გალია იბრაგიმოვა
მაგრამ წასვლის წინ, როგორც მედია ვარაუდობს, მზად არის ომი გამოუცხადოს ირანს. შეტევის მიზეზი ატომური პროგრამა იქნება, რომელიც ქვეყანამ „ბირთვული გარიგების“ ჩაშლის შემდეგ განაახლა. თეირანზე ზეწოლაში ამერიკელებს თელ-ავივის ჩართვაც აქვთ განზრახული. რა გავლენას მოახდენს ეს ახლო აღმოსავლეთში შექმნილ ვითარებაზე?
ტრამპის ჭარბი სიფიცხე
„დონალდ ტრამპს შეუძლია გასცეს ირანზე დარტყმის ბრძანება, ამიტომ ისრაელის თავდაცვის არმია (ცახალი) მზად უნდა იყოს. ისრაელის ხელისუფლებამ უნდა გააცნობიეროს ბაიდენის ინაუგურაციამდე დარჩენილი პერიოდის მნიშვნელობა. ამერიკის წარმავალმა ლიდერმა მანამდე არაერთხელ წამოჭრა ნათანზის ურანის გამამდიდრებელი ქარხნის განადგურების საკითხი“, — წერს გამოცემა Axios ისრაელის წყაროებზე დაყრდნობით.
წყაროს თქმით, თეირანზე პრევენციული დარტყმა ტრამპმა მას შემდეგ ჩაიფიქრა, რაც ატომური ენერგიის საერთაშორისო სააგენტომ (IAEA) ირანის ბირთვული პროგრამის განვითარების შესახებ მორიგი ანგარიში გამოაქვეყნა. მასში ნათქვამია, რომ მას შემდეგ, რაც ისლამურმა რესპუბლიკამ უარი თქვა შეესრულებინა მოქმედების ერთობლივი ყოვლისმომცველი გეგმის პირობები, ქვეყანაში მაღალგამდიდრებული ურანის მარაგები გაიზარდა. პრეზიდენტის აღშფოთებას საზღვარი არ ჰქონდა, მაგრამ მაიკ პენსმა და მაიკ პომპეომ დაითანხმეს ის, არ ეჩქარა, წერდა გაზეთი The New York Times ამერიკელ ჩინოვნიკებზე დაყრდნობით. ტრამპს აუხსნეს, რომ ირანზე შეტევა ძალადობის არასაჭირო ესკალაციას გამოიწვევდა.
ამერიკული გეგმების შესახებ დადასტურებული ფაქტები არ არსებობს. მაგრამ ისრაელში აღიარეს, რომ მიიღეს მითითება, მზად იყვნენ შესაძლო ბრძოლისთვის.
„პასუხი შეიძლება არა პირდაპირ, არამედ სირიაში, ღაზის სექტორსა თუ ლიბანში არსებული ირანული პროქსი-ჯარების მეშვეობით განხორციელდეს“, — განუცხადეს მათ Axios-ს.
სანამ პოლიტიკოსები შესაძლო ომის თაობაზე ინფორმაციის სანდოობას ამოწმებდნენ, ირანში ფიზიკოსი მოჰსენ ფაჰრიზადე მოკლეს. დასავლური სპეცსამსახურები მას „ირანული ბომბის მამად“ მოიხსენიებდნენ. მიიჩნეოდა, რომ სწორედ ის ხელმძღვანელობდა ირანის ბირთულ პროგრამას. თეირანმა მკვლელობაში მაშინვე ისრაელი დაადანაშაულა და შურისძიების პირობა დადო. ბენიამინ ნათანიაჰუმ ირანელების განცხადება უყურადღებოდა დატოვა.
ომისწინა საზრუნავი
ირანზე შეტევის მუქარის შესახებ ინფორმაცია შეიძლება შეუმჩნეველი დარჩენილიყო, რომ არა წინმსწრები მოვლენები. ამ დღეებში შეერთებულმა შტატებმა ახლო აღმოსავლეთში სტრატეგიული ბომბდამშენები B-52H Stratofortress გადაისროლა. ამერიკული შეიარაღებული ძალების ცენტრალურმა სარდლობამ (CENTCOM) განაცხადა, რომ სამხედრო თვითმფრინავები რეგიონში „აგრესიის შესაკავებლად და მოკავშირეთა დასახმარებლად ჩაფრინდნენ“.
ვაშინგტონს არ განუმარტავს, რამდენი ბომბდამშენი გაუშვა და რომელ ქვეყანაშია ისინი დისლოცირებული. გაჩნდა ვერსიები, რომ გამანადგურებლები ახლა ინდოეთის ოკეანეში მდებარე ბრიტანეთის კუთვნილ კუნძულ დიეგო–გარსიას ბაზაზე არიან — ისევე, როგორც გასულ ზამთარს.
მაშინ იქ ექვსი ბომბდამშენი იყო განლაგებული ირანთან ომის შემთხვევისთვის. შეიარაღებული დაპირისპირების საბაბი არსებობდა — ამერიკელების მიერ გენერალ ქასემ სულეიმანის მკვლელობა. თეირანმა მაშინაც დადო შურისძიების პირობა.
ერთი წლის განმავლობაში რეგიონში ამერიკულ ობიექტებზე თავდასხმები ხდებოდა, მაგრამ პირისპირ შეტაკებებს ადგილი არ ჰქონია. უფრო მეტიც, ამერიკელებმა სამხედროების გაყვანა დაიწყეს. ამან ირანთან მოსაზღვრე ქვეყნების შფოთვა გამოიწვია, რომელთა თქმითაც, აშშ-ის კონტინგენტი ერთგვარი ბუფერი და თეირანის შემაკავებელი იყო.
საიდუმლო და ხილული მოლაპარაკებები
ახლო აღმოსავლეთში ირანის მზარდი ავტორიტეტი ყველაზე მეტად ისრაელს აშფოთებს. ზამთარში ირან–აშშ-ის ესკალაციის შემდეგ თელ-ავივმა განგაშის ზარებს შემოჰკრა. პრემიერ-მინისტრმა ბენიამინ ნათანიაჰუმ ივარაუდა, რომ თეირანი მარტო ამერიკელებზე კი არა, ებრაულ სახელმწიფოზეც აპირებდა შურისძიებას. ამიტომაც განაცხადა, რომ ისრაელი დასწრებაზე იმოქმედებდა.
ახლოაღმოსავლურ საქმეებში ირანის შეკავებას სპარსეთი ყურის მონარქიებიც ცდილობენ. ერაყში სადამ ჰუსეინის რეჟიმის დამხობის შემდეგ ირანმა რეგიონული ლიდერის როლის მიტაცება სცადა. არაბები შეშფოდნენ. აიათოლების შიიტური რეჟიმი მიუღებელია მათი სუნიტური ტრადიციებისთვის.
რეგიონში ირანის როლის გაძლიერების თავიდან ასარიდებლად არაბულმა მონარქიებმა 2000-იანების შუა წლებში ისრაელთან არაფორმალური მოლაპარაკებები დაიწყეს. და მიუხედავად იმისა, რომ გაერთიანებაში პალესტინის მოუგვარებელი საკითხი უშლიდათ ხელს, მხარეები თეირანის წინააღმდეგ ნაბიჯების კოოპერირებაზე შეთანხმდნენ.
დამკვირვებლების აზრით, ფარული ურთიერთქმედებების არსებობაზე მეტყველებდა, მაგალითად, იორდანიის, საუდის არაბეთის, ბაჰრეინისა და არაბთა გაერთიანებული საამიროების მზადყოფნა, გაეხსნათ საჰაერო სივრცე ისრაელის ავიაციისთვის.
დონალდ ტრამპის პრეზიდენტობამ და მისმა ანტიირანულმა განწყობამ არაბულ–ისრაელური კავშირები განამტკიცა. ხელისუფლებაში მოსულმა აშშ-ის 45-ე პრეზიდენტმა განაცხადა, რომ ახლოაღმოსავლურ პრობლემებს „საუკუნის გარიგების“ მეშვეობით გადაჭრიდა. ეს პალესტინური საკითხის გადაჭრას მოიაზრებდა პრინციპით „ორი სახელმწიფო ორი ხალხისთვის“ — ისრაელის პარალელურად მსოფლიო რუკაზე პალესტინა უნდა გაჩენილიყო.
ინიციატივას არაბულ სამყაროში მხარი არ დაუჭირეს. მაგრამ, სპარსეთის ყურის მონარქიების აღიარებით, მან ხელი შეუწყო „ახლო აღმოსავლეთის გადატვირთვას“. სექტემბერში ისრაელმა, არაბთა გაერთიანებულმა საამიროებმა და ბაჰრეინმა, ამერიკელების შუამავლობით, ოფიციალური დიპლომატიური ურთიერთობები დაამყარეს. ამასთან არავინ მალავდა, რომ ქვეყნების ურთიერთქმედებას ტაქტიკური ანტიირანული ხასიათი ჰქონდა.
საუდის არაბეთი, რომელსაც თავი არაბული სამყაროს ლიდერად მიაჩნია, ისრაელისგან განდგომილად იდგა. ქვეყნების არაფორმალური კონტაქტების შესახებ ყველამ იცოდა, მაგრამ უმაღლეს დონეზე დიალოგის დაშვება არავის შეეძლო. ერ–რიადი ტრადიციულად აცხადებდა: პალესტიის პრობლემის გადაჭრამდე თელ-ავივთან არანაირ შეთნხმებაზე საუბარიც არ იქნებაო. მაგრამ ეს სტერეოტიპიც დაიმსხვრა.
ამ დღეებში ცნობილი გახდა, რომ ნათანიაჰუ ფარულად ეწვია საუდის არაბეთის ქალაქ ნეომს და მოლაპარაკებები გამართა ტახტის მემკვიდრე პრინც მუჰამედ ბინ სალმანთან. ეს ამბავი სენსაციად იქცა. იყო ვერსიები, რომ მოლაპარაკებების ცენტრალური თემა ირანული გავლენა იყო.
ერ–რიადი თავიდან უარყოფდა შემდგარ დიალოგს, მაგრამ თელ-ავივის პოზიციამ, რომელიც უარს ამბობდა ყველანაირ კომენტარზე, დაარწმუნა ქვეყნების უმრავლესობა, რომ შეხვედრა ნამდვილად შედგა. ყურადღება მიაქციეს იმასაც, რომ მოლაპარაკებები აშშ-ის სახელმწიფო მდივან მაიკ პომპეოს ახლოაღმოსავლური ტურნეს კვალდაკვალ მოხდა. პომპეომ კიდევ ერთხელ სცადა რეგიონის სახელმწიფოების შერიგება და ირანის სერიოზულ საფრთხეებზე ილაპარაკა.
„ჩემ შემდეგ ალიანსი დარჩება“
„ისრაელს არ სურს ირანთან პირდაპირი სამხედრო შეტაკება. მაგრამ ფარული კონფრონტაცია ყველა ფრონტზე არსებობს. ისლამური სახელმწიფო აძლიერებს თავის ყოფნას ისრაელის საზღვრების პერიმეტრზე. კიდევ ერთი მეზობელი — ლიბანი ფაქტობრივად ირანის ვასალია. თეირანი სერიოზულ გავლენას ახდენს ღაზის სექტორზეც, აფინანსებს „ჰამასს“. ირანი პრაქტიკულად ისრაელის ყველა მიჯნასთან დგას“, — აცხადებს ქსენია სვეტლოვა, ქნესეთის ყოფილი დეპუტატი და საერთაშორისო საკითხთა ექსპერტი.
ნათანიაჰუს იდუმალ ვიზიტს საუდის არაბეთში ის აშშ-ში ხელისუფლების მოსალოდნელი ცვლის კონტექსტში აფასებს.
„ახლო აღმოსავლეთთან ურთიერთობებს ამერიკის ყოველი ახალი ადმინისტრაცია აკორექტირებს. გამორიცხული არ არის, რომ ნათანიაჰუსა და ბენ სალმანს იმაზე ემსჯელათ, თუ როგორ შეინარჩუნონ მოქმედებათა კოორდინაცია ირანის მიმართ ბაიდენის შემთხვევაში. თუმცა არ ვფიქრობ, რომ დემოკრატი პრეზიდენტი მსგავსი კონტაქტების წინააღმდეგი იქნება. ბარაკ ობამას დროიდან ამერიკელებმა რეგიონიდან გასვლაზე აიღეს კურსი. თავის შემდეგ, როგორც მინიმუმი, არაბულ–ებრაული ალიანსის დატოვება, რომელიც ირანს წინააღმდეგობას გაუწევს — ეს აშშ-ის ინტერესებშია“, — მიაჩნია სვეტლოვას.
ტრამპის შეცდომების აღიარება
ანალიტიკოსი ადლან მარგოევი დარწმუნებულია, რომ ირანმა იცის არაბულ–ებრაული ურთიერთქმედებების შესახებ. ექსპერტის თქმით, თეირანში არაბეთის ქვეყნების „სიონისტურ რეჟიმთან“ ურთიერთობების დამყარებას „პალესტინის ღალატად“ მიიჩნევენ. აკრიტიკებენ რა საუდის არაბეთის, გაერთიანებული საამიროებისა და ბაჰრეინის ისრაელთან კონტაქტებს, ირანის ხელისუფლება მაინც არ არის დაინტერესებული დაპირისპირების გამწვავებით.
მარგოევის აზრით, თეირანს ანტიირანული რიტორიკის შესუსტების იმედი აქვს აშშ-ის ადმინისტრაციის შეცვლის შემდეგ.
„ირანის ხელისუფლება მოუწოდებს ბაიდენს, აღიაროს ტრამპის შეცდომები და აღადგინოს „მოქმედების ყოვლისმომცველი სამოქმედო გეგმა“. ექსპერტთა დონეზე დემოკრატები ამაზე უკვე მსჯელობენ. მაგრამ პრაქტიკაში ყველაფერი ასე მარტივად არ არის. მოქმედებათა თანმიმდევრობის განსაზღვრაც კი რთულია. მაგალითად, ირანი სანქციების გაუქმებას მოითხოვს. მაგრამ ასეთ შემთხვევაში უნდა დაადასტუროს, რომ თეირანი „გეგმის“ პირობებს იცავს. ისლამური რესპუბლიკა კი განმარტავს, რომ ბირთვული გარიგება დღეს სრული მოცულობით არ სრულდება იმის გამო, რომ ამერიკელები იქიდან პირველები გავიდნენ. როგორ შეიძლება დაუბრუნდნენ „გეგმას“ ისე, რომ მექანიზმმა პარალელურად იმუშაოს — ღიად რჩება“, — მიაჩნია ექსპერტს.
ის აღიარებს, რომ ბაიდენს გაუჭირდება ხელის ერთი დაკვრით გააუქმოს ტრამპის ანტიირანული გადაწყვეტილებები, თუმცა მიაჩნია, რომ სამხედრო კონფლიქტისთვის თავის არიდება შესაძლებელი იქნება.
რედაქცია შესაძლოა არ ეთანხმებოდეს ავტორის მოსაზრებებს