ანატოლი ლისიცინი
შერიგების ჩაშლაზე პასუხისმგებლობას ბაქო და ერევანი ერთმანეთს აბრალებენ. დანაკარგები ორივე მხარეს აქვს. მოლაპარაკებები ბრძოლების ფონზე გრძელდება. რა დიპლომატიურ თამაშს ეწევიან აზერბაიჯანელი და სომეხი პოლიტიკოსები?
მძიმე ბრძოლები
არაღიარებული მთიანი ყარაბაღის პრეზიდენტის წარმომადგენლის ვაგრამ პოღოსიანის თქმით, 12 ოქტომბერს საომარი მოქმედებები ახალი ძალით გაღვივდა, აზერბაიჯანის არმია შეტევებს ახორციელებს.
ერევანში კვლავ ირწმუნებიან, რომ კონფლიქტში ანკარაა ჩართული.
„სომხეთის არმია მძიმე ბრძოლებს აწარმოებს მასზე რამდენჯერმე აღმატებულ თურქულ–აზერბაიჯანულ ძალებთან, რომლებსაც მხარს თურქული საჰაერო ძალები, სადაზვერვო და სხვა სისტემები, დიდი რაოდენობით დაქირავებულები, ტერორისტები და კერძო სამხედრო კომპანიები უჭერენ“, – დაწერა სოციალურ ქსელში სომხეთის თავდაცვის სამინისტროს პრეს-მდივანმა არწრუნ ოვანისიანმა.
ბაქოში კი ერევანს ადანაშაულებენ.
„დაკარგული პოზიციების დაბრუნების მიზნით სომხეთის შეიარაღებული ძალების ქვედანაყოფებმა, რომლებიც არ ემორჩილებიან ცეცხლის შეწყვეტის ჰუმანიტარულ რეჟიმს, მცირე ჯგუფებით რამდენჯერმე სცადეს აზერბაიჯანის არმიის პოზიციებზე შეტევა“, — ნათქვამია აზერბაიჯანის თავდაცვის სამინისტროს საიტზე.
ბაქოში ირწმუნებიან, რომ აზერბაიჯანული ძალები ინარჩუნებენ გადრუტს, „რომელიც რამდენიმე დღის წინ გათავისუფლდა“, ხოლო ცნობა იმის შესახებ, რომ ქალაქს მხოლოდ უტევენ, „ეს სომხური მხარის დეზინფორმაციაა“.
დიპლომატების თავშეკავებულობა
სომხეთმა და აზერბაიჯანმა მოსკოვში ათსაათიანი მოლაპარაკებების შემდეგ ხელი მოაწერეს ცეცხლის შეწყვეტის შეთანხმებას. როგორც რუსეთის საგარეო საქმეთა მინისტრმა სერგეი ლავროვმა აღნიშნა, ეს შესაძლებელი გახდა რუსეთის, აზერბაიჯანისა და სომხეთის ლიდერების — ვლადიმირ პუტინის, ილჰამ ალიევისა და ნიკოლ ფაშინიანის ძალისხმევით.
მხარეები შეთანხმდნენ, რომ ცეცხლი 10 ოქტომბრის 12:00 საათიდან შეწყდებოდა სამხედრო ტყვეების, დაკავებული პირებისა და დაღუპულთა ცხედრების გაცვლის მიზნით, რაც წითელი ჯვრის საერთაშორისო კომიტეტის შუამავლობითა და წესების დაცვით უნდა მომხდარიყო. საომარი მოქმედებების შეწყვეტის პირობები მოგვიანებით უნდა შეთანხმებულიყო.
გარდა ამისა, ორივე მხარემ განაცხადა, რომ ეუთოს მინსკის ჯგუფის თანათავმჯდომარეების შუამავლობით სუბსტანტიურ მოლაპარაკებებს იწყებდნენ „კონფლიქტის დარეგულირების საბაზო პრინციპებზე დაყრდნობით“.
დიპლომატები მეტად თავშეკავებული იყვნენ, ექსპერტებიც ძალიან ფრთხილობდნენ მოსაზრებების გამოთქმისას. აზერბაიჯანელმა პოლიტოლოგმა აჰმედ ალილიმ შეთანხმება რუსული დიპლომატიის გამარჯვებად შეაფასა: „თუ ჟენევაში ეუთოს მინსკის ჟგუფმა მხოლოდ აზერბაიჯანის საგარეო საქმეთა მინისტრი ჯეიჰუნ ბაირამოვი იხილა, მოსკოვმა ორივე მინისტრი დასვა მოლაპარაკებათა მაგიდასთან და მინსკის ჯგუფის სხვა თანათავმჯდომარეებს ინიციატივა ჩამოართვა“.
თუმცა მან ასეთი შუამავლობის სირთულეებსაც გაუსვა ხაზი, რაზეც თუნდაც მოლაპარაკებების ხანგრძლივობა მეტყველებს.
სომეხი ექსპერტი ნარეკ გალსტიანი ვერანაირ პერსპექტივას ვერ ხედავს თურქეთის ჩასართავად მინსკის ჯგუფის შუამავალთა შორის, რისი ინიციატივაც ბაქომ დააყენა. გალსტიანის აზრით, ანკარას, მოსკოვისგან განსხვავებით, არ გააჩნია უნარი, უზრუნველყოს მიუკერძოებლობის საჭირო დონე.
ბაქო და ერევანი, როგორც მოსალოდნელი იყო, შერიგების ჩაშლაში ერთმანეთს სდებენ ბრალს. მაგალითად, ალიევმა დაიჩივლა, რომ ბაქოს იმედები, რომ ერევანს კონფლიქტის დიპლომატიურად მოგვარების სურვილი ჰქონდა, არ გამართლდა.
„სამწუხაროდ, ჩვენ ეს ვერ დავინახეთ: ცეცხლის შეწყვეტის რეჟიმის ძალაში შესვლისთანავე სომხურმა მხარემ უხეშად დაარღვია შეთანხმება“, — ირწმუნება აზერბაიჯანის ლიდერი.
მისი თქმით, სოხეთის ჯარებმა სარაკეტო შეტევა განახორციელეს აზერბაიჯანის ქალაქ განჯაზე, რა დროსაც მშვიდობიანი მოქალაქეები დაიღუპნენ.
მსგავსი რიტორიკა ისმის მეორე მხრიდანაც.
„მიუხედავად იმისა, რომ ბაქო არღვევს შეთანხმებას ცეცხლის შეწყვეტის შესახებ და განაგრძობს აგრესიას არცახის მიმართ (ასე უწოდებენ სომხები მთიან ყარაბაღს – რედ.), ერევანი ასრულებს მოსკოვში საგარეო საქმეთა მინისტრების შეხვედრაზე მიღწეულ შეთანხმებას“, — განაცხადა ფაშინიანის მთავარმა მრჩეველმა, თავდაცვის ყოფილმა მინისტრმა ვაგარშაკ არუთუნიანმა.
ტაიმ-აუტი კრიტიკაზე
რუსეთის საერთაშორისო საქმეთა საბჭოს ექსპერტი კირილ სემიონოვი ყურადღებას ამახვილებს იმაზე, რომ აზერბაიჯანმა მოსკოვთან ურთიერთქმედებისთვის მზადყოფნა გამოავლინა: „ბაქოში მიაჩნიათ, რომ „მინსკის ფორმატი“, რუსეთის, საფრანგეთისა და აშშ-ის შუამავლობით, აზერბაიჯანს მხარდაჭერის გარეშე ტოვებს. ამიტომ აზერბაიჯანული მხარე უფრო დაინტერესებულია ანკარის მოწვევით, ვიდრე თავად ანკარა“, — ამბობს ექსპერტი. და ასეთ შემთხვევაში ლიბიური თუ სირიული სცენარი, რომელშიც თურქეთი მნიშვნელოვან როლს ასრულებს, ძალიან დამაჯერებელი ხდება.
რუსეთში მოღვაწე პოლიტტექნოლოგი არმენ ასრიანი აღნიშნავს, რომ ერევნის მოლაპარაკებათა პოზიციაზე გავლენას შიდა პოლიტიკა ახდენს. მისი თქმით, ხელისუფლების სათავეში ამჟამინდელი პრემიერის მოსვლით სომხური საზოგადოების შიგნით კონფლიქტები გაღრმავდა და ეს ვერც საომარი მოქმედებების განახლებამ ვერ შეასუსტა.
„ფაშინიანის ოპონენტების უმეტესობამ ომის დროს ერთგვარი „წყლის შერიგება“ გამოაცხადა, ანუ ტაიმ-აუტი აიღეს მის საჯარო კრიტიკაზე. სამწუხაროდ, ამ მაგალითს ყველამ არ მიბაძა“, — განმარტავს ასრიანი.
ექსპერტის თქმით, ფაშინიანს აგრესიულ საზოგადოებრივ აზრთან და ასევე გარე ზეწოლასთან უწევს შეჯახება.
როგორც ასრიანი ფიქრობს, ანკარაში მიაჩნიათ, რომ ახლა დიპლომატიური თამაშებისთვის შესაფერისი დრო დადგა. ყარაბაღის კონფლიქტის ყველა საგარეო აქტორი საკუთარი პრობლემებითაა დაკავებული და თურქეთი შეეცადა „აქედან მაქსიმუმი გამოეწურა“.
ასევე რუსეთში მოღვაწე კავკასიათმცოდნე ნურალი ჰასიმოვი ვარაუდობს, რომ მხარეები დიდწილად აღარც ეწევიან აქტიურ საომარ მოქმედებებს. „რამდენადაც შემიძლია ვიმსჯელო იქიდან მიღებულ ინფორმაციაზე დაყრდნობით, ეს პოზიციური ბრძოლებია. ხოლო ფრონტული ცნობები მხარეებს იმისთვის სჭირდებათ, რომ მოლაპარაკებებში უფრო ხელსაყრელ პოზიციაზე გავიდნენ. ვფიქრობ, რეალური სურათი ორ-სამ დღეში გამოიკვეთება“, — ამბობს ჰასიმოვი.
მისი აზრით, ინფორმაციები გარდუტში მიმდინარე ბრძოლების თაობაზე ნამდვილია. „ეს ყარაბაღში საკვანძო წერტილია, რომელიც ისეთ დასახლებულ პუნქტებთან მისასვლელების გაკონტროლების შესაძლებლობას იძლევა, როგორებიცაა შუშა და ხოჯავენდი (მარტუნი). ის, ვინც გაათავისუფლებს ან დაიპყრობს გადრუტს, მიიღებს კონტროლს ფიზულინის რაიონზე და ასევე ოპერატიულ სივრცეზე გასვლის საშუალებას“.
ექსპერტის აზრით, ყარაბაღის კონფლიქტი ომში გადაიზარდა, ვინაიდან დიპლომატია უძლური აღმოჩნდა სომხეთისა და აზერბაიჯანის შიდა პოლიტიკის თავისებურებათა გამო.
„ეგრეთ წოდებული ყარაბაღული ხაფანგი ორივე მხარისთვის სატყუარა აღმოჩნდა. პოლიტიკოსებს ეს ესმით. სომხეთის ხელმძღვანელი აცნობიერებს, რომ ნებისმიერი დათმობა მტკივნეულად იქნება აღმული, ხოლო მტრისა და გამყიდველის იარლიყის მიწებება ძალიან მარტივია. ალიევსაც ახსოვს აზერბაიჯანის პირველი პრეზიდენტების – ელჩიბეისა და მუტალიბოვის ბედი, რომლებსაც ხელისუფლების დათმობა ყარაბაღში განცდილი მარცხის გამო მოუხდათ. აზერბაიჯანულ საზოგადოებაში იზრდებოდა გაღიზიანება მრავალწლიანი და უნაყოფო მოლაპარაკებების გამო. ხელისუფლების მიმართ პრეტენზიები ისმოდა არა იმდენად ეკონომიკური სიმძიმეების, რამდენადაც ყარაბაღის პრობლემის გადაჭრაში წინსვლის არარსებობის გამო“, — განმარტავს ჰასიმოვი.
მოსკოვის მოლაპარაკებებამდე აზერბაიჯანის პრეზიდენტმა განაცხადა, რომ ყარაბაღში სტატუს-კვო გააუქმა. და, ჰასიმოვის აზრით, ეს ბაქოსთვის უკვე გამარჯვებაა შიდა პოლიტიკაში.
ფაშინიანს კი ბევრი კრიტიკის მოსმენა მოუწევს ქვეყნის შიგნით, ვინაიდან ხელისუფლებაში მოსვლის შემდეგ პოპულისტური დაპირებები უხვად გასცა.
„სომხეთის პრემიერ-მინისტრი მოითხოვდა, რომ სამშვიდობო შეთანხმებებში სამ მხარეს მიეღო მონაწილეობა — ბაქოს, ერევანსა და სტეფანაკერტს. მაგრამ ამისთვის მინსკის ჯგუფის მოლაპარაკებათა ფორმატის დაშლაა საჭირო, რომელშიც მხოლოდ აზერბაიჯანისა და სომხეთის პრეზიდენტები მონაწილეობენ“, — ამბობს ჰასიმოვი.
ფაშინიანს ესოდენ რადიკალური განცხადებების გაკეთება იმის გამო მოუხდა, რომ სომხურ პოლიტიკაში ე.წ. ყარაბაღული კლანის გავლენა შეესუსტებინა.
„ბაქოს არასდროს შეუცვლია პოზიცია: მოლაპარაკებებში არის მხოლოდ ორი მხარე. 90-იან წლებში მთიანი ყარაბაღის დელეგაცია ესწრებოდა მას, მაგრამ როგორც სომხეთის წარმომადგენლები. 1998 წლიდან რობერტ ქოჩარიანი, როგორც წარმოშობით ყარაბაღელი, ამ თვალსაზრისით ყველას აწყობდა: ის ყარაბაღის განსახიერება იყო სომხური საზოგადოებისთვის, ოფიციალურად კი ერევანს წარმოადგენდა“, — ამბობს კავკასიათმცოდნე.
სწორედ ამიტომ მოლაპარაკებათა ფორმატის შეცვლა მხოლოდ ახსენეს მოსკოვში შეხვედრაზე. აშკარაა, რომ მხარეები შეხების წერტილების ძებნას ისევ მინსკის ჯგუფის ფარგლებში განაგრძობენ.
რედაქცია შესაძლოა არ ეთანხმებოდეს ავტორის მოსაზრებებს