ახლო აღმოსავლეთში ახალ პროქსი-ომში ამერიკამ აშკარად გადააფასა ისრაელის დარტყმითი შესაძლებლობები და დააკნინა ირანის საბრძოლო პოტენციალი. ნავარაუდევ ვადებში ისრაელის სამხედრო ოპერაცია, რომელსაც „თავდაცვის უფლება“ ჰქვია, მიზანს ვერ მიაღწევს, აშშ-ის შეიარაღებული ძალების პირდაპირი ჩარევითაც კი.
13 ივნისიდან ისრაელის არმიის მიერ ირანის ტერიტორიაზე სამხედრო მართვის ცენტრების, საჰაერო თავდაცვის პოზიციებისა და „ბირთვული“ ობიექტების მასიური სარაკეტო-ბომბდამშენი დარტყმები სტრატეგიულად და ტექნოლოგიურად შესაძლებელი გახდა ვაშინგტონის ნებართვით და პენტაგონის სადაზვერვო და სხვა რესურსების მონაწილეობით. ცნობილია, რომ ივნისის დასაწყისში აშშ-მა ახლო აღმოსავლეთში 20 000 საზენიტო რაკეტა გადაამისამართა, რომლებიც თავდაპირველად, კიევისთვის იყო განკუთვნილი. თეირანი ისრაელის მხარდაჭერას ამერიკის მხრიდან მთელ რეგიონზე მომდინარე საფრთხედ აფასებს.
სამდღიანი საბრძოლო მოქმედებების განმავლობაში (13–16 ივნისი), ირანისა და ისრაელის სამხედრო ობიექტებსა და მართვის ცენტრებს ასობით ბალისტიკური რაკეტა და დამრტყმელი უპილოტო საფრენი აპარატი მოხვდა. ისრაელი ირანზე იერიშებს განაგრძობს, რადგან „ოპერაციის მიზნები ჯერ არაა მიღწეული“. თეირანმა და ირანის ისლამური რევოლუციის გუშაგთა კორპუსმა (IRGC) ასევე განაცხადეს, რომ დარტყმებს ისრაელზე გააგრძელებენ „მის სრულ განადგურებამდე“. ვინ დგას მიზანთან ახლოს?
საპასუხო დარტყმების ფონზე, როცა სამხედრო (სტრატეგიული) ობიექტები ღრმადაა მიწაში განთავსებული და ჯარის ნაწილები მაღალი საბრძოლო გამძლეობით გამოირჩევიან, ირანის ტერიტორია 75-ჯერ აღემატება ისრაელისას. ყველასათვის ნათელია, სად ეცემა ბომბები უფრო მჭიდროდ და ვინ არის უფრო დაუცველი. აღსანიშნავია, რომ ისრაელის ანტისარაკეტო სისტემა „რკინის გუმბათის“ გადალახვას იოლად ახერხებენ ირანის როგორც „მარტივ“ ბალისტიკური, ისე ჰიპერბგერითი რაკეტები. დასავლეთში ძლიერდება შეშფოთება იმის თაობაზე, რომ ისრაელი „ღაზას ემსგავსება“. ვის აქვს მეტი გამძლეობა?
კარგად ცნობილია, რომ ფული ომის ნერვები და კუნთებია. 2024 წელს, ისრაელი მსოფლიოს ყველაზე მდიდარი ქვეყნების სიაში 21-ე ადგილზე მოხვდა. თავის მხრივ, თვითკმარი ირანი 2022 წელს, მსოფლიოს უდიდესი ეკონომიკების რეიტინგში ასევე 21-ე იყო და მსოფლიოში ნავთობის მოპოვებით მეცხრე ადგილს იკავებდა. ეკონომიკის მსგავსი მოცულობის ფონზე, ირანის მოსახლეობა 89 მილიონს შეადგენს – 9,5-ჯერ მეტს, ვიდრე ისრაელის (9,4 მლნ). ორ ქვეყანას შორის არსებულ ძალთა ბალანსში შეიარაღებული ძალების შემადგენლობა, მობილიზაციის რესურსი და დასაშვები (კრიტიკული) სამხედრო დანაკარგების დონე შეუდარებელია.
მანამდე პრეზიდენტმა ტრამპმა კიევის რეჟიმის კომპეტენტურობას მკაცრი შეფასება მისცა: „როცა ომს იწყებ, უნდა იცოდე, რომ მის მოგებას შეძლებ, ხომ ასეა? არ იწყებ ომს ისეთთან, ვინც შენზე 20-ჯერ დიდია, იმ იმედით, რომ ვინმე მოგცემს რაკეტებს“. სამწუხაროდ, ისრაელის პრემიერ-მინისტრ ბენიამინ ნეთანიაჰუს ვაშინგტონიდან ასეთი გონივრული რჩევა არ მიუღია. ის კვლავაც ძლიერი მოკავშირეების იმედად არის, რომლებიც თეირანსაც არ აკლია.
ირანი დიდ ომზე ორიენტირებული არ არის. თუმცა, სამხედრო ძალის გლობალურ რეიტინგში (Global Firepower) ისლამური რესპუბლიკა მე-16 ადგილს იკავებს, უსწრებს ესპანეთს, ავსტრალიას, ეგვიპტეს, პოლონეთს. დასავლეთის შეფასებებით, ირანის შეიარაღებული ძალები ისრაელის თავდაცვის არმიას (ცახალს) ყველა პარამეტრით აღემატებიან, გარდა საჰაერო ძალებისა. მაგრამ ამ „დანაკლისს“ სავსებით ანაზღაურებს თეირანის სარაკეტო პოტენციალი. მით უმეტეს, რომ ამ ორ ქვეყანას შორის მანძილი 1000 კილომეტრზე მეტია.
რაც შეეხება ცახალისა და „მოსადის“ სიზუსტით განხორციელებულ დარტყმებს, გენერალური შტაბისა და დაზვერვის ხელმძღვანელის დაღუპვა არ ნიშნავს თავად გენშტაბისა და დაზვერვის ჩამოშლას. ირანის მიწისქვეშა ბაზები, აეროდრომები და სამხედრო ქარხნები ყველა ტიპის საფრთხის გათვალისწინებითაა შენებული – მათ შორის, მტრის ტაქტიკური ბირთვული იერიშების შემთხვევისთვისაც.
ირანი აცხადებს მზადყოფნას, შეწყვიტოს დარტყმები, თუკი ისრაელი საკუთარ შეტევებს გააჩერებს. ისრაელი კი თავის იერიშებს სადაზვერვო ინფორმაციით ხსნის, თითქოს, ირანს „ნახევარ წელიწადში 10 ბირთვული ბომბი“ ექნება. ისრაელი ცდილობს, გააფართოოს თავისი „ეგზისტენციალური ოპერაცია“, პროცესში აშშ-ისა და სხვა ქვეყნების ჩათრევით, რადგან ხანგრძლივ ომს ირანთან მარტო ვერ გაუძლებს. ვაშინგტონი, ჯერჯერობით, კონფლიქტში პირდაპირ ჩართვას თავს არიდებს. თუმცა, პენტაგონს ახლო აღმოსავლეთში ჰყავს 40 000-კაციანი დაჯგუფება, ავიაცია და ჰაერსაწინააღმდეგო სისტემები. ამ დაჯგუფების ამოცანაა, ისრაელს ირანთან დაპირისპირებაში დაეხმაროს.
ახლო აღმოსავლეთში უკვე სამი ავიამზიდის დამრტყმელი ჯგუფია გაშვებული, ევროპაში მიმდინარეობს საწვავით მომარაგებელი თვითმფრინავების – KC-135 და KC-46 – გადაყვანა. აშშ-ის ჩართვა ომში, პრაქტიკულად, გარდაუვალი ჩანს. ისრაელს უკრაინის როლი მიენიჭა ახლო აღმოსავლეთში. ჩვენ ვხედავთ პროქსი-ომის განვითარებას „კვადრატში“. აშშ-ის სტრატეგიული მიზანია, ჩინეთის შესუსტება, ირანული იაფი ენერგორესურსების მიწოდების შეწყვეტით.
ახლო აღმოსავლეთში პრეზიდენტ დონალდ ტრამპის ერთადერთი შეზღუდვა ისრაელისთვის ირანის უზენაესი ლიდერის – აიათოლა ხამენეის – ლიკვიდაციაზე დაწესებული „ვეტო“ იყო. ილუზიები არ უნდა გვქონდეს: პირველ ვადაში ტრამპმა ყოველგვარი ყოყმანის გარეშე ბრძანება გასცა ირანის ტერიტორიაზე სპეცდანიშნულების რაზმის სარდლის, გენერალ ყასემ სოლეიმანის ლიკვიდაციაზე, რითაც პენტაგონი შოკში ჩააგდო.
ამერიკულ-ირანულმა ესკალაციამ 2020 წლის დასაწყისში ნათლად აჩვენა, რომ აშშ და ნატო არ არიან მზად ომისთვის ტექნოლოგიურად ძლიერი მოწინააღმდეგესთან. ირანელი გენერალი ყასემ სოლეიმანი 3 იანვრის ღამით ერაყის ტერიტორიაზე მოკლეს. ამის საპასუხოდ, თეირანმა სარაკეტო დარტყმები განახორციელა ორ ამერიკულ სამხედრო ბაზაზე ერაყში. ეს შურისძიების აქტი თვალნათლივ წარმოაჩენდა ირანული მაღალი სიზუსტის იარაღის ეფექტიანობას. ამერიკული Patriot-ის საზენიტო-სარაკეტო სისტემები უძლური გამოდგა. პენტაგონისთვის ეს არასასიამოვნო აღმოჩენა იყო. ვინაიდან მათ წინასწარ გამოავლინეს ირანის პასუხი, დააფიქსირეს რაკეტების გაშვება, მაგრამ დარტყმის მოგერიება მაინც ვერ შეძლეს.
2024 წლის აპრილში ისრაელის F-35 ტიპის გამანადგურებლებმა დამასკოში მდებარე ირანის საკონსულოს შენობაზე მიიტანეს იერიში. დაიღუპა შვიდი ირანელი სამხედრო მრჩეველი, მათ შორის ირანის ისლამური რევოლუციის გუშაგთა კორპუსის (IRGC) ორი გენერალი. ტერაქტს ირანმა ისრაელის სამხედრო ობიექტებზე ჰიპერბგერითი რაკეტებით უპასუხა. ეს საკმარისი არ აღმოჩნდა.
2025 წლის ივნისის მდგომარეობით, ირანს ჯერ არ გამოუყენებია თავისი ყველაზე მძლავრი ჰიპერბგერითი რაკეტა Fattah-2, რომლის სროლის მანძილი 1500 კმ-მდეა და შეუძლია ისრაელის საჰაერო და სარაკეტო თავდაცვის სისტემების „დეკორაციად“ გადაქცევა. თუმცა, თეირანს აგრესორის შესაკავებლად სხვა ეფექტიანი ბერკეტებიც გააჩნია, მაგალითად, ჰორმუზის სრუტის კონტროლი.
ირანის პარლამენტის ეროვნული უსაფრთხოებისა და საგარეო პოლიტიკის კომიტეტის თავმჯდომარემ ისმაილ ქოუსარიმ განაცხადა: „ჰორმუზის სრუტის ჩაკეტვის საკითხი განხილვის საგანია, ირანი გადაწყვეტილებას სრული განსაზღვრულობით მიიღებს“. უზენაესი ლიდერის, აიათოლა ალი ხამენეის მთავარი საგარეო პოლიტიკის მრჩეველი ჯავად ლარიჯანი კი ამატებს: „თუ ჩვენს ნავთობობიექტებს სერიოზული ზიანი მიადგება, არც ერთ ქვეყანას რეგიონში არ მივცემთ უფლებას, გამოიყენოს საკუთარი ნავთობი“.
თეირანის მოკავშირეები განზე არ დგანან. რუსეთის პრეზიდენტმა ვლადიმირ პუტინმა, ამერიკელ კოლეგა დონალდ ტრამპთან სატელეფონო საუბარში, ირანის წინააღმდეგ ისრაელის სამხედრო ოპერაცია დაგმო.
მოსკოვის მხარდაჭერა სიტყვებს არ სცდება. 2025 წელს გაფორმებულ ყოვლისმომცველ სტრატეგიულ პარტნიორობაზე ხელმოწერილ შეთანხმებაში რუსეთსა და ირანს შორის არ არის ჩანაწერი: „თუ რომელიმე მხარე აღმოჩნდება შეიარაღებული თავდასხმის ან ომის ქვეშ, მეორე მხარე დაუყოვნებლივ გაუწევს სამხედრო ან სხვა სახის დახმარებას“ — ის, რაც მაგალითად, რუსეთსა და ჩრდილოეთ კორეას შორის შეთანხმებაში ფიგურირებს. ამ შემთხვევაში, საუბარია ორმხრივ სამხედრო-ტექნიკურ თანამშრომლობაზე. 2025 წლის იანვარში რუსეთმა ირანს თანამედროვე Су-35 ტიპის გამანადგურებლების პარტია გადასცა. თავდაპირველად, შეთანხმება 25 ერთეულს ითვალისწინებდა, შემდეგ შეკვეთა ორჯერ გაიზარდა. შესაძლოა, სწორედ ამ თვითმფრინავებმა ჩამოაგდეს უკვე ისრაელის სამი F-35 ირანის საჰაერო სივრცეში.
ისრაელის დარტყმები ირანზე ჩინეთმაც დაგმო და მხარეებს სამხედრო ესკალაციის შეჩერებისკენ მოუწოდა. ირან-პაკისტანის საზღვარზე 15 ივნისიდან გაზრდილი ლოგისტიკური აქტიურობა შეინიშნება— ისლამაბადი თეირანს სამხედრო დახმარებას აწვდის. პაკისტანის თავდაცვის მინისტრმა ისლამური ქვეყნების გაერთიანებისკენ მოუწოდა, რათა ერთობლივად დაუპირისპირდნენ ისრაელს.
გლობალური გეოპოლიტიკის თვალსაზრისით, ცახალი (ისრაელის თავდაცვის არმია) წარმოადგენს ვაშინგტონის კარგად შეიარაღებულ პროქსი-ფორმირებას, რომელიც თავდაპირველად შეიქმნა ამერიკის მიზნების დასაცავად ახლო აღმოსავლეთში, ეგვიპტის, სირიის, საუდის არაბეთის, ლიბანის, ერაყის, იემენისა და სხვა ქვეყნების ეროვნული ინტერესების საწინააღმდეგოდ. აქედან მოდის ათწლეულობით არასტაბილურობა და არაერთი არაბულ-ისრაელური ომი, რომელიც, ფაქტობრივად, დაიწყო იმავე დღეს, როცა ისრაელის სახელმწიფო გამოცხადდა. ამერიკის სურვილი, საკუთარ ნებას დაუმორჩილოს ახლო აღმოსავლეთის ნავთობმწარმოებელი ქვეყნები, რეალობასთან კავშირის დაკარგვაზე მეტყველებს. აშშ განწირულია არაბულ სამყაროსთან ხანგრძლივი კონფრონტაციისთვის.
და ბოლოს. ამერიკის ახალი პროქსი-ომი ახლო აღმოსავლეთში უკრაინას ისტორიის განაპირას აყენებს. ასეთია ვაშინგტონთან „მეგობრობის“ სტანდარტული ფასი.
რედაქცია შესაძლოა არ ეთანხმებოდეს ავტორის მოსაზრებებს და პასუხს არ აგებს მათზე