სამსონ ხონელი
ღვინობისთვე იწურება და სულ უფრო ცოტა დრო რჩება. მალე წლის მთავარი პოლიტიკური მოვლენა ისტორიის საკუთრება გახდება – საქართველო მეათე მოწვევის პარლამენტს აირჩევს.
მავანნი ცვლილებებს ითხოვენ, მავანნი ცვლილებებს უფრთხიან და მავანნიც ცვლილებების საჭიროებას უბრალოდ ვერ ხედავენ. მაინც რომელი ჭარბობს, შენ რას ფიქრობ? − შესაძლოა ჩამეძიოს მკითხველი, რომელიც, დარწმუნებული ვარ, ელოდება, რომ წინამდებარე სტატიაში საარჩევნო თემატიკას გამოვეხმაურები. არ არის ასე, ახლა „სხვაგან ქრის ჩემი გონება“. კითხვას უპასუხოდ მაინც არ დავტოვებ – დრო გვიჩვენებს. მთავარია, ასარჩევთაგან უმრავლესობამ უკვე თავად იცის, ვინ მოხვდება პარლამენტში და ვინ დარჩება „სალაყბოს“ მიღმა. სხვა საკითხია, რომ ყველა, ვინც პრაქტიკულად ნულოვანი საარჩევნო ბარიერის პირობებში დეპუტატის მანდატის გარეშე დარჩება, იტყვის − არჩევნები გაყალბდა, მოგებული არჩევნები წამართვეს!
მანამდე კი ქვეყანა მწვავე პოლიტიკური დაპირისპირების რეჟიმში ცხოვრობს, პოლიტიკური დუღილის ტემპერატურა პიკს აღწევს. არახალია – ყველაფერი მოსულა, ძნელია გაარკვიო, რა შეიძლება და რა არა?!
სიტყვა გამიგრძელდა, თემას ავცდი და, შესაძლოა, მკითხველმა მიმითითოს, რომ შინაარსი სათაურს არ პასუხობს. მართალიც იქნება. ერთი სიტყვით, ვიდრე პოლიტიკური ელიტა მისი უდიდებულესობა ამომრჩევლის ვერდიქტის მოლოდინშია, სავალუტო ბაზარზე რეკორდი დამყარდა. ის ჩვენი ყურადღების მიღმა დარჩა. დროა შეცდომა გამოვასწოროთ...
27 ოქტომბერს ეროვნულმა ბანკმა სავალუტო აუქციონზე კიდევ 40 მილიონი დოლარი გაყიდა და წელს მის მიერ სავალუტო ბაზრისთვის მიწოდებული თანხის ჯამურმა მოცულობამ უკვე 609.65 მილიონი დოლარი შეადგინა. კი, მაგრამ რეკორდი სად არის? − ჩამეძიება მკითხველი და, რა გაეწყობა, განვმარტავ. ეროვნულმა ბანკმა სავალუტო აუქციონებზე გაყიდული თანხის მოცულობის ათწლიანი რეკორდი ჯერ კიდევ 22 ოქტომბერს მოხსნა, როცა სავალუტო ბაზარს მორიგი 40 მილიონი დოლარი მიაწოდა. უკვე მაშინ სავალუტო აუქციონებზე კობა გვენეტაძის უწყების მიერ გაყიდული თანხის ჯამურმა მოცულობამ 569.65 მილიონი დოლარი შეადგინა, რაც 2010 წლის ამავე მაჩვენებელს 278.55 მილიონი დოლარით აღემატება. ასე რომ, სულ ხუთ დღეში კობა გვენეტაძის უწყებამ რეკორდი ორჯერ „გააუმჯობესა“...
საგულისხმოა, რომ ეროვნულმა ბანკმა ლარის კურსის გამყარების მიზნით მიმდინარე წლის 13 მარტიდან 27 ოქტომბრის ჩათვლით ინტერვენცია 19-ჯერ განახორციელა. ამისდა მიუხედავად განვლილ პერიოდში ეროვნული ვალუტა თითქმის 22 პუნქტით გაუფასურდა. თუ 14 მარტისთვის დადგენილი კურსით ერთი დოლარი 2.99 ლარი ღირდა, 27 ოქტომბერს ერთი დოლარის ღირებულებამ 3.22 ლარი შეადგინა. დასკვნა მარტივია და თანაც ძალიან მძიმე. ეროვნული ბანკის მიერ სავალუტო ბაზრისთვის რეკორდული მოცულობის დოლარის მიწოდების მიუხედავად, წელს ლარის გაუფასურების ტემპიც რეკორდულად მაღალია. არც ის არის რთული წარმოსადგენი, სავალუტო ბაზარზე ეროვნული ბანკის ინტერვენციები რომ არა, რა ნიშნულს დაიპყრობდა ლარი. რატომ ვერ ხერხდება ლარის წონასწორობის დაჭერა ეროვნული ბანკის ძალისხმევის მიუხედავად? ამ საკითხზე ბოლო პერიოდში უკვე ბევრი ვისაუბრე და ახლა თავს აღარ შეგაწყენთ. მხოლოდ შეგახსენებთ, როგორც ანალიტიკოსები აღნიშნავენ, ერთ-ერთი მთავარი მიზეზი COVID-19-ის პანდემიით გამოწვეული ნეგატიური მოლოდინებია.
რაც შეეხება 2010 წლის, ანუ ძველი რეკორდის მაჩვენებელს, ათი წლის წინ ეროვნულმა ბანკმა სავალუტო აუქციონზე დოლარის მიწოდების მიზნით ინტერვენცია 33-ჯერ განახორციელა და ჯამში 331.2 მილიონი დოლარი გაიყიდა. მიმდინარე წელთან შედარებით, 2010 წელს ეროვნულ ბანკს სავალუტო ბაზარზე მცირე რაოდენობის დოლარი გამოჰქონდა. მინიმალური თანხის მოცულობა 2 მილიონი, ხოლო მაქსიმალური – 20 მილიონი დოლარი იყო. კობა გვენეტაძის უწყების მიერ 2020 წლის ბოლო რვა თვის განმავლობაში სავალუტო ბაზრისთვის მიწოდებული დოლარის მინიმალური მოცულობა 20 მილიონი, მაქსიმალური კი 40 მილიონი დოლარია.
მიმდინარე წლის ბოლომდე ორი თვე რჩება და დარწმუნებული ვარ, რომ ეროვნული ბანკი სავალუტო ბაზარს კიდევ ათეულობით დოლარს მიაწვდის, თუმცა ანალიტიკურ წრეებში არ გამორიცხავენ, რომ საპარლამენტო არჩევნების შემდგომ კობა გვენეტაძის უწყება ეროვნულ ვალუტას აღარ შეეხიდოს და მას თუნდაც კიდევ უფრო მაღალი მწვერვალების დასაპყრობად ფართო გასაქანი მისცეს. დაველოდოთ, დრო გვიჩვენებს. მანამდე კი კობა გვენეტაძის უწყება საბანკო სექტორის სტატისტიკურ მონაცემებს აქვეყნებს და ვფიქრობ, რომ ურიგო არ იქნება ვნახოთ, როგორია კომერციული ბანკების ძირითადი პარამეტრები.
ეროვნული ბანკის მონაცემებით, მიმდინარე ოქტომბრის დასაწყისის მდგომარეობით, ქვეყნის საბანკო სექტორი 15 კომერციული ბანკით არის წარმოდგენილი. სექტემბერში, წინა თვესთან შედარებით, კომერციული ბანკების მთლიანი აქტივები 3.37 მილიარდი ლარით, ანუ 6.61 პროცენტით, ხოლო გაცვლითი კურსის ეფექტის გარეშე 3.26 პროცენტით გაიზარდა და 2020 წლის ოქტომბერში 54.34 მილიარდი ლარი შეადგინა. საბანკო სექტორის სააქციო კაპიტალი 5.46 მილიარდ ლარს შეადგენს, რაც კომერციული ბანკების მთლიანი აქტივების 10.04 პროცენტია.
მიმდინარე წლის პირველ ცხრა თვეში კომერციულმა ბანკებმა ჯამურად 252 მილიონი ლარი იზარალეს. დაზარალებულ ბანკებს შორის „საქართველოს ბანკი“ ლიდერობს. მისი ზარალი, პირველი ცხრა თვის მონაცემებით, 77.9 მილიონ ლარს შეადგენს, რაც საბანკო სექტორის ზარალის 30.8 პროცენტია. უნდა აღინიშნოს, რომ მეორე კვარტალთან შედარებით, როდესაც 15 კომერციული ბანკიდან 14 ბანკი ზარალზე იყო, მესამე კვარტალი ოთხმა ბანკმა მოგებით დაასრულა. მომგებიანი კომერციული ბანკების რეიტინგს სათავეში უდგას „კრედო ბანკი“, რომლის მოგება 5.1 მილიონი ლარია. მომდევნო პოზიციები ასე განაწილდა: „ზირაათ ბანკი საქართველო“ − 0.5 მილიონი ლარი; „იშ ბანკი საქართველო − 0.3 მილიონი ლარი და ბოლოს „სილქ როუდ ბანკი“ − 0.2 მილიონი ლარი.
საბანკო სექტორში განთავსებული არასაბანკო დეპოზიტების მოცულობამ ოქტომბრისათვის 32.84 მილიარდი ლარი შეადგინა, რაც 1.91 მილიარდი ლარით, ანუ 6.19 პროცენტით, ხოლო გაცვლითი კურსის ეფექტის გარეშე 1.96 პროცენტით მეტია სექტემბრის დასაწყისის ამავე მაჩვენებელზე.
ოქტომბერს კომერციული ბანკები გაზრდილი ვადიანი დეპოზიტებით შეხვდნენ. კერძოდ, ზრდამ 821.96 მილიონი ლარი, ანუ 5.66 პროცენტი, ხოლო გაცვლითი კურსის ეფექტის გარეშე 1.42 პროცენტი შეადგინა. მოთხოვნამდე დეპოზიტები სექტემბერში 1.09 მილიარდი ლარით, ანუ 6.66 პროცენტით, ხოლო გაცვლითი კურსის ეფექტის გარეშე 2.45 პროცენტით გაიზარდა.
საანგარიშო პერიოდში დეპოზიტების ლარიზაციის კოეფიციენტი 38.41 პროცენტია. რაკიღა დეპოზიტებზე დავიწყეთ საუბარი, ორიოდე სიტყვა საპროცენტო განაკვეთებზეც ვთქვათ.
მიმდინარე წლის სექტემბერში, 2019 წლის ანალოგიურ პერიოდთან შედარებით, თითქმის ყველა სახის კრედიტი გაძვირდა. კერძოდ, შინამეურნეობებისთვის გაიზარდა იპოთეკური, ავტოსესხისა და უზრუნველყოფილი სამომხმარებლო კრედიტების საპროცენტო განაკვეთი. ამავე პერიოდში ზრდა არ შეხებია სალომბარდე სესხს, თუმცა მასზე დაწესებული პროცენტი მაინც მაღალია. კობა გვენეტაძის უწყების ინფორმაციით, მიმდინარე წლის სექტემბერში იპოთეკურ სესხებზე საშუალო საპროცენტო განაკვეთმა 10.96 პროცენტი შეადგინა. გასული წლის ანალოგიურ პერიოდში საპროცენტო განაკვეთი 9.27 პროცენტი იყო. ბოლო ერთი წლის განმავლობაში საპროცენტო განაკვეთი 20.01 პროცენტიდან 24.28 პროცენტამდე გაიზარდა ავტოსესხებზე. სხვაობამ მთელი 3.27 პროცენტი შეადგინა. მოქალაქეებს ასევე გაუძვირდათ სამომხმარებლო სესხიც. კერძოდ, თუ 2019 წლის სექტემბერში სამომხმარებლო კრედიტის პროცენტი 19.13 პროცენტი იყო, მიმდინარე წლის ანალოგიურ პერიოდში 20.97 პროცენტია. ამავე პერიოდში 11,71 პროცენტიდან 13,97 პროცენტამდე გაძვირდა უზრუნველყოფილი სამომსმარებლო სესხიც. საანგარიშო პერიოდში საპროცენტო განაკვეთები არ გაზრდილა მხოლოდ არაუზრუნველყოფილ სამომხმარებლო სესხსა და სალომბარდე სესხზე. კერძოდ, გასული წლის სექტემბერში არაუზრუნველოყოფილ სამომხმარებლო სესხის საპროცენტო განაკვეთი 21.38 პროცენტს შეადგენდა, 2020 წლის სექტემბრის ბოლოს 23.06 პროცენტი იყო. რაც შეეხება სალომბარდე სესხის პროცენტს, თუ შარშან სექტემბერში ის 20.99 პროცენტი იყო, 2020 წლის სექტემბერში 20.09 პროცენტს შეადგენდა.
საგულისხმოა, რომ ზოგადად კრედიტებზე საპროცენტო განაკვეთების ზრდის მიუხედავად კომერციული ბანკების მიერ გაცემული სესხების მოცულობა მიმდინარე წლის სექტემბერში, წინა თვესთან შედარებით, 1.89 მილიარდი ლარით, ანუ 5.49 პროცენტით, ხოლო გაცვლითი კურსის ეფექტის გარეშე 1.73 პროცენტით გაიზარდა. კომერციული ბანკების საკრედიტო პორტფელმა 2020 წლის ოქტომბრის დასაწყისში 36.38 მილიარდი ლარი შეადგინა. რა გახდა საკრედიტო პორტფელის ზრდის მიზეზი, როცა ქვეყანაში ეკონომიკური კრიზისია და ბოლო შვიდი-რვა თვის განმავლობაში ათასობით ადამიანმა შემოსავლები დაკარგა და ამდენივეს შემოსავლები საგრძნობლად შეუმცირდა? ექსპერტების შეფასებით, სესხების მოცულობის ზრდას ხელი შეუწყო სამთავრობო პროგრამამ, რომელიც იპოთეკური სესხების საპროცენტო განაკვეთის 4 პროცენტის სუბსიდირებას გულისხმობს.
დღეისათვის სულ ეს არის, რამდენიმე დღით გემშვიდობებით. თქვენს ყურადღებას უკვე საპარლამენტო არჩევნების შემდეგ მივიპყრობ, რა თქმა უნდა, არჩევნებს თუ გადავურჩი...