პროფესიონალი ფსიქოლოგის რჩევები საჭირო ყველა დროში და სიტუაციაში იყო, უფრო აქტუალური გახდა იგი დღეს, როდესაც სრულიად ახალ რეალობაში გვიწევს ცხოვრება. ბუნებრივია, უფროსებზე მეტად მისი რჩევები დღეს სჭირდებათ ბავშვებს, რომლებიც ბოლო დროს შემოღებულმა წესებმა და აკრძალვებმა, ცოტა არ იყოს, დააბნია და ახალი გამოწვევების წინაშე დააყენა.
რა უნდა გაითვალისწინონ მშობელმა და მასწავლებელმა; რა სახის ფსიქოლოგიური პრობლემების წინაშე შეიძლება მოზარდი დადგეს ახლა, როცა სკოლები ონლაინ სწავლებაზე გადავიდნენ; როგორ უნდა მოხდეს იმ ინფორმაციის მართვა, რომელსაც მოზარდი ინტერნეტის საშუალებით იღებს? ამ და სხვა საკითხებზე ვესაუბრებით ბავშვთა განათლებისა და განვითარების ცენტრის kids.ge ფსიქოლოგს თათია გურგენიძეს.
- თათია, ძირითადად რა პრობლემების წინაშე დადგნენ დღეს მოზარდები?
- კორონავირუსის გავრცელებამ მთელ მსოფლიოში და საქართველოშიც შეცვალა ცხოვრების ყოველდღიური, ჩვეული რეჟიმი და რიტმი. უმეტესობამ შევწყვიტეთ მუშაობა და შევზღუდეთ სოციალური კონტაქტები, უმეტეს დროს ვატარებთ სახლში, ოჯახის წევრებთან ერთად. სხვადასხვა სირთულეების წინაშე დავდექით: გაჩნდა შიში და შფოთვა საკუთარ და ახლობლების ჯანმრთელობაზე, ფინანსურ სტაბილურობაზე. უფრო აქტუალური გახდა სახლის გარემოში პირადი სივრცისა და ოჯახის წევრებთან ურთიერთობის დარეგულირების ფაქტორი. ყველაფერი თავისთავად ბავშვებსა და მოზარდებზეც აისახა. შეიცვალა მათი ცხოვრების სტილი, შეეზღუდათ სკოლასა და მეგობრებთან ურთიერთობა. ისინი ინტერნეტის საშუალებით იღებენ ვირუსზე არსებულ უამრავ უარყოფითი ხასიათის ინფორმაციას, რაც შფოთვის გამომწვევი მიზეზი ხდება. ბავშვებზე ასევ გავლენას ახდენს უფროსების ემოციური მდგომარეობა, ის, თუ რამდენად ახერხებენ ისინი სტრესთან გამკლავებას და ბავშვებთან სასაუბროდ და სათამაშოდ რამდენად იცლიან.
- რა მიმართულებით მუშაობთ ბავშვთა განათლებისა და განვითარების ცენტრში?
- მოზარდობის პერიოდში სხვადასხვა სახის ჩარევები დადებით შედეგს მოიტანს. სწორედ ამ მიმართლებით ვმუშაობთ ბავშვთა განათლებსა და განვითარების ცენტრში kids.ge. ბავშვებთან ძალიან ეფექტურია მცირე ჯგუფური შეხვედრები და უმეტესად სასურველ შედეგს გვაძლევს. განსაკუთრებით ეფექტურია ასეთი შეხვედრები საბავშვო ბაღებსა და სკოლებში. ფსიქოლოგის დახმარებით ბავშვები საკუთარი ემოციების სწორი ფორმით გამოხატვას სწავლობენ, სხვების და საკუთარი პიროვნების უკეთ გაგებას, სხვების დახმარებას. ასევე სწავლობენ დამეგობრებას, თანატოლთა ჯგუფში ჩართულობას და მათთან თამაშს. ჯგუფური შეხვედრები სახალისოა, ვიყენებთ სხვადასხვა ასაკის შესაბამის თამაშებს, ვასაუბრობთ, ვუსმენთ ერთმანეთს და ვეხმარებით, ვამხნევებთ. განვიხილავთ მოთხრობებს და მცირე ზომის ვიდეობს, ვაფასებთ სხვადასხვა პერსონაჟის ქცევას და სწორ და არასწორ ქცევას.
- სხვადასხვა ასაკობრივ კატეგორიას, ბუნებრივია, განსახვავებული სახის დახმარება ესაჭიროება, რას უნდა ავარიდოთ ისინი?
- დღეს ბავშვებს განსაკუთრებულად სჭირდებათ უფროსების მხარდაჭერა. აუცილებელია, რომ მათ ხშირად და ასაკის შესაბამისად ვესაუბროთ. თუ ბავშვი იმდენად მცირე ასაკისაა, რომ ჯერ არაფერი სმენია ვირუსის თაობაზე, მაშინ უმჯობესია მხოლოდ ჰიგიენის დაცვის წესები გავაცნოთ და დავეხმაროთ მათ შესრულებაში. იმ შემთხვევაში, როდესაც ვხედავთ, რომ ბავშვმა, მოზარდმა უკვე იცის კორონავირუსის შესახებ, აუცილებელია, რომ დამატებით მივაწოდოთ ინფორმაცია და შევუქმნათ მშვიდი და უსაფრთო გარემო. ამ უკანასკნელის შემთხვევაში ბავშვებს საშუალება მიეცემათ, საკუთარი აზრები გულწრფელად გაგვიზიარონ და სანაცვლოდ ჩვენგან არ მიიღონ რაიმე სახის საყვედურები და მათი ემოციების გაუფასურება. თავი უნდა ავარიდოთ შემდეგი სახის ფრაზებს: “რისი გეშინია“, „რა არის საშიში“,“ რა სისულელეს ამბობ“, „შენ საიდან იცი, ტყუილია“, „თავი დამანებე“ და ა.შ. შეგვიძლია თავად გავუზიაროთ ბავშვებს საკუთარი ემოციები და ავუხსნათ, თუ რატომ ვღელავთ, ან რა გვაწუხებს. მაგალითად, ვუთხრათ, რომ არ მოგვწონს სახლიდან მუშაობა და მეგობრებისგან შორს ყოფნა. ამით ვაგრძნობინებთ, რომ არსებულ სიტუაციას მხოლოდ ისინი არ განიცდიან და რომ მღელვარება ამ სიტუაციაში ნორმალურია.
- მოზარდი ინტერნეტის საშუალებით იღებს დიდი რაოდენობით ინფორმაციას, როგორ უნდა ვასწავლოთ მათ ამ ინფორმაციის გაფილტვრა?
- დიახ, ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი საკითხი ინტერნეტში არსებული ინფორმაციის მართვაა. ბავშვებს უნდა ავუხსნათ, რომ ინტერნეტში არსებული ყველა ინფორმაცია რეალობას არ შეესაბამება. უმჯობესია, რომ მათ შევუზღუდოთ დღის განმავლობაში ტელევიზორის ყურება, მობილური ტელეფონის გამოყენება და მუდმივად ნეგატიური ხასიათის ინფორმაციის მიღება. სანაცვლოდ ბავშვებს და საკუთარ თავსაც შეგვიძლია შევთავაზოთ რაიმე სახის თამაშები, გასართობი აქტივობები ინდივიდუალურად და მთელი ოჯახისთვისაც.
- რა დაეხმარება მათ სიტუაციით გამოწვეული მოსალოდნელი სტრესტის დაძლევაში?
- სტრესის დაძლევაში ჩვენც და მოზარდებსაც არსებულ მდგომარეობაში რაიმე დადებითის მოძებნა დაგვეხმარება. შეგვიძლია ასაკის შესაბამისად ბავშვებთან ერთად ვიმსჯელოთ იმაზე, თუ რა სარგებლობა მოგვიტანა ამ სიტუაციამ, მაგალითად ის, რომ შეგვიძლია უფრო მეტი დრო გავატაროთ ერთად. შეგვიძლია დავეხმაროთ ბავშვებს ინტერნეტის საშუალებით ესაუბრონ მეგობრებს, რათა იზოლაციაში სრულად არ აღმოჩნდნენ. თუმცა, აუცილებელია გავაკონტროლოთ ისიც, თუ რა ტიპის ონფორმაციას იღებს ბავშვი თავისი მეგობრებისგან. სასარგებლოა აქცენტის დადებითზე გაკეთებაც. მოძებნეთ ინფორმაცია იმ ადამიანებზე, ვინც სხვებს ეხმარება, ასეთები, პირველ რიგში, სამედიცინო სფეროს წარმომადგენლები არიან. შეგიძლიათ ბავშვებთან ერთად საქველმოქმედო საქმიანობაშიც ჩაერთოთ. ეს დაგვეხმარება იმაში, რომ თავი სასარგებლოდ და საჭიროდ ვიგრძნოთ და კონცენტრაცია დადებითზე გავაკეთოთ. მოკლედ, თვითიზოლაციის პერიოდი ჩვენთვის და ბავშვებისთვისაც შეგვიძლია სასარგებლო და სახალისო გავხადოთ.
- უფრო კონკრეტულად რა სახის რჩევა-რეკომენდაციებს გასცემდით?
- პირველ რიგში, გვჭირდება გარკვეული სტაბილური რეჟიმის შემუშავება, დღის განრიგის შედგენა, რათა ვიცოდეთ: როდის ვიღვიძებთ, როდის ვიძინებთ, რომელზე ვიკვებებით, ვვარჯიშობთ, ვთამაშობთ, ვხატავთ, ვიყენებთ ინტერნეტს და ა.შ. სასურველია ამ განრიგს მაქსიმალურად მივყვეთ, იმიტომ რომ წინასწარ შემუშავებული რეჟიმი და წესები ხელს უწყობს სტრესისა და გაურკვევლობის შეგრძნების შემცირებას. უამრავი სახალისო აქტივობისა და თამაშის მოძიებაა შესაძლებელი ასაკისა და გემოვნების შესაბამისად. ეფექტურია ჯგუფური თამაშები მთელი ოჯახისთვის. მაგალითად, ლოტო, დომინო, ლეგოები, ფაზლები, მონოპოლია და ა.შ. თერაპიული ეფექტი აქვს ხატვას – ბავშვებს შეგვიძლია თავად შევთავაზოთ რაიმე თემა ან მივცეთ თავისუფალი არჩევანი. საინტერესო იქნება ნახატის აღწერა და განხილვა, სურვილის შემთხვევაში, პრეზენტაციის მოწყობა. ამგვარი რუტინის ნაწილად შეგვიძლია ვაქციოთ წიგნის კითხვის საათი. ბავშვებს წავუკითხოთ ან თავად ვთხოვოთ რაიმეს წაკითხვა ასაკისა და შესაძლებლობის გათვალისწინებით.
- არანაკლებ მნიშვნელოვანია ფიზიკური აქტივობაც, რაც სახლის პირობებში რთულია...
- დიახ, არ უნდა დავივიწყოთ ისიც, რომ ბავშვებს ფიზიკური აქტივობაც სჭირდებათ, მნიშვნელოვანია, რომ მათ, უსაფრთხოების დაცვით, სირბილისა და ხტუნვის საშუალებაც მივცეთ. უდავოდ სასარგებლოა ვარჯიში, ფიზიკური აქტივობა გვეხმარება დავხარჯოთ ენერგია და გამოვიმუშაოთ დადებითი ემოციები. მნიშვნელოვანი და აუცილებელია, რომ უფროსებმაც იზრუნონ საკუთარ ემოციურ მდგომარეობაზე. საჭიროების შემთხვევაში კარგი იქნება სპეციალისტთან კონსულტაცია. აღსანიშნავია, რომ კონკრეტულ შემთხვევებში მშობლები მუშაობენ, ეს შეიძლება იყოს სახლში ონლაინ ან სახლის გარეთ. შეუძლებელია მთელი დღის განმავლობაში ვიყოთ ჩართული ბავშვის საქმიანობაში. მნიშვნელოვანია ის დრო, რასაც ბავშვთან ვატარებთ, ხარისხიანი იყოს. როგორც ბავშვებს, ასევე უფროსებსაც სჭირდებათ პირადი დრო სათამაშოდ, საფიქრელად, ან უბრალოდ დასასვენებლად.
- დღეს სკოლები ონლაინ სწავლებაზე გადავიდნენ, ასეთ პირობებში რა სახის ფსიქოლოგიური პრობლემების წინაშე შეიძლება მოზარდი დადგეს?
- ამას შეიძლება დადებითი და უარყოფითი მხარეც მოვუძებნოთ. მთავარი ისაა, რომ ეს ფაქტი გახდა დამატებითი გამოწვევა, რომელსაც გამკლავება სჭირდება. ონლაინ სწავლებას ბევრი სირთულე ახლავს, ეს შეიძლება იყოს ტექნიკურ საკითხებში გარკვევა, საკუთარი თავის მობილიზება, დღის დაგეგმვა, მეცადინეობა. ამ შემთხვევაში მშობლების მხარდაჭერა მნიშვნელოვანია. ონლაინ სწავლება ყველასთვის ახალი გამოცდილებაა. ალბათ დროთა განმავლობაში ეს სისტემაც ეტაპობრივად დაიხვეწება და მასწავლებლები, მოსწავლეები და მშობლები ახალ გამოცდილებას შეიძენენ, დროსთან ერთად სწავლების პროცესსაც გაიმარტივებენ. ძირითადი გამოწვევა მოზარდობის ასაკში, და არა მხოლოდ ამ ასაკში, ემოციისა და ქცევის თვითრეგულაცია. რამდენად შეუძლია ბავშვს საკუთარი და სხვისი ემოციების გაგება, შიშის, შფოთვის, ბრაზის მართვა, იმედგაცრუების გადალახვა და შესაბამისად ქცევის კონტროლი. შეუძლია თუ არა სხვისი თანაგრძნობა და შესაბამისად მოქცევა. ერთი შეხედვით, ჩვენ ვხედავთ მოზარდს, რომელიც გამოხატავს აგრესიას თანატოლისადმი, რეალურად მას უჭირს საკუთარი ემოციების გაგება და მართვა, ვერ ახერხებს ბრაზის სწორი ფორმით გამოხატვას და აზიანებს სხვასაც და საკუთარ თავსაც.
- როგორ შეიძლება, რომ ბავშვებს ემოციების სწორად გამოხატვა ვასწავლოთ?
- საქმე ისაა, ზოგჯერ უფროსები ბავშვებს ასწავლიან იმას, რომ არ უნდა გაბრაზდნენ ან არ იტირონ. სინამდვილეში ამით მათ ვეუბნებით, რომ ის ემოციები, რაც უჩნდებათ, არ არის სწორი. მნიშვნელოვანია, ბავშვმა იცოდეს, რომ მისი ემოციები ბუნებრივია. მან უნდა იცოდეს, რომ შეიძლება გაბრაზდეს ან ეშინოდეს და ამის გამო არ შეარცხვენენ და არ დასცინებენ. ჩვენი ამოცანაა ბავშვებს ვასწავლოთ ემოციების სწორი გზით გამოხატვა. მაგალითად, ბრაზისას დარტყმის ნაცვლად ემოცია სიტყვიერად გამოხატოს. თუ ბავშვს უჭირს თანატოლებთან თამაში, ინიციატივის გამოჩენა, მაშინ მშობელს შეუძლია დაეხმაროს, მაგალითად, მასთან ერთად გაიცნოს ბავშვები, ჩართოს ისინი თამაშში და თავადაც ითამაშოს. ამით ბავშვს წავახალისებთ და მათ ქცევის კონკრეტულ მოდელს მივაწვდით. მოკლედ, ემოციების არსებობა და გამოხატვა ნორმალურია და ბავშვებმა უნდა იცოდნენ, რომ უფროსებისგან აუცილებლად მიიღებენ მხარდაჭერას...