ალექსანდრა ობოლონკოვა
მოსკოვის სამხატვრო თეატრის მსახიობებისთვის კი თბილისში ევაკუაციის წლები დაუვიწყარ მოგონებად იქცა. თეატრის „ოქროს შემადგენლობა“ საბჭოეთის სხვა გამოჩენილ ხელოვანებთან ერთად იყო ევაკუირებული საქართველოს დედაქალაქში. თეატრს მაშინ ვლადიმირ ნემიროვიჩ-დანჩენკო ხელმძღვანელობდა.
დასი თბილისში 1941 წლის ოქტომბრის ბოლოს ჩამოვიდა. ნემიროვიჩ-დანჩენკო ერთგვარ უხერხულობასაც კი განიცდიდა, როდესაც, მიუხედავად მატერიალური შეჭირვებისა, თავის მდივანს სწერდა, „რაოდენი სიმშვიდე და სიხარული სუფევდა“ თბილისში.
„იცით, ეს უმშვენიერესი ქალაქია, ჩვენ მიმართ დამოკიდებულება დიდებულია, განსაკუთრებით პირადად ჩემდამი - როგორც საზოგადოების, ისე მთავრობის მხრიდან. კარგად მოვთავსდით. ყველანი ვტკბებით კლიმატით, ქალაქით“, - წერდა ის.
არტისტები უსაქმოდ არ მსხდარან. მცირე თეატრის მსახიობებთან ერთად საღამოებს მართავდნენ, რომლებზეც ბილეთები თვალის დახამხამებაში იყიდებოდა.
თავად ნემიროვიჩ-დანჩენკომ, რომელიც წარმოშობით ოზურგეთიდან იყო და ტფილისში სწავლობდა, 7 დეკემბერს მოგონებების საღამო მოაწყო. ის იმ ტფილისური სახლის მოძებნასაც კი შეეცადა, რომელშიც ოდესღაც ცხოვრობდა, მაგრამ ვეღარ მიაგნო. სამაგიეროდ ეწვია რუსთაველის პროსპექტზე მდებარე პირველ გიმნაზიას, რომელიც ვერცხლის მედალზე დაამთავრა თავის დროზე.
მოგონებების საღამოზე დარბაზი ისე იყო გადაჭედილი, ნემსი არ ჩავარდებოდა. შემოსული თანხმა მთლიანად თავდაცვის ფონდში გადაირიცხა.
საარქივო დოკუმენტების თანახმად, მოსკოვის აკადემიურმა სამხატვრო თეატრმა ევაკუაციის რამდენიმე თვის განმავლობაში 51 კონცერტი გამართა: 24 თბილისში, 5 - ერევანში, 7 - ბაქოში, 4 - სოჭში, 2 - გორში, 2 სტალინირში (მაშინდელი ცხინვალი), 2 - გაგრაში, 3 - კიროვაბადში (განჯა) და ორიც სოხუმში.
ცნობილი მსახიობი ვასილი კაჩალოვი ევაკუაციაში დამძიმებული გულით მოდიოდა – მისი 40 წლის ვაჟი ვადიმი, რომელსაც ჯავშანი ჰქონდა, მაინც მოხალისედ წავიდა ფრონტზე. თბილისში ცხოვრებისას ის სხვებთან ერთად გამოდიოდა არა მარტო სცენაზე, არამედ სამხედრო ნაწილებშიცა და ჰოსპიტლებშიც. ის სიმონოვის, ტიხონოვისა და სხვა პოეტების ლექსებს კითხულობდა ხოლმე.
ერთ დღეს თბილისელმა მაყურებელმა ის კარგა ხანს არ გაუშვა სცენიდან და არტისტიც გვიან ღამემდე კითხულობდა ლექსებს, მათ შორის, თავისი მეგობრის, სერგეი ესენინის შემოქმედებასაც, რომელსაც კაჩალოვის ძაღლისთვისაც კი მიეძღვნა გულის ამაჩუყებელი სტრიქონები: „Дай, Джим, на счастье лапу мне…“
საქართველოს სახალხო არტისტი კოტე მახარაძე იგონებდა, როგორ ბრუნდებოდნენ შინ შუაღამით სპექტაკლით აღფრთოვანებულები, როგორ გააჩერა პატრულმა, მაგრამ რაოდენ ბედნიერები იყვნენ, ვინაიდან „ასეთი რამ მხოლოდ ერთხელ ან არასდროს ხდება ცხოვრებაში“.
თავად კაჩალოვი კი 1942 წლის მარტში გაზეთ „ვეჩერნაია მოსკვაში“ გამოქვეყნებულ სტატიაში წერდა: „შეუძლებელია, თითოეულ ჩვენგანს არ აღელვებდეს ის მხურვალე მიღება, როგორითაც ყველგან გვხვდებიან, ამაღელვებელი მცდელობა, შეგვიქმნან თუნდაც მცირე კომფორტი. კიდევ ერთხელ ვრწმუნდებით, რაოდენ დიდია ადამიანების სიყვარული ხელოვნებისადმი“.
მაგრამ თეატრის უკვე ჭარმაგი მსახიობების ცხოვრება სტუმართმოყვარე ტფილისში არც ისე მარტივი იყო. მართალია, სულით არ ეცემოდნენ, მაგრამ ჯანმრთელობა ხელს არ უწყობდათ.
66 წლის კაჩალოვი ჯერ კიდევ მანამდე, ნალჩიკში ყოფნისას დაავადდა მძიმედ, 70-ს გადაცილებული ოლგა კნიპერ-ჩეხოვა მთელი თვით ჩაწვა გრიპითა და ბრონქიტით, 83 წლის ნემიროვიჩ-დანჩენკო კი, რომელიც მზად იყო, თუნდაც უსასყიდლოდ ემუშავა რუსთაველის თეატრში, ასევე ერთი თვით ჩამოშორდა რეპეტიციებს ავადმყოფობის გამო. მცირე თეატრის მსახიობი, 61 წლის მიხაილ კლიმოვი კი გარდაიცვალა და თბილისის სასაფლაოზე დაკრძალეს.
„რით დავიმსახურეთ, რომ მილიონობით ჩვენი ძმა სიცოცხლეს წირავს ჩვენთვის, ჩვენი მშვიდი ცხოვრებისთვის, ჩვენი მუშაობისთვის? რით დავიმსახურეთ ეს როგორც არტისტებმა და როგორც ადამიანებმა?“, – წერდა ნემიროვიჩ-დანჩენკო ერთ-ერთ წერილში, რომელიც საკუთარი თეატრის მსახიობებს მიუძღვნა.
ეს მისი ერთ-ერთი ბოლო წერილი იყო თბილისიდან – მალე აკადემიური თეატრის დასი ისევ მოსკოვში დააბრუნეს, სადაც რეჟისორი 1943 წლის გაზაფხულზე გარდაიცვალა კიდეც.
კოტე მახარაძე მოგვიანებით, იხსენებდა რა ტფილისურ კონცერტებს, ლექციებსა და შეხვედრებს, წერდა: „ბედნიერება იყო იმდენად დიდი, რომ ზოგჯერ გვავიწყდებოდა კიდეც, რომ მტერი ქალაქიდან ორასიოდე კილომეტრში იყო“.
მსახიობის თქმით, ამას არაფერი ჰქონდა საერთო ჭირის დროს ნადიმთან, ეს იყო გამოვლინება იმ რწმენისა, რომ მალე ომი გამარჯვებით დასრულდებოდა.
