ანდრეი კოცი
კადაფის კონტროლქვეშ მყოფმა ჯარებმა წინააღმდეგობის გაწევა ვერ შეძლეს — ალიანსის ავიაცია მომენტალურად ახშობდა ნებისმიერ წინააღმდეგობას. ოპერაცია 31 ოქტომბერს დასრულდა. შედეგად – ერთიანმა ლიბიამ, ოდესღაც აყვავების გზაზე მდგარმა სახელმწიფომ, არსებობა შეწყვიტა. ბრძოლები იქ დღემდე გრძელდება.
ძველი ანგარიშები
2011 წლის თებერვალში ადამიანები ბენღაზის ქუჩებში გამოვიდნენ და ხელისუფლების მიერ დაპატიმრებული იურისტისა და უფლებადამცველის ფათჰი თერბილის გათავისუფლება მოითხოვეს. ორიოდე დღის შემდეგ მასშტაბური ანტისამთავრობო აქციები მთელ ქვეყანაში დაიწყო. დღეს ბევრი სპეციალისტი მიიჩნევს, რომ სამოქალაქო ომის ჭეშმარიტი მიზეზი ლიბიაში — ეს არის კონფლიქტი კირენაიკისა და ტრიპოლიტანიის ტომებს შორის. სწორედ ამ უკანასკნელიდან იყო წარმოშობით მუამარ კადაფი, რომელიც ქვეყანას უცვლელად მართავდა 40 წლის განმავლობაში, რაც ძალიან არ მოსწონდა კონკურენტ კლანს.
კადაფის ძალოვნებმა იარაღი გამოიყენეს. მასობრივი არეულობები ქუჩის ბრძოლებში გადაიზარდა. ათობით ადამიანი დაიღუპა. ოპოზიციამ იარაღის რამდენიმე საწყობი აიღო და ქალაქი ბენღაზი დაიკავა.
მარტის პირველ რიცხვებში კადაფის მოწინააღმდეგეებმა „ტრიპოლიზე მარში“ გამოაცხადეს. დედაქალაქს დაახლოებით 5 ათასმა მეამბოხემ შეუტია, მაგრამ ისინი უკუაგდეს. კადაფის არმიას იმ მომენტისთვის ტანკები, არტილერია, საკმაოდ მძლავრი ავიაცია ჰყავდა, ხოლო ოპოზიციას, უკეთეს შემთხვევაში — პიკაპებზე დამაგრებული ტყვიამფრქვევები. 18 მარტისთვის სამთავრობო ჯარები ბენღაზში შესვლისა და ამბოხის დასრულებისთის ემზადებოდნენ. მაგრამ გაეროს უშიშროების საბჭომ, უფრთხოდა რა ხოცვა-ჟლეტას, საერთაშორისო თანამეგობრობას ლიბიაში ძალის გამოყენების უფლება მისცა. ერთადერთი პირობა — ეს სახმელეთო შეჭრის გარეშე უნდა მომხდარიყო.
დასავლეთის ქვეყნებმა, რომლებიც კადაფიზე კარგა ხნის განმავლობაში ილესავდნენ კბილებს, სასწრაფოდ გამოიყენეს შანსი, ძველი წყენებისთვის მოეთხოვათ პასუხი. 1969 წლის სახელმწიფო გადატრიალების შემდეგ ლიბია ხშირად შედიოდა კონფრონტაციაში ევროპასა და აშშ-თან. ვაშინგტონმა კადაფი საერთაშორისო ტერორიზმის მხარდამჭერად გამოაცხადა, პარიზმა მას არ აპატია ტრიპოლის ყოფილ ფრანგულ კოლონია ჩადიში შეჭრა 1970-80-იან წლებში, ლონდონმა კი — ირლანდიელი სეპარატისების მხარდაჭერა. გაეროს რეზოლუციის შემდეგ ინტერვენცია გადაწყვეტილი საქმე იყო.
მაგრამ კადაფი არ გადადგა.
არასაფრენი ზონა
პენტაგონმა, ოპერაციის მთავარმა კურატორმა და ორგანიზატორმა, ლიბიის ნაპირებთან შთამბეჭდავ ძალებს მოუყარა თავი: 4 ათას საზღვაო ქვეითს — მუდმივი მზადყოფნის ამფიბიურ–სადესანტო ჯგუფის შემადგენლობაში, საზღვაო ქვეითთა 22-ე საექსპედიციო კორპუსს, „არლი ბერკის“ ტიპის ორ ნაღმმზიდს, ორ მრავალმიზნობრივ ატომურ წყალქვეშა ნავ „ლოს–ანჯელესს“, სტრატეგიულ ატომმავალ „ოჰაიოს“. გარდა ამისა, ამერიკელებმა მოამზადეს მოიერიშე და ბომბდამშენი ავიაციაც. ინტერვენციის ყველაზე მეტად აქტიურმა მონაწილეებმა – ფრანგებმა ოთხი ფრეგატი და ავიამზიდი „შარლ დე გოლი“ გადაისროლეს. გარკვეული ძალები გაიღეს ნატოს სხვა წევრებმაც. სულ ოპერაციაში 18 ქვეყნის სამხედროები იყვნენ ჩართული.
მიუხედავად იმისა, რომ გაეროს რეზოლუცია ლიბიის თავზე მხოლოდ არასფრენ რეჟიმს ითვალისწინებდა, ნატოს ავიაციამ პირველ რიგში სახმელეთო სამიზნეებზე მიიტანა შეტევა.
19 მარტს დაახლოებით ოცამდე ფრანგულმა თვითმფრინავმა შეუტია ბენღაზისთან მდგარ სამთავრობო ჯავშანტექნიკას. იმავე დღეს ამერიკულმა და ბრიტანულმა ფლოტებმა 114 ფრთოსანი რაკეტა გაუშვეს ლიბიის სამიზნეებისკენ. ტრიპოლის განცხადებით, ამის შედეგად 64 ადამიანი დაიღუპა, 150 კი დაიჭრა. ნატოს ავიაციამ ათობით ხიდი გაანადგურა, დააზიანა საგზაო საფარი, დაანგრია სამოქალაქო ინფრასტრუქტურის ბევრი ობიექტი.
მომდევნო დღეებში დაბომბვები გაგრძელდა. ქვეყანას სხვადასხვა კალიბრის ათასობით ჭურვი დააცხრა თავს. 23 მარტს ბრიტანეთის სამხედრო–საჰაერო ძალების სარდალმა გრეგ ბეგვილმა განაცხადა, რომ ლიბიის სამხედრო–საჰაერო ძალები აღარ არსებობდა. გაეროს რეზოლუციის თანახმად, ამაზე ჩარევა უნდა დასრულებულიყო, მაგრამ დასავლეთი გაჩერებას არც აპირებდა.
ლიდერის სიკვდილი
ჰაერში უპირატესობის მოპოვებისა და ლიბიის თავზე არასაფრენი ზონის შექმნის შემდეგ ნატოს მოიერიშე თვითმფრინავებმა მეთოდურად დაიწყეს კადაფის არმიის ტექნიკის, ცოცხალი ძალისა და ინფრასტრუქტურის განადგურება. ამერიკელებმა ოპერაციაში „მძიმე კავალერიაც“ ჩართეს — სტრატეგიული ბომბდამშენები B-1B და B-2, ასევე АС-130. ნატოს ავიაცია პრაქტიკულად დაუსჯელად მოქმედებდა — მოძველებული ლიბიური ჰაერსაწინააღმდეგო თავდაცვის სისტემები წინააღმდეგობას ვერ უწევდა თანამედროვე თვითმფრინავებს.
10 აპრილს ალიანსის ავიაციამ ერთბაშად 25 ლიბიური ტანკი გაანადგურა. მაისში ნატოს თვითმფრინავებმა ტრიპოლოს დაბომბვა დაიწყეს. მათ არაერთხელ მიიტანეს შეტევა მუამარ კადაფის რეზიდენციაზე, თუმცა ის ყოველთვის ახერხებდა დამალვას.
მისი ერთ-ერთი სამალავი ქალაქ სირტში იყო. ოქტომბრის დასაწყისში ოპოზიციური ძალები შეტევაზე გადავიდნენ — მათ იცოდნენ, რომ კადაფი სირტში იყო და მისი ხელში ჩაგდება ჰქონდათ მიზნად.
ლიბიის ლიდერი 20 ოქტომბერს დაატყვევეს, როცა ქალაქი აიღეს. კადაფის გარშემო მოგროვებული ბრბოდან თითოეული ცდილობდა დაერტყა, რაღაც მძიმე ესროლა მისთვის. აბუჩად აგდება სამ საათზე მეტი ხნის განმავლობაში გრძელდებოდა, რის შემდეგაც ის ავტომობილში ჩასვეს და ჰოსპიტალში გადაიყვანეს. მაგრამ ის იმ დროისათვის უკვე მკვდარი იყო.
ნატომ კი ოპერაცია 31 ოქტომბერს დაასრულა.
რედაქცია შესაძლოა არ ეთანხმებოდეს ავტორის მოსაზრებებს