შიდსის პირველი დიაგნოზი 1981 წელს აშშ-ში დაისვა (ტერმინი „შიდსი” – „შეძენილი იმუნოდეფიციტის სინდრომის” აბრევიატურაა, იგივე AIDS – Acquired Immune Deficiency syndrome), 1983 წელს კი მეცნიერმა ლუკ მონტანიემ აღმოაჩინა ვირუსი, რომელიც შიდსს იწვევს და მას ძალზე ბანალური სახელი – ადამიანის იმუნოდეფიციტის ვირუსი (აივ-ინფექცია, Human immune Deficiency Virus, შემოკლებით – HIV) უწოდა.
ვეცდებით დღევანდელ სტატიაში მოგაწოდოთ ყველაზე მნიშვნელოვანი ფაქტები ვირუსის შესახებ, რა არის აივ-ინფექცია/შიდსი, როგორია მისი სიმპტომები, როგორ გადაეცემა, რა ღირს მისი დიაგნოსტიკა და მკურნალობა, როგორია სტატისტიკა და ა.შ.
AIDS/HIV ციფრებში
ჯანმრთელობის მსოფლიო ორგანიზაციის ბოლო მონაცემებით, ეპიდემიის დაწყებიდან დღემდე მსოფლიოში დაახლოებით 80 მლნ ადამიანია ინფიცირებული და 40 მილიონზე მეტი გარდაცვლილი. 2019 წლის ბოლოსთვის კი მსოფლიოში 38 მლნ აივ ინფიცირებულია (მათმა 20%-ზე მეტმა არც იცის, რომ ვირუსის მატარებელია), მათ შორისაა 1.8 მლნ 15 წლამდე ასაკის ბავშვი.
საქართველო აივ-ინფექცია/შიდსის დაბალი გავრცელების ქვეყნებს მიეკუთვნება. შიდსით დაავადების პირველი და იმ წელს ერთადერთი შემთხვევა საქართველოში 1989 წელს დაფიქსირდა. 2020 წლის 1 დეკემბრის მონაცემებით, საქართველოში რეგისტრირებულია აივ-ით ინფიცირების 8598 შემთხვევა (6422 – მამაკაცი, 2176 – ქალი). პაციენტთა უმრავლესობა 29-დან 40 წლამდეა. შიდსი განუვითარდა 4441 პაციენტს, 1781 გარდაიცვალა. 2020 წელს კი გამოვლინდა 496 ახალი შემთხვევა.
რა არის აივ-ინფექცია/შიდსი?
აივ-ინფექცია არის ადამიანის იმუნოდეფიციტის ვირუსით გამოწვეული ინფექცია, რომლის ბოლო კლინიკურ სტადიასაც წარმოადგენს შიდსი – შეძენილი იმუნოდეფიციტის სინდრომი. მიუხედავად მეცნიერების მცდელობისა, ჯერჯერობით შიდსის მკურნალობის ეფექტური საშუალება არ არსებობს. სამკურნალო პრეპარატებით შესაძლებელია დაავადების კონტროლი და მართვა, მისი ქრონიკულ დაავადებად გადაქცევა და, შესაბამისად, სიცოცხლის გახანგრძლივება.
საიდან წარმოიშვა აივ-ინფექცია?
დღემდე სადავოა აივ-ინფექციის ზუსტი წარმოშობის ადგილი. ყველაზე სარწმუნო ვერსიაა, რომ მაიმუნის იმუნოდეფიციტის ვირუსმა (მივ) ადამიანის ორგანიზმში მოხვედრის შემდეგ მუტაცია განიცადა. ათწლეულების მანძილზე ვირუსი ნელ-ნელა გავრცელდა მთელ აფრიკაში და შემდეგ მსოფლიოს სხვა კონტინენტებზე.
აივ-ინფექცია/შიდსის სტადიები
აივ-ინფექციის მიმდინარეობის შემდეგ სტადიები გამოიყოფა:
მწვავე ინფექცია – ვირუსით დაინფიცირებიდან 2-4 კვირის განმავლობაში გრიპის მსგავსი სიპტომებით ვითარდება. აღნიშნულ სტადიას მწვავე რეტროვირუსული სინდრომი, ან პირველადი აივ-ინფექცია ეწოდება.
ქრონიკული (ასიმპტომური) აივ-ინფექცია – ამ შემთხვევაში ადამიანის იმუნოდეფიციტის ვირუსი მრავლდება ნაკლები სიხშირით, არ ხდება კლინიკური სიმპტომების გამოვლენა.
შიდსი – ინფექციის განვითარების ბოლო სტადია, როდესაც იმუნური სისტემა მკვეთრად დასუსტებულია და ადამიანი დაუცველია სხვადასხვა ინფექციებისა და სიმსივნური დაავადებების განვითარებისგან. შესაბამისი მკურნალობის გარეშე პაციენტის სიცოცხლის ხანგრძლივობა დაახლოებით 3 წელი, იმუნური სისტემის დაქვეითების დროს მიმდინარე დაავადებების განვითარების შემთხვევაში კი დაახლოებით ერთი წელია.
აღსანიშნავია, რომ ადამიანი დაავადების განვითარების ყველა ეტაპზე გადამდებია.
როგორ გადაეცემა აივ-ინფექცია/შიდსი
ადამიანის იმუნოდეფიციტის ვირუსის გადაცემა ხდება სისხლით, სპერმით, ვაგინალური სეკრეტითა და დედის რძით.
აივ-ინფექციის გადაცემა შესაძლებელია მოხდეს:
- დაუცველი სქესობრივი კონტაქტის დროს
- შიდსით დაავადებული დედისგან შვილზე ორსულობის, მშობიარობის ან ძუძუთი კვების დროს
- დაბინძურებული ნემსების ან სხვა ბასრი საგნების ჩხვლეტისას (რისკ-ჯგუფს სამედიცინო პერსონალი წარმოადგენს)
- ინფიცირებული სისხლის ან მისი პროდუქტების გადასხმისას
- ტრანსპლანტაციის დროს (ორგანოების ან ქსოვილების გადანერგვისას)
ვირუსი არ გადაეცემა:
- წყლით, საცურაო აუზით სარგებლობით
- ჰაერით
- კოღოსა და მწერების ნაკბენით
- ნერწყვით, ოფლით ან ცრემლით.
- ხელის ჩამორთმევით, მოხვევით, კოცნით
- საერთო საკვების ან ჭურჭლის გამოყენებით
- დახველებით, ცემინებით
- საერთო ტუალეტის ან აბაზანით სარგებლობისას
- აივ-ინფიცირებულთან ურთიერთობით სამუშაო, საზოგადოებრივ და საყოფაცხოვრებო გარემოში
რამდენად სიცოცხლისუნარიანია ადამიანის იმუნოდეფიციტის ვირუსი გარემოში?
აღსანიშნავია, რომ ადამიანის იმუნოდეფიციტის ვირუსი გარემოში (ადამიანის ორგანიზმის გარეთ) დიდხანს ვერ ცოცხლობს.
როგორ უნდა გავიგოთ, რომ ვართ ინფიცირებული
მართალია, აივ-ინფექციას კლინიკური ნიშნები არ გააჩნია, მაგრამ მაინც შეიძლება გამოიყოს სიმპტომებისა და დაავადებების ჯგუფი, რომელთა დროს პირველ რიგში ეჭვი უნდა იქნას მიტანილი აივ-ინფექცია/შიდსზე. ესენია:
არამოტივირებული ცხელება; ძლიერი საერთო სისუსტე; წონაში კლება სხეულის მასის 10%-ით და მეტად; ოფლიანობა; ლიმფური კვანძების გადიდება; ფაღარათი; სხვადასხვა სახის გამონაყარი კანსა და ლორწოვან გარსებზე; თეთრი ფერის ნადები ენაზე; გახანგრძლივებული ფილტვების ანთება, რომელიც ცუდად ექვემდებარება ჩვეულებრივ ანტიბაქტერიულ თერაპიას; ნერვული სისტემის სხვადასხვა სახის დაზიანება (დემენცია, მენინგიტი, ენცეფალიტი, მიელოპათია, პერიფერიული ნეიროპათია) და სხვ.
როგორ უნდა მოვიქცეთ დაავადებაზე ეჭვის შემთხვევაში
დაავადებაზე ეჭვის შემთხვევაში პაციენტმა აუცილებლად უნდა მიმართოს ინფექციური პათოლოგიის, შიდსისა და კლინიკური იმუნოლოგიის ცენტრს, სადაც ჩაუტარდება აივ-ინფექციის გამოვლენის სპეციალური სადიაგნოსტიკო ტესტები.
აივ-ზე ტესტირება უნდა გაიკეთოთ იმ შემთხვევაში, თუ:
1. ერთხელ მაინც გქონიათ დაუცველი სექსი;
2. გაქვთ ტატუირება ან პირსინგი;
3. ეჭვი შეგიტანიათ სამედიცინო ხელსაწყოების სტერილურობაში (მაგალითად, სტომატოლოგთან, ან სილამაზის სალონში ვიზიტისას);
4. დაგჭირვებიათ სისხლის დონაცია;
5. თუ თქვენი პარტნიორი არის აივ–დადებითი;
როგორ ხდება აივ-ინფექცია/შიდსის მკურნალობა?
აივ-ინფექცია/შიდსი არ ნიშნავს სასიკვდილო დიაგნოზს. მართალია, ჯერჯერობით არ არსებობს ამ ვირუსისგან ორგანიზმის საბოლოოდ განდევნის მეთოდი, მაგრამ შესაძლებელია ვირუსის გამრავლებისა და იმუნიტეტის დასუსტების პროცესის შეჩერება.
თუ შიდსის დიაგნოზის დასმისას პაციენტი დროულად დაიწყებს მკურნალობას, მისი იმუნური სისტემა ჯანსაღდება, ე.წ. იმუნური უჯრედების რაოდენობა იზრდება, სისხლში კი ვირუსის ოდენობა მცირდება. გარკვეული პერიოდის მერე სისხლში ვირუსი ნულის ნიშნულზე ჩამოდის, იმუნიტეტი კი ჩვეულებრივ ნორმას უბრუნდება და პაციენტის სიცოცხლის ხანგრძლივობა, ჩვეულებრივ, სხვა, არაინფიცირებული ადამიანების მსგავსია. თუმცა, შიდსის კლინიკური დიაგნოზი, რომელიც თავიდანვე დაესვა ადამიანს, არ იცვლება. ერთადერთი, რაც პაციენტს მოეთხოვება – ცხოვრების ჯანსაღი წესი და აივ-ინფექცია/შიდსის საწინააღმდეგო პრეპარატების სიცოცხლის ბოლომდე მიღებაა. ადამიანები ამ დიაგნოზით სრულფასოვანი ცხოვრებით ცხოვრობენ ათწლეულების განმავლობაში.
რაც უფრო ადრე იქნება დასმული აივ-ინფექცია/შიდსის დიაგნოზი, მით უფრო მარტივად და ეფექტიანად მოხდება მასთან გამკლავება. დიაგნოზის დასმის შემდეგ იწყება მკურნალობა, რაც გულისხმობს ექიმის მიერ განსაზღვრულ დროს, დღეში ერთხელ, დღის ერთსა და იმავე მონაკვეთში 1, 2, ან 3 აბის მიღებას, რომელსაც თითქმის არ გააჩნია გვერდითი ეფექტი.
რა ღირს აივ-ინფექცია/შიდსის დიაგნოსტიკა და მკურნალობა?
აივ-ინფექცია/შიდსის დიაგნოსტიკა და მკურნალობა საქართველოში უფასოა. მას საქართველოს მთავრობასთან ერთად გლობალური ფონდი აფინანსებს. საქართველოში მყოფ ნებისმიერ პირს, მისი სოციალური სტატუსისა და მოქალაქეობის მიუხედავად, შეუძლია საქართველოს ინფექციური პათოლოგიის, შიდსისა და კლინიკური იმუნოლოგიის სამეცნიერო–პრაქტიკულ ცენტრში გაიკეთოს ანალიზი უფასოდ.
თუ ადამიანს აღმოაჩნდა აივ-ინფექცია, ასევე უფასოდ ჩაუტარდება დამატებითი გამოკვლევები ჰეპატიტებზე, სხვადასხვა დაავადებასა და ორგანიზმის ზოგად მდგომარეობაზე. მის შემდეგ ექიმი განსაზღვრავს მკურნალობის მეთოდს. აივ-ინფექცია/შიდსის სამკურნალო წამლებს პაციენტები შიდსის ცენტრში თვეში ერთხელ უფასოდ იღებენ. ისინი ასევე უფასოდ იტარებენ საჭირო გამოკვლევებს 4-5 თვეში ერთხელ.
