მოსაზრება: რატომ აღორძინებს რუსეთი „განკითხვის დღის თვითმფრინავებს“

ანდრეი კოცი

ვრცელი, დაცული, მაღალტექნოლოგიური — უახლოეს მომავალში რუსეთის შეიარაღებული ძალები ახალ საჰაერო მართვის პულტებს მიიღებენ შორი მაგისტრალის ლაინერ Ил-96-400М-ის ბაზაზე. დასავლეთში ამგვარ მანქანებს „განკითხვის დღის თვითმფრინავებს“ უწოდებენ. მესამე მსოფლიო ომის დაწყების შემთხვევაში სწორედ „მფრინავი შტაბის“ ბორტიდან განკარგავს ქვეყნის უმაღლესი სამხედრო და პოლიტიკური ხელმძღვანელობა თავდაცვას და მართავს ჯარებს დედამიწაზე, ჰაერსა და ზღვაზე. ამ კლასის თვითმფრინვები დღეს მხოლოდ რუსეთსა და აშშ-ს ჰყავთ.

სარდლობის გადარჩენა

ბირთვულ ზესახელმწიფოებს შორის ურთიერთობა უკიდურესობამდეა გამწვავებული. დიპლომატები ჩიხში არიან, მხარეებმა ელჩები გაიწვიეს. შეიარაღებული ძალები მაქსიმალურ მზადყოფნაშია მოყვანილი. სტრატეგიული ბომბდამშენები ჰაერში ადიან, ბალისტიკური რაკეტებით აღჭურვილი ატომური სუბმარინები ოკეანეში ჩადიან, სახმელეთო სარაკეტო კომპლექსები საბრძოლო პატრულირების მარშრუტებზე გადიან. სამყარო მესამე მსოფლიო ომის მოლოდინშია.

საბედნიეროდ, ეს სცენარი ჯერჯერობით მხოლოდ ფანტასტიკაა. რუსეთშიცა და აშშ-შიც მშვენივრად აცნობიერებენ, რომ ფართომასშტაბიანი ომი შეიძლება სწრაფად გადაიზარდოს ბირთვულ ომში და ათობით მილიონი ადამიანი იმსხვერპლოს. თუმცა სამხედროები ყოველთვის უფრო უარესისთვის ემზადებიან. ორივე მხარე ვარაუდობს, რომ ამგვარ კონფლიქტში სწორედ პირველი დარტყმა „მოკვეთს თავს“ მოწინააღმდეგეს — ჯარების მართვის სადავეებსა და წინააღმდეგობის გაწევის შესაძლებლობას წაართმევს. მთავარი მიზანი — სამხედრო და პოლიტიკური ცენტრებია.

სახიფათო პერიოდში რუსეთის ხელმძღვანელობასა და უმაღლეს სამხედრო სარდლობას მკაცრად გასაიდუმლოებულად გადაიყვანენ სამხედრო აეროდრომზე, სადაც მათ ფრთოსანი საკომანდო პუნქტები დახვდება. „განკითხვის დღის თვითმფრინავების“ ეკიპაჟების ძირითადი ამოცანა იქნება სახელმწიფოს პირველი პირების დარტყმისგან გარიდება და მათთვის ჰაერიდან სარდლობის შესაძლებლობის მიცემა. ამ საკომანდო პუნქტების საბრძოლო სტაბილურობას თანმხლები გამანადგურებლები და მომარაგების ტანკერები უზრუნველყოფენ. მსგავსი ტაქტიკაა შემუშავებული აშშ-შიც — ჯერ კიდევ ცივი ომის პერიოდში.

ნანატრი ცვლა

რუსეთის სამხედრო–კოსმოსურ ძალებში ოთხი „განკითხვის დღის ხომალდი“ Ил-80 შედის, რომლებიც სამგზავრო ლაინერ Ил-86-ის ბაზაზეა აგებული. მძლავრი ელექტროსადგური, კავშირის თანამედროვე საშუალებები, სიცოცხლის უზრუნველყოფის სისტემა ჰაერში რამდენიმე დღის განმავლობაში ყოფნის საშუალებას იძლევა — რაღა თქმა უნდა, მარაგების შევსებით.

სამოქალაქო წინამორბედისგან Ил-80 მაღალი „შუბლით“ განსხვავდება — ფიუზელაჟის ცხვირის ნაწილში დიდი ნაკვეთურით, სადაც სხვადასხვა რადიოელექტრონული მოწყობილობაა განთავსებული. გარდა ამისა, Ил-80-ს არ აქვს ილუმინატორები, რათა ეკიპაჟი და მგზავრები ახლო ბირთვული აფეთქებისგან არ დაბრმავდნენ. კუდის ნაწილში მდებარეობს ანტენა წყალქვეშა ნავებთან დასაკავშირებლად.

დეტალური ინფორმაცია Ил-80-ის შესახებ სახელმწიფო საიდუმლოა. ცნობილია მხოლოდ ის, რომ ბორტზე დამონტაჟებულია აპარატურა შეიარაღებული ძალების ყველა სახეობისა და ტიპების მართვისთვის, არსებობს სამუშაო და დასასვენებელი სათავსოები მაღალჩინოსანი მგზავრებისთვის, დამატებითი რეზერვუარები საწვავის მარაგებისთვის. თვითმფრინავს შეუძლია აფრინდეს ნებისმიერი სამოქალაქო და სამხედრო აეროდრომიდან, აღჭურვილია მასობრივი განადგურების იარაღისგან თავდაცვის საშუალებებით და შეუძლია ავტონომიურ რეჟიმში განაგრძოს მუშაობა იმ შემთხვევაში, თუ რეტრანსლაციის, ნავიგაციისა და კავშირის სახმელეთო და თანამგზავრული სისტემები განადგურდება.

მაგრამ Ил-80-ები ჯარებში უკვე 15 წელზე მეტია, რაც ექსპლუატაციაშია და მათ თავიანთი რესურსის დიდი ნაწილი ამოწურეს. გარდა ამისა, საბაზო ლაინერი Ил-86 საშუალო მაგისტრალურია. მათი პრაქტიკული ფრენის სიშორე სულ 3800 კილომეტრს შეადგენს, რაც არასაკმარისია მართვის საჰაერო პუნქტისთვის. ამიტომ Ил-96-400М-ის საბაზისოდ შერჩევა „განკითხვის დღის“ ახალი ხომალდისთვის სრულიად გამართლებულია: მისი ფრენის სიშორე მაქსიმალური დატვირთვისას დაახლოებით 9 ათას კმ-ს შეადგენს.

მფრინავი სასტუმროები

აშშ-ის შეიარაღებულ ძალებში ოთხი E-4B Nightwatch-ია („ღამის მზვერავი“), რომლებიც ავიალაინერ Boeing-747-ის ბაზაზეა აგებული. თითოეულის ბორტზე 100 ადამიანის განთავსებაა შესაძლებელი და ჰაერში ერთ კვირამდე ყოფნა შეუძლია რეგულარული მომარაგების პირობებში. Е-4B დაცულია ბირთვული აფეთქების გამანადგურებელი ფაქტორებისგან და აღჭურვილია ყველაზე თანამედროვე რადიოელექტრონული მოწყობილობით.

ამერიკული „განკითხვის დღის ხომალდი“ არსით მფრინავი სასტუმროა. მასზე ყველაფერია რამდენიმე დღის განმავლობაში ავტონომიური მუშაობისთვის — სამზარეულო, სველი წერტილები, დასვენების ზონა, საძინებელი კაბინები, სათათბირო ოთახი მაგიდითა და ცხრა სავარძლით, 29 ადგილზე გათვლილი კომუნიკაციისა და კავშირის ზონა და ასევე სხვა სათავსოები. ინტერიერი გამოირჩევა კომფორტით, ხოლო აღჭურვილობა — მაღალი ერგონომიკით. შესაძლოა ამიტომაც ირჩევენ აშშ-ის პირველი პირები E-4B-ს სხვა ქვეყნებში ხანგრძლივი ფრენებისთვის, ნაცვლად კლასიკური საპრეზიდენტო თვითმფრინავისა Air Force One.

E-4B-ები რუსულ Ил-80-ებზე მნიშვნელოვნად ასაკოვანია. ისინი ექსპლუატაციაში 1970-იან წლებში მიიღეს, თუმცა გამუდმებით უტარდებათ მოდერნიზება. 2015 წელს მათ ნაწილს საკომუნიკაციო აღჭურვილობის გადაპროგრამებისა და მოდიფიკაციის პროცედურა ჩაუტარდა. თვითმფრინავებს ინტერნეტზე ჩქაროსნული წვდომა, ფართოზოლიანი თანამგზავრული კავშირი და ასევე სპეციალური დაცული არხები აქვთ მაღალი გატარების უნარით. E-4B-ს ფრენის სიშორე 11 ათასი კილომეტრია.

გარდა ამისა, ამერიკელებს ჰყავთ 16 E–6, რომელთა დანიშნულებაც სტრატეგიულ ატომურ წყალქვეშა ნავებთან კავშირის სარეზერვო სისტემის უზრუნველყოფაა. მათი გამოყენება ასევე შესაძლებელია აშშ-ის შეიარაღებული ძალების გაერთიანებული სტრატეგიული სარდლობის საკომანდო პუნქტის სახით. ომის შემთხვევაში ეს მანქანები ატლანტიკისა და წყნარი ოკეანეების ზონებში საბრძოლო პატრულირებაზე გავლენ, რა დროსაც მუდმივი კავშირი ექნებათ წყალქვეშა ხომალდებთან და „განკითხვის დღის თვითმფრინავ“ E-4B-სთან.