს კრემლი ქართველ პოლიტიკოსებს“, გაგრძელდება. საზოგადოებას კვლავაც მოახვევენ თავს მრავალწლიან სტერეოტიპს: დასავლელი პოლიტიკოსების პირდაპირი მონაწილეობა საშინაო საქმეებში - სასიკეთოა; რუსეთის მცდელობა კი, მხარი დაუჭიროს ცალკეულ ერთმანდატიანებს - საშინელი ბოროტება.
მოლდავეთში პირველი პირის შეცვლა გააძლიერებს ანტირუსულ, პროდასავლურ, პრორუმინულ რიტორიკას. ახალი პრეზიდენტის შედარება შეიძლება ნიკოლ ფაშინიანთან. ბექგრაუნდი - დასავლური, ფასეულობები - იგივე. მოსკოვი და მისი ზნე უფრო ცუდად აღიქმება, ვიდრე ბიუროკრატია და „ნეტვორკინგი“ ბრიუსელსა და ვაშინგტონში. ისევე როგორც ფაშინიანი, სანდუც გაიმეორებს მოსალოდნელ პასაჟებს მრავალვექტორიანობასა და ძალის ყველა ცენტრთან ურთიერთობის განვითარების აუცილებლობაზე. განსხვავება ობიექტურ გეოგრაფიულ გარემოცვაშია. ფაშინიანი სომხეთს ვერაფერს მიუერთებს. სანდუ კი იმათი წარმომადგენელია, ვინც მოლდავეთის სახელმწიფოს, ისტორიას და ენას აღიქვამს, როგორც დამოუკიდებელს და სურს გაერთიანებულ რუმინეთში ცხოვრება.
ოფიციალური მოსკოვი მოლდავეთის ახალ ხელისუფლებას ყველა არხით გაუმეორებს მარტივ თეზისს: დნესტრისპირეთის პრობლემის სამხედრო გზით მოგვარება არ არსებობს. მოლდავეთის შენარჩუნება რუსული სამყაროს სივრცეში კი, ანუ ბუქარესტის ნაცვლად, სუვერენული დედაქალაქით კიშინიოვში, და რუსულენოვანი უმრავლესობის უფლებების დაცვა - რუსეთის მუდმივი ნაციონალური ინტერესია. მოლდავეთის მეშვეობით დნესტრისპირეთის ევროკავშირთან ვაჭრობას ან თავად მოლდავეთის ურთიერთობის გაფართოებას ევროპასთან მოსკოვი დაბრკოლებას არ შეუქმნის. ქვეყნის მიმართ არსებობს მკაფიო წითელი ხაზები: რიტორიკა რუსეთის სამშვიდობო კონტინგენტის გაყვანის აუცილებლობაზე მოსაწონი არ არის, მაგრამ დაშვებულია, თუმცა „5+2“ ფორმატის ფარგლებში არსებული შეთანხმებების საპირისპიროდ მასთან დაპირისპირების ნებისმიერი რეალური მცდელობა მშვიდობას არ მოიტანს. ამ შემთხვევაშიც უნდა მოვიშველიოთ მიხეილ სააკაშვილის „ქეისი“, რომელმაც ამერიკელ ნეოკონსერვატორებს დაუჯერა და საკუთარი ქვეყანა დაკარგა.
მოძმე სლავები
და ბოლოს - მოძმე სლავები, რომლებსაც ბოლო წლებში ძმობა ყოველთვის არ სიხარულს არ ჰგვრის. ბელარუსში რუსეთი ხელისუფლების მშვიდობიანი ტრანზიტით იყო დაინტერესებული. ერთი მხრივ, მოსკოვს ესმის პოლონეთისა და ლიტვის სპეცსამსახურების მონაწილეობის ხარისხი ლუკაშენკოს მორიგი არჩევის შემდეგ პროტესტის ესკალაციაში. მეორე მხრივ, რთულია, ვერ შეამჩნიო, როგორ ექცეოდნენ ძალოვანები მშვიდობიან მომიტინგეებს. რუსეთის, როგორც მოკავშირე სახელმწიფოს, რეალური საკადრო დახმარება, რაც „ომონის“ მებრძოლთა რამდენიმე ავტობუსის გაგზავნით გამოიხატა (რომელთა დახმარება, სხვათა შორის, არ გახდა საჭირო), არ უნდა განიხილებოდეს, როგორც ინდულგენცია ოკრესტინაში იზოლატორის მუშაობის ორგანიზებისას. რუსეთი არ არის დაინტერესებული, საკუთარი ქვეყნის წინააღმდეგ განაწყოს ახალგაზრდა ბელარუსების თაობა. ტრანზიტის სათუთი მზადება ახალი კონსტიტუციის მიღების შედეგად და, მაგალითად, ვადამდელი საპარლამენტო და საპრეზიდენტო არჩევნების ჩატარება, როდესაც ქვეყნის ბედი წყდება არა ქუჩაში, არამედ საარჩევნო უბნებზე კონკურენტული და ღია პროცედურების დაცვით - ის სცენარია, რომლითაც მოსკოვიც დაინტერესებულია.
უკრაინისთვის 2021 წელი გარღვევა იქნება. რა თქმა უნდა, ნაციონალისტები და „ქორები“ შთაგონებული არიან თურქეთის მხარდაჭერის წყალობით აზერბაიჯანის გამარჯვებით. უპილოტოებისა და არტილერიის გამოყენებით მოწინააღმდეგის განადგურებამ, რომელიც თავდამსხმელს ჰაერსაწინააღმდეგო თავდაცვითა და ცოცხალი ძალით იგერიებდა, სახმელეთო ჯარის წინ წაწევამ მთა-გორიან ადგილებში წარმატება მოიტანა. აშშ-დან და თურქეთიდან კიევში შეიარაღების შეტანა ქმნის „აღმოსავლეთზე ზეწოლის“ აუცილებლობის ილუზიას. მაგრამ დონბასი დნესტრისპირეთს არ ჰგავს, როგორც მინიმუმ, ძლიერი სახელმწიფო-პატრონის არსებობით.
სამხედრო გზით პრობლემა არ მოგვარდება. მიუხედავად 450 მლრდ. გრივნას ოდენობის საგარეო ვალისა, სამრეწველო წარმოების ვარდნისა, მთავრობის გადადგომის საფრთხისა, ბიუჯეტით დაფინანსებული სექტორების წინაშე ვალდებულებების შესაძლო შეუსრულებლობისა, უკრაინა კვლავაც გაზრდის სამხედრო ხარჯს (ამჟამად - მშპ-ს 6%). ნიკოლაევოში ბრიტანული და მარიუპოლში ამერიკული სამხედრო-საზღვაო ბაზის მშენებლობის შესახებ მედიაში გასროლილი ცნობებით უკრაინელი პოლიტიკოსები კვლავაც განუმარტავენ საზოგადოებას, რომ ყველა უბედურება „იმპერიული აგრესიის“ ბრალია. გარდა ამისა, გაძლიერდება უკრაინის დესუვერენიზაციის ტრენდი. უკრაინელი გამომძიებლების ნაწილს, რომლებიც კომპანია Burisma-სა და პრეზიდენტ ბაიდენის ვაჟის ურთიერთობებს იძიებენ, სანქციები უკვე დაუწესეს.
2021 წელი პოსტსაბჭოური სივრცისთვის მშვიდობის წელი არ იქნება. პანდემია არ დამთავრებულა, აშშ-ში ახალი ადმინისტრაციაა, გაცილებით უფრო იდეოლოგიზებული, ვიდრე წინა, კონფლიქტები მოგვარებული არ არის, ნაციონალური მთავრობები სუსტია, ეროვნული სუვერენიტეტები საფრთხის ქვეშაა. ოკეანის მიღმა პარტნიორების სურვილი, გამოიყენონ პოსტსაბჭოური სივრცე, როგორც ბუფერი ევროპასა და რუსეთს შორის, რომელიც ახალ-ახალ კონფლიქტებში უნდა ჩაითრიონ, არ სუსტდება. მაგრამ რუსეთის სამშვიდობო ძალისხმევა ყარაბაღში, დნესტრისპირეთსა და დონბასში იძლევა იმედს, რომ ამ ტერიტორიებზე მაინც სროლა ნაკლები იქნება.
რედაქცია შესაძლოა არ ეთანხმებოდეს ავტორის მოსაზრებებს!
