გალია იბრაგიმოვა
კონფლიქტის მხარეებს შორის ცეცხლის შეწყვეტის რეჟიმი, რომელიც შეერთებული შტატების მონაწილეობით შეთანხმდა, თითქმის მაშინვე დაირღვა.
ამერიკული გამოღვიძება
„შეერთებულმა შტატებმა ხელი შეუწყო სომხეთისა და აზერბაიჯანის საგარეო საქმეთა მინისტრებისა და ეუთოს მინსკის ჯგუფის თანათავმჯდომარეების პროდუქტიულ მოლაპარაკებებს. ჩვენი ძალისხმევა მთიან ყარაბაღში კონფლიქტის გადაჭრისკენაა მიმართული“, — ასე დააანონსა სახელმწიფო დეპარტამენტმა რიგით მესამე ჰუმანიტარული დაზავება.
წინა ორი შეთანხმების ჩაშლის გათვალისწინებით, რომლებიც რუსეთის შუამავლობით დაიდო, მაიკ პომპეომ პირადი გარანტიები გასცა: „ზოგრაბ მნაცაკანიანმა და ჯეიჰუნ ბაირამოვმა დაგვარწმუნეს, რომ დაზავების პირობებს დაიცავენ“.
მთიანი ყარაბაღის დარეგულირების საკითხში ჩართულობა წარმოაჩინა დონალდ ტრამპმაც. ნიუ-ჰემპშირის შტატში მხარდამჭერების წინაშე გამოსვლისას პრეზიდენტმა პირობა დადო, რომ კავკასიურ ომს გაუმკლავდება. „რატომაც არა? მიმაჩნია, რომ ეს იოლი შემთხვევაა, თუ იცი რა უნდა გააკეთო“, — განაცხადა თეთრი სახლის თავკაცმა.
ნიუ-ჰემპშირი შედის ე.წ. მერყევ შტატთა ჩამონათვალში, სადაც ამომრჩეველთაგან ყველა ჯერ კიდევ ვერ გარკვეულა, ვის მისცემს ხმას არჩევნებში. იმისათვის, რომ რეგიონის მრავალრიცხოვანი სომხური დიასპორის ხმები მოიპოვოს, ტრამპმა პირდაპირ მათ მიმართა.
„შეხედეთ სომხებს — ეს საოცარი ადამიანები არიან. მათ ჯოჯოხეთურად ბევრი იბრძოლეს. ეს ძალიან შრომისმოყვარე ხალხია და ჩვენ დავეხმარებით მათ. ჩვენ დავეხმარეთ სერბეთსა და კოსოვოს პრობლემების გადაჭრაში, დავეხმარებით მთიან ყარაბაღსაც. ჩვენი მიზანი ადამიანების სიცოცხლის გადარჩენაა“, — განაცხადა ამერიკის ლიდერმა აპლოდისმენტების თანხლებით.
ამერიკელების მცდელობას, მოლაპარაკებათა მაგიდასთან დაესვა აზერბაიჯანი და სომხეთი, რუსეთის პრეზიდენტიც უჭერდა მხარს: „იმედი მაქვს, რომ ვაშინგტონი ჩვენთან უნისონში იმოქმედებს და დარეგულირებაში დაგვეხმარება“, — ხაზი გაუსვა პუტინმა.
დაზავების ჩაშლა
ჰუმანიტარული დაზავება ძალაში 26 ოქტომბრის დილის 8 საათზე შევიდა ადგილობრივი დროით. მაგრამ ნახევარი საათიც არ იყო გასული, რომ მხარეები ისევ ალაპარაკდნენ შეთანხმების დარღვევაზე.
აზერბაიჯანმა სომხეთის შეიარაღებული ძალები ტერტერისა და მთიანი ყარაბაღის მოსაზღვრე დასახლებული პუნქტების დაცხრილვაში დაადანაშაულა. მალე ამას მოჰყვა სომხეთის თავდაცვითი უწყების განცხადებაც, რომ აზრბაიჯანელმა არტილერისტებმა ცეცხლი გახსნეს „შეხების წერტილის ჩრდილო–აღმოსავლეთი მიმართულებით“.
არაღიარებულ რესპუბლიკაში დეზინფორმაცია უწოდეს „როგორც დაზავების დარღვევის შესახებ, ისე სამხრეთში აზერბაიჯანული პოზიციების დაცხრილვის თაობაზე ინფორმაციას“. თუმცა შუადღისთვის აღიარეს, რომ რიგით მესამე ჰუმანიტარული დაზავება ჩაიშალა. სტეფანაკერტმა ბაქო სარაკეტო დარტყმაში დაადანაშაულა ყარაბაღის ერთ-ერთ სოფელზე.
ამის პარალელურად სომხეთის პრემიერ-მინისტრი ნიკოლ ფაშინიანი და არაღიარებული მთიანი ყარაბაღის რესპუბლიკის ლიდერი არაიკ არუთუნიანი აცხადებდნენ, რომ მზად იყვნენ შეთანხმების დასაცავად.
დროებითი შესვენების მომხრე იყო აზერბაიჯანის პრეზიდენტი ილჰამ ალიევიც. ამასთან ის საერთაშორისო შუამავლებს ნეიტრალიტეტის დაცვისკენ მოუწოდებდა.
„თუ ცეცხლის შეწყვეტა სურთ, მაშინ სომხეთს უთხრან, რომ ჩვენი ტერიტორიები დატოვოს. თუ ეს არ მოხდება, ჩვენ ბოლომდე წავალთ“, — აღნიშნა აზერბაიჯანის ლიდერმა.
მთიანი ყარაბაღის დარეგულირებაში ჩართულ მოთამაშეებს მიმართა სერგეი ლავროვმაც. კერძოდ, მან ურჩია თურქეთს, გამოიყენოს გავლენა კავკასიაზე.
„თურქეთის საგარეო საქმეთა მინისტრ ჩავუშოღლუსთან სატელეფონო საუბრების სერია მქონდა. ვცდილობთ დავარწმუნოთ ანკარა, მხარი დაუჭიროს მშვიდობიანი დარეგულირების ხაზს“, — აღნიშნა რუსეთის საგარეო საქმეთა მინისტრმა.
თურქული თამაშები
ეუთოს მინსკის ჯგუფი არ წყვეტს მცდელობას, შეარიგოს მოწინააღმდეგეები. თანათავმჯდომარეები 29 ოქტომბერს ჟენევაში შეხვდებიან სომხეთისა და აზერბაიჯანის საგარეო საქმეთა მინისტრებს. მაგრამ РИА Новости-ს მიერ გამოკითხული ექსპერტები ამ შეხვედრას სკეპტიკურად უყურებენ.
„მნიშვნელოვანია, რომ თავად კონფლიქტის მხარეები იყვნენ დაინტერესებული. ჯერჯერობით ასეთი განწყობა არ არის. აზერბაიჯანული მხარე ყოველ ჯერზე ანახლებს მთიანი ყარაბაღის დაცხრილვას. სომხეთის ტერიტორიაზე გამუდმებით შემოდიან დრონები. ეს იმაზე მეტყველებს, რომ ბაქო არ აპირებს შეჩერებას“, — მიაჩნია სომხეთის რეგიონული კვლევების ცენტრის ექსპერტს ჯონი მელიქიანს.
მისი თქმით, ერევანი მხარს უჭერს ეუთოს მინსკის ჯგუფის ძალისხმევას, მაგრამ პროცესს თურქეთი უშლის ხელს, რომელიც კონფლიქტში აზერბაიჯანის მხარეზე გამოდის.
„მოსკოვი, ვაშინგტონი, პარიზი შერიგებისკენ მოუწოდებენ. ანკარა ამის წინააღმდეგია და ბაქოს შეიარაღებული კონფრონტაციისკენ აქეზებს. ამასთან თურქული მხარე არ მალავს, რომ სურს გახდეს ეუთოს მინსკის ჯგუფის თანათავმჯდომარე. თუ ასე მოხდა, ფორმატი განადგურდება“, — მიაჩნია სომეხ ექსპერტს.
ამერიკელების ინიციატივა
რუსეთში მოღვაწე კავკასიათმცოდნე ნურლან ჰასიმოვს ეჭვი არ ეპარება, რომ აშშ-ის შუამავლობა მთიანი ყარაბაღის დარეგულირების საკითხში იმთავითვე განწირული იყო. მისი თქმით, დაზავებას ორივე მხარე იმისთვის იყენებს, რომ დამატებითი რეზერვები მიიზიდონ და პოზიციები გაიმაგრონ კონფლიქტის ზონაში.
„მიდის სასტიკი ბრძოლები ლაჩინის დერეფნისთვის. თუ აზერბაიჯანი მას დაიპყრობს, სომხეთსა და მთიან ყარაბაღს შორის პირდაპირი კომუნიკაცია გაწყდება. ეს კარდინალურად შეცვლის სურათს. ბაქომ დიდი ძალა გადაისროლა ლაჩინში, ახლა აზერბაიჯანისთვის დაზავება ხელსაყრელი არაა“, — ამბობს ჰასიმოვი.
ვაშინგტონის აქტიურ მონაწილეობას ექსპერტი ამერიკის წინასაარჩევნო კამპანიას უკავშირებს. თუმცა დარწმუნებულია, რომ აშშ-ის ახალი ადმინისტრაცია სწრაფად დაკარგავს ინტერესს სამხრეთ კავკასიისადმი.
„ვაშინგტონისგან ინიციატივა ერთადერთხელ წამოვიდა 2001 წელს. მაშინ კი-უესტში შეხვედრაზე აშშ-ის მხრიდან მომლაპარაკებელმა პოლ გობლმა ტერიტორიების გაცვლის გეგმა წარმოადგინა: მთიანი ყარაბაღის ირგვლივ შვიდი რაიონი აზრებაიჯანს უნდა დაბრუნებოდა, ხოლო ბაქოს სომხეთისთვის მთიანი ყარაბაღი და ლაჩინის დერეფანი უნდა გადაეცა მეგრინის დერეფნის სანაცვლოდ. ეს ვიწრო მონაკვეთია სომხეთ–ირანის საზღვარზე. მაგრამ ერევანმა უარი თქვა — ირანის საზღვარი ქვეყანას გარე სამყაროსთან აკავშირებს. ბაქოსთვის კი გობლის გეგმა მთიანი ყარაბაღის დაკარგვას ნიშნავდა და ჰეიდარ ალიევი ასევე არ წავიდა ამ გარიგებაზე“, — ამბობს ჰასიმოვი.
90-იან წლებში აშშ-ის ნაბიჯებს მთიანი ყარაბაღის დარეგულირებაში ექსპერტი არა იმდენად ქვეყნების შერიგების სურვილით ხსნის, რამდენადაც „კავკასიის ნავთობ–გაზის სექტორში საკუთარი ინვესტიციების უსაფრთხოების უზრუნველყოფის“ სურვილით.
„დასავლეთმა მაშინ დიდი სახსრები ჩადო სამხრეთ კავკასიაში გაზისა და ნავთობსადენების აშენებაში. აზერბაიჯანული ნავთობი რუსული ენერგორესურსების ალტერნატივად განიხილებოდა ევროპაში და ამერიკელები ამას ყველანაირად უჭერდნენ მხარს. ომს შეიძლებოდა ხელი შეეშალა ამ პროექტების რეალიზაციისთვის. მაგრამ გობლის გეგმის ჩავარდნის შემდეგ ვაშინგტონმა სამშვიდობო ინიციატივა მთლიანად რუსეთს გადასცა“, — იხსენებს კავკასიათმცოდნე.
კონსენსუსი მოსკოვთან
აშშ-ისა და კანადის ინსტიტუტის უფროსი მეცნიერ-თანამშრომელი პაველ კოშკინი ამერიკულ მშვიდობისმყოფელობას ასევე წინასაარჩევნო ვითარებას უკავშირებს.
„ტრამპისთვის მნიშვნელოვანია, მიიღოს მრავალიცხოვანი სომხური დიასპორის ხმები მერყევ შტატებში. აქედან მოდის დაპირება კონფიქტის დარეგულირებაში დახმარებაზე. მაგრამ არჩევნების შემდეგ ვაშინგტონი ისევ დაივიწყებს კავკასიას“, — ვარაუდობს ექსერტი.
ამერიკელების მრავალწლიან განდგომას მთიანი ყარაბაღის დარეგულირების საკითხისგან კოშკინი იმით ხსნის, რომ კონფლიქტი შტატებს მართვადი მიაჩნდა.
მისი თქმით, ვინც უნდა გახდეს თეთრი სახლის ახალი მეთაური, მთიანი ყარაბაღისადმი ინტერესი მარგინალური დარჩება. მაგრამ რაც მნიშვნელოვანია — ეს ერთ-ერთია იმ მცირე რაოდენობის თემათაგან, რომლებშიც ვაშინგტონი მოსკოვის მოსაზრებას ეყრდნობა.
რედაქცია შესაძლოა არ ეთანხმებოდეს ავტორის მოსაზრებებს