ჯორჯ ბალანჩინი - გენებითა და სისხლით ქართველი, ეროვნებით პეტერბურგელი ამერიკელი

მსოფლიოს ერთ-ერთ უდიდესი მოცეკვავე, ამერიკული ბალეტის სულისჩამდგმელი, ეროვნებით ქართველი ჯორჯ ბალანჩინი - გიორგი ბალანჩივაძე, 120 წლის წინ დაიბადა სანქტ-პეტერბურგში „ქართველ გლინკად“ წოდებული მელიტონ ბალანჩივაძის ოჯახში.

მისი ძმა, ცნობილი კომპოზიტორი ანდრია ბალანჩივაძე იხსენებდა, რომ მათ პეტერბურგში ხუთოთახიანი ბინა ჰქონიათ, სადაც უამრავი ბავშვი იყრიდა თავს. ისინი ხშირად ერთობოდნენ თურმე ცეკვით. ასეთ დროს გიორგი კუთხეში მიიყუჟებოდა ხოლმე და შორიდან ადევნებდა თვალს მოცეკვავე თანატოლებს - თავად არ ცეკვავდაო...

ერთხელ ჯორჯ ბალანჩინისთვის უკითხავთ, რა ეროვნებისა ბრძანდებითო, რაზეც ასე უპასუხია:

ამერიკელი ხელოვნებათმცოდნე და იმპრესარიო ლინკოლნ კირსტაინი კი ერთ ამერიკელ კოლეგას ასე სწერდა ბალანჩინის შესახებ:

მოვლენებს გავუსწრებთ და გეტყვით: მრავალი წლის შემდეგ სამშობლოში ჩამოსულ ჯორჯ ბალანჩინს ძმასთან ერთად მოუვლია მთელი დასავლეთი საქართველო. გურული სიმღერებით მოხიბლულა. ამერიკაში დაბრუნებულს კი განუცხადებია:

სწორედ კირსტაინს დაებადა ამერიკული ბალეტის შექმნის გიჟური იდეა ჯორჯ ბალანჩინის თაოსნობით. მანამდე კი გიორგი ბალანჩივაძედ დაბადებულმა ყმაწვილმა საკმაოდ რთული გზა გაიარა.

მშობლებმა ის მარინის თეატრის საბალეტო სკოლაში მიაბარეს 1913 წელს. გულმოდგინე მოწაფე ყოფილა და სკოლის დამთავრების შემდეგ, 1921 წელს პეტროგრადის ოპერისა და ბალეტის (ყოფილი მარინის) თეატრის დასში ჩაურიცხავთ.

მოგვიანებით ის გაიხსენებს:

მალე გიორგი ბალანჩივაძე უდიდესმა იმპრესარიომ, სერგეი დიაგილევმა მიიწვია პარიზში „რუსული ბალეტის“ დასში. სწორედ დიაგილევის რჩევით გადაიკეთა სახელი და გვარი დასავლურ ყაიდაზე გიორგი ბალანჩივაძემ და ჯორჯ ბალანჩინად იქცა.

მერე „რუსული ბალეტის“ ბალეტმაისტერი გახდა და არაერთი შედევრი დადგა. მაგრამ დიაგილევის გარდაცვალების შემდეგ დასმა დაშლა დაიწყო და ბალანჩინმაც მიატოვა იგი. ჯერ ლონდონსა და კოპენჰაგენში მუშაობდა მიწვეულ ბალეტმაისტერად, შემდეგ ცოტა ხნით ისევ დაუბრუნდა მონტე-კარლოში დაფუძნებულ განახლებულ „რუსულ ბალეტს“, მაგრამ მალევე წავიდა იქიდან და საკუთარი დასი ჩამოაყალიბა Les Ballets 1933.

მართალია, დასმა მხოლოდ რამდენიმე თვე იარსება, მაგრამ ამ ხნის განმავლობაში რამდენიმე წარმატებული სპექტაკლის ჩვენება მოასწრო.

სწორედ ერთ-ერთი წარმოდგენისას შენიშნა ის ლინკოლნ კირსტაინმა. ბოსტონელი მილიონერი და მეცენატი, უბრალოდ, შეპყრობილი ყოფილა ბალეტით და ამერიკული საბალეტო სკოლის დაარსება ჰქონია ოცნებად ქცეული, რომლის ბაზაზეც საბალეტო კომპანიის ჩამოყალიბებას გეგმავდა. კირსტაინს ჯორჯ ბალანჩინში დაუნახავს ის ადამიანი, ვინც მის ოცნებას ხორცს შეასხამდა და თავისი გეგმები გაუზიარებია მისთვის. ბალანჩინიც დათანხმებია და 1933 წელს ამერიკის შეერთებულ შტატებში გამგზავრებულა საცხოვრებლად და სამოღვაწეოდ.

პირველი, რაც შტატებში გააკეთა, თანაც, პრაქტიკულად, ცარიელ ადგილზე, ეს საბალეტო სკოლის გახსნა იყო კირსტაინისა და ედვარდ უორბერგის დაფინანსებით. სკოლამ პირველი მოსწავლეები 1934 წლის 2 იანვარს მიიღო, ხოლო პირველი სპექტაკლი, რომელიც ბალანჩინმა მათი მონაწილეობით დადგა - ეს პეტრე ჩაიკკოვსკის მუსიკაზე შექმნილი „სერენადა“ გახლდათ.

ამას მოჰყვა მცირე პროფესიული დასის ჩამოყალიბება, რომლსაც სახელად „ამერიკული ბალეტი“ ეწოდა. 1936 წელს ჯორჯ ბალანჩინმა დადგა ბალეტი „მკვლელობა მეათე ავენიუზე“, რომელსაც გამანადგურებელი რეცენზიები მოჰყვა. მაგრამ ის არ ღელავდა, მტკიცედ სჯეროდა, რომ წარმატება გარდაუვალი იყო.

და წარმატება მოვიდა, ოღონდ ათწლიანი დაძაბული შრომის შემდეგ: სახოტბო წერილები პრესაში, გადავსებული დარბაზები, ბალანჩინის პორტრეტი ჟურნალ „თაიმის“ ყდაზე, მრავალმილიონიანი გრანტი ფორდის ფონდიდან... მალე ის ამერიკული ბალეტის მამათავრად, გემოვნების კანონმდებლად და ხელოვნებაში ნეოკლასიციზმის ფუძემდებლად აღიარეს...

კრეიტცფელდტ-იაკობის დაავადების სიმპტომებმა 1970 წლის ბოლოს პირველად იჩინა თავი. 1983 წელს კი დიდი მაესტრო გარდაიცვალა. დაკრძალულია ნიუ-იორკში.