კალენდულა, გულყვითელა (ლათ. Calendula officinalis) – რთულყვავილოვანთა ოჯახის ერთწლიანი ბალახოვანი მცენარეა.
გულყვითელა ივნისიდან გვიან შემოდგომამდე ყვავილობს. თესლი მწიფდება აგვისტოდან.
საქართველოში გავრცელებულია როგორც კულტურული, დეკორატიული და სამკურნალო მცენარე.
გულყვითელას სამკურნალო თვისებებს უძველესი დროიდან იცნობენ. ის პირველად ბერძნებმა დააფასეს. გულყვითელას მეშვეობით ისინი ჭრილობებს, ფურუნკულებსა და სიმსივნეებსაც კი მკურნალობდნენ. ერთი იმდროინდელი მეცნიერი იმასაც კი წერდა, რომ თუ ორსული დაპრესილ გულყვითელას საშოში მოითავსებდა, მუცელი მოეშლებოდა.
ცნობილია, რომ ავიცენა კალენდულის ნაყენით მკურნალობდა საჯდომი ნერვის ანთებას, მოწამვლას, გველის ნაკბენს, ქალებს მენსტრუალური ციკლის მოსაწესრიგებლად მცენარის ახლადგამოწურულ წვენს სთავაზობდა.
სხვადასხვა ეპოქის ექიმები კალენდულას შეშუპების, კანის დაავადებების, შაკიკის, ინტოქსიკაციის, ძუძუს კიბოს სამკურნალოდ იყენებდნენ.
გულყვითელას ამერიკელები და ბრიტანელები ასევე წვნიან კერძებში, სალათებში ამატებენ, მისი ყვავილებით კი ხშირად სადღესასწაულო კერძებს რთავენ.
კაკაო და მისი სასარგებლო თვისებები>>
შემადგენლობა
ამ სამკურნალო მცენარის ყვავილი ბევრ კაროტინოიდს შეიცავს, სწორედ ამის წყალობით ყვავილი ნარინჯისფერია. რაც უფრო ნათელია ყვავილი, მით უფრო მეტი კაროტინია მასში. გარდა ამისა, კალენდულის ყვავილები შეიცავს პარაფინის რიგის ნახშირწლებს, საპონინს, მწარე ნივთიერებებს, ლორწოს, ფისებს, ფიტონციდებს, პროტეინებს, ფლავონოიდებს, გლიკოზიდკალენდილოზიდს, ტრიტერპენდიოლებს, ორგანულ მჟავებს (ვაშლის, სალიცილის), ასკორბინის მჟავას და ეთერზეთს, რომელიც აძლევს კიდეც ყვავილებს შესანიშნავ სურნელსა და ფიტონციდურობას.
ყვავილის მწვანე ნაწილები შეიცავს მთრიმლავ ნივთიერებებს, ტრიტერპენულ საპონინებს. როგორც ბოლო კვლევებმა აჩვენა, კალენდულის გამოყენებით დამზადებული პრეპარატები ფარმაკოლოგიაში გამოიყენება მცენარის ყვავილში არსებული ბიოლოგიურად აქტიური ნაერთების, მაგალითად, კაროტინოიდების, ფლავონოიდებისა და ვიტამინების წყალობით.
კალენდულის სასარგებლო თვისებები
კალენდულის ზოგადი ზემოქმედების შესწავლისას კვლევებმა აჩვენა, რომ მცენარე ნაკლებტოქსიკურია და ინგიბირებულ მოქმედებას ახდენს საყრდენ–მამოძრავებელ აქტიურობაზე.
სამკურნალო მიზნით კალენდულას იყენებენ, როგორც ანტისეპტიკურ, ანთების საწინააღმდეგო, ჭრილობის შეხორცების საშუალებას. ის გამოიყენება როგორც შინაგანი, ისე გარე მოხმარებისთვის. ამ მცენარეზე დამზადებულ პრეპარატებს იყენებენ, როგორც შემკვრელ, სპაზმოლიტურ, ნაღველმდენ და დამამშვიდებელ საშუალებას. ის აუმჯობესებს გულის მუშაობას, ამცირებს არტერიულ წნევას.
კურკუმა და მისი სასარგებლო თვისებები>>
ძალიან ხშირად იყენებენ კალენდულას შინაგანი ორგანოების მკურნალობისთვის, ნერვული სისტემის მოსაწესრიგებლად, როგორც ანტიკოაგულატურ, იმუნომოდულატორულ პრეპარატს. ახასიათებს სედატიური მოქმედება. ასევე არის შარდმდენი, ოფლმდენი, ამოსახველებელი, ტკივილგამაყუჩებელი, ზოგადად ორგანიზმის გამაძლიერებელი საშუალება. ასევე კარგად მოქმედებს მამაკაცური პოტენციის ამაღლებაზე.
გულყვითელას ხშირად მიმართავენ კლიმაქსური სინდრომის დროს, ფართოდ გამოიყენება კანის, პირის ღრუს დაავადებების სამკურნალოდ.
გთავაზობთ გულყვითელასგან ნაყენის მომზადების რამდენიმე რეცეპტს:
კალენდულის ნაყენი კუჭის წყლულის, გასტრიტისა და ღვიძლის დაავადებებისას, ასევე ყელში გამოსავლებად: აიღეთ 1 სუფრის კოვზი კალენდულა, დაასხით ჭიქა მდუღარე წყალი, გააჩერეთ 1 საათი. შემდეგ გადაწურეთ და მიიღეთ 1 სუფრის კოვზი დღეში სამჯერ.
ნახარში მუცლის მოშლის საშიშროების დროს: აიღეთ ნახევარი სუფრის კოვზი კალენდულა და ამდენივე რაოდენობის კრაზანა. დაასხით 200 მლ მდუღარე წყალი და გააჩერეთ 1 საათი. გადაწურეთ და მიიღეთ დღეში 500 მლ — ორჯერ — ნახევარ-ნახევარი. ამ წამალს მშობიარობამდე ერთი თვის განმავლობაში იღებენ.
ქუნჯუთი, ანუ სეზამი და მისი სასარგებლო თვისებები>>
სპირტზე დამზადებული კალენდულას ნაყენი: აიღეთ 100 მლ 70%-იანი სპირტი, შეურიეთ 10 გრამი კალენდულის ყვავილები, შემდეგ გააჩერეთ რამდენიმე საათი. ამ ნაყენს იყენებენ გარეგანად. 1 ჩაის კოვზ ნაყენს ხსნიან 200 მლ მდუღარე წყალში და ამით ბანენ ჭრილობებს, დაჩირქებულ ჭრილობებს, დამწვარ ადგილებს.
კალენდულისგან ამზადებენ მალამოს, რომელსაც იყენებენ ჭრილობებისთვის, რომლებიც ცუდად ან არ ხორცდება. მალამო აუმჯობესებს კანში სისხლის მიმოქცევას, ხდის მას ელასტიკურს და იცავს მექანიკური ან ქიმიური გაღიზიანებისგან; ის კარგია დამწვრობის დრო, ისვამენ დამსკდარ კანზე.
მალამოს ასევე იყენებენ ალერგიული გამონაყარის დროს, რადგან ამსუბუქებს ქავილსა და დაძაბულობას.
მალამო ხელის კანს ხდის გლუვს, სახეზე წასმისას აქრობს ნაოჭებს, ხოლო ტუჩებს იცავს ყინვისა და სიცხის დროს.
მალამო კარგი საშუალებაა ბავშვებისთვის, რომელთაც სხვადასხვა სახის გამონაყარი აქვთ.
მალამოს დამზადების წესი: აიღეთ 50 გრამი გულყვითელას ყვავილი, კარგად დააქუცმაცეთ, შემდეგ აურიეთ 200 გრამ გამდნარ ღორის ქონში. დადგით წყლის ორთქლზე, სანამ ერთგვაროვან მასას არ მიიღებთ, თან მუდმივად ურიეთ. მომზადებული მალამო მაცივარში შეინახეთ.
პრასი და მისი სასარგებლო თვისებები>>
კალენდულის გამოყენება არ არის რეკომენდებული: ალერგიის, ჭინჭრის ციების დროს, ბრონქული ასთმით დაავადებული ადამიანებისთვის. შინაგანი მიღებისთვის კალენდულა არ უნდა გამოიყენონ ადამიანებმა, რომელთაც ბრადიკარდიისა და ჰიპოტონიისას აქვთ დაბალი არტერიული წნევა.