ქსენია მელნიკოვა
ქურთულ რაიონებში თურქომანებსა და არაბ სუნიტებს ასახლებენ. ემუქრება თუ არა თურქეთი სირიის სუვერენიტეტს და როგორი გავლენა შეიძლება მოახდინოს ამან რუსეთზე, ამაზე РИА Новости-ს მასალაშია საუბარი.
უკანონო შესვლები
„სირიის საგარეო საქმეთა სამინისტრო გმობს თურქეთის რეჟიმის მოქმედებებს, რომელმაც მექანიზმი შექმნა სამოქალაქო მდგომარეობის აქტების რეგისტრაციისათვის იდლიბის ტერორისტების მიერ კონტროლირებად რაიონებში. სირიულ პირადობის მოწმობებსა და საოჯახო დოკუმენტებს აუქმებენ და მათ უკანონო, თურქული დოკუმენტებით ცვლიან“, − იუწყება სირიის საინფორმაციო სააგენტო.
დამასკში ასევე დაგმეს ქვეყანაში საფრანგეთისა და ნიდერლანდის დელეგაციების „უკანონო შესვლა“. ისინი არაბულ-ქურთული ფორმირება „სირიის დემოკრატიული ძალების“ მიერ კონტროლირებად ტერიტორიებზე იმყოფებოდნენ. საგარეო საქმეთა სამინისტროში ამას „სირიის წინააღმდეგ აგრესია“ „საერთაშორისო სამართლის გაოგონარი დარღვევა“ უწოდეს.
ქურთების ავტონომიურმა ადმინისტრაციამ სირიის ჩრდილო-აღმოსავლეთში ჰოლანდიის მთავრობას „ისლამური სახელმწიფოს“ ბოევიკების ოთხი ნათესავი გადასცა − ქალი და სამი ბავშვი. საფრანგეთის დელეგაციამ, რომელშიც დანიელ მიტერანის ფონდისა და პარიზის მერიის წარმომადგენლები შედიოდნენ, ქალაქი კამიშლი მოინახულა. ვიზიტის მიზნები არ დასახელებულა, ცნობილია მხოლოდ ის, რომ დამასკი ამის შესახებ არ გაუფრთხილებიათ.
დასავლეთი დემონსტრაციულად მოქმედებს და ამით აჩვენებს, რომ ქვეყნის ჩრდილო-აღმოსავლეთი ხელისუფლებას არ ემორჩილება. მაგრამ რეალურად ეს ასე სულაც არ არის. მაგალითად, 26 მაისის საპრეზიდენტო არჩევნებზე კამიშლისა და ელ-ჰასეკში საარჩევნო უბნები მუშაობდა.
მცოცავი თურქიზაცია
სულ სხვაგვარადაა საქმე ჩრდილოეთში, რომელიც თურქეთს ესაზღვრება. ანკარა იქ სამხედრო ოპერაციებს ატარებდა ქურთების წინააღმდეგ − „ზეთისხილის რტოს“ 2018 წლის იანვარ-მარტში, და ასევე „ევფრატის ფარს“ – 2017 წლის აგვისტოდან 2017 წლის მარტამდე. ამ რაიონებში და ასევე დეესკალაციის ზონა იდლიბში სირიის ოპოზიცია პროთურქული ძალები რჩებიან.
უკვე რამდენიმე წელიწადია, დასავლური და არაბული მედია რეგიონის თურქიზაციაზე წერს: დასახლებულ პუნქტებს თურქეული სახელწოდებები ენიჭება, ლირამ სირიული ფუნტი განდევნა. იცვლება დემოგრაფიული სურათიც: ქურთულ რაიონებში თურქომანებსა და სუნიტ არაბებს ასახლებენ.
ანკარა ტრადიციულად იყენებს რბილ ძალას. სკოლები ან აღადგინეს, ან თავიდან ააშენეს, პროგრამა თურქულს შეუსაბამეს. მაგალითად, ისტორიის სახელმძღვანელოებში „ოსმანური ოკუპაცია“ „ოსმანურ ბატონობად“ შეცვალეს. ათასობით მასწავლებელი ხელფასს მეზობელი სახელმწიფოდან იღებს, თურქული ენა პირველი კლასიდან ისწავლება. კურსდამთავრებულებს თურქეთის უნივერსიტეტბში ჩაბარებას სთავაზობენ.
საავადმყოფოების აღდგენასაც ანკარა აფინანსებს. მაისის ბოლოს სააგენტო Anadolu იუწყებოდა, რომ თურქეთმა იდლიბში ელექტროენერგიის მიწოდება დაიწყო. სარემონტო სამუშაოები შვიდი თვე გრძელდებოდა. მანამდე შუქი დღეში მხოლოდ ორი საათის განმავლობაში მიეწოდებოდა.
თურქეთის პასუხისმგებლობის ზონაში მოქმედმა ბოევიკებმა 29 მაისს სკოლის მოსწავლეები გამოცდებზე არ გაატარეს, რათა მათ სახელმწიფო განათლების დიპლომები არ მიეღოთ. შეიარაღებული ადამიანები მოწაფეებით სავსე ავტობუსებს აჩერებდნენ და უკან აბრუნებდნენ.
ბევრი პრეტენზია
ივნისის დასაწყისში თურქეთს გაეროში ამერიკის მუდმივი წარმომადგენელი ლინდა თომას-გრინფილდი ეწვია. მოილაპარაკეს სირიის ჩრდილოეთში ჰუმანიტარული დახმარების დაუბრკოლებელ მიწოდებებზე გაეროს საკონტროლო-გამშვები პუნქტის, „ბაბ ალ-ჰავას“ გავლით. პუნქტს მანდატი 10 ივლისს ეწურება. დასავლეთი და თურქეთი მის გახანგრძლივებას მოითხოვენ. რუსეთი კატეგორიული წინააღმდეგია.
ანკარა ირწმუნება, რომ გაეროს კონტროლის გარეშე თურქეთს კვლავ მიაწყდებიან სირიელი ლტოლვილები. მოსკოვში ეს საკონტროლო-გამშვები პუნქტი საჭიროდ არ მიაჩნიათ, ვინაიდან მისი გავლით შესული დახმარება არათანაბრად ნაწილდება და ძირითადად ბოევიკების ხელში ხვდება. „ბაბ ალ-ჰავას მაკონტროლებელი ბოევიკები დაინტერესებული არ არიან გამჭვირვალე მიწოდებებში“, − დაწერა Twitter-ზე გაეროში რუსეთის მუდმივი წარმომადგენლის პირველმა მოადგილემ დმიტრი პოლიანსკიმ.
მოსკოვსა და ანკარას ბევრი პრეტენზია დაუგროვდათ სირიის თაობაზე შეთანხმების შესრულებასთან დაკავშირებით, რომელსაც ხელი გასული წლის მარტში მოაწერეს რუსეთისა და თურქეთის პრეზიდენტებმა. მხარეები პერიოდულად აფიქსირებენ ცეცხლის შეწყვეტის რეჟიმის დარღვევას და სხვადასხვა ცნობები მოჰყავთ დაჭრილების შესახებ. გაზაფხულზე კი შეთანხმება ჩაშლის საფრთხის წინაშე აღმოჩნდა.
ანკარაში რუს სამხედროებსა და პირადად პრეზიდენტ ბაშარ ასადს იდლიბის დეესკალაციის ზონაზე შეტევასა და „უდანაშაულო ხალხის დაღუპვაში“ დასდეს ბრალი. სირიის ოპოზიცია რუსეთის საჰაერო-კოსმოსური ძალების თავდასხმაზე იუწყებოდა „ბაბ ალ-ჰავაზე“. გარდა ამისა, თურქეთის სამხედრო-საჰაერო ძალებმა, პირველად წელიწად-ნახევრის განმავლობაში, პროვინცია რაკას შეუტიეს.
ფარული უკმაყოფილება
პრობლემა ისაა, რომ თურქეთი სირიაში ისე იქცევა, როგორც საკუთარ სახლში, მიუხედავად იმისა, რომ თურქული ჯარები ქვეყნის ჩრდილოეთში უკანონოდ იმყოფებიან − არა დამასკის მიწვევით, არამედ გაეროს უშიშროების საბჭოს გადაწყვეტილებით, ამბობს РИА Новости-სთან საუბარში დიპლომატიური აკადემიის დოცენტი ვლადიმირ ავატკოვი.
„ასეთი ჰიბრიდული ტექნოლოგიებით ანკარა ცდილობს გააფართოვოს გავლენის სფერო ნეოოსმანიზმის, თურქული ისლამიზმისა და ნეოპანთურქიზმის კონცეფციის ფარგლებშიც კი. თურქები იმით აპელირებენ, რომ ბევრი ადგილობრივი − თურქომანები, ანუ თურქები, იქ ოსმანთა იმპერიის დროიდან დარჩა. სინამდვილეში ამით თურქეთი შემტევ, აგრესიულ პოლიტიკას აწარმოებს − და ეს მარტო სირიული მიმართულებისთვის არ არის დამახასიათებელი“, − ამბობს პოლიტოლოგი.
მას ეთანხმება აღმოსავლეთმცოდნე, პუბლიცისტი ანდრეი ონტიკოვიც. „დამასკის მხრიდან კრიტიკა სუვერენიტეტის დარღვევასთან დაკავშირებით საფუძვლიანია. ქურთულ რაიონებში, მაგალითად, აფრინში, ანკარის ნებისმიერი ქმედება მიუღებელი იქნება. მაგრამ აქ თურქები დემოგრაფიული ბალანსის ცვლილებით სარგებლობენ, როდესაც ქურთების გვერდით სუნიტი არაბები და თურქომანები სახლდებიან. ისინი კი ძალიან ლოიალურები არიან თურქეთის მიმართ“, − ამბობს პუბლიცისტი.
იდლიბში ტერორისტული ანკლავია ჩამოყალიბებული, რომელშიც უფრო მეტად რადიკალური დაჯგუფებებია თავმოყრილი, მიაჩნია ექსპერტს. მათთვის მიუღებელია იქ სირიის სუვერენიტეტის აღდგენის თავად იდეაც კი. „თურქები აუჩქარებლად ქმნიან პირობებს ამ ტერიტორიების „ჩამოსაკბეჩად“, რათა ისინი თურქეთს მიუერთდეს“, − დარწმუნებულია აღმოსავლეთმცოდნე.
მაგრამ ანკარას ხელი შესაძლოა მოსკოვმა შეუშალოს, რომელიც მზადაა დიპლომატიური არხებით იმოქმედოს, ან ვითარება ადგილზე დაარეგულიროს. 2020 წლის დასაწყისში იდლიბში უკვე იყო სერიოზული ესკალაცია. სირიელებმა, რუსების მხარდაჭერით, სტრატეგიული რაიონების მნიშვნელოვანი ნაწილის გათავისუფლება მოახერხეს. გამორიცხული არ არის, რომ თურქეთს საბოლოოდ აიძულებენ – დატოვოს სირია.
რედაქცია შესაძლოა არ ეთანხმებოდეს ავტორის მოსაზრებებს