საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი არეგულირებს, თუ რა შემთხვევაში იდება საპროცესო შეთანხმება, ვინ დებს მას და როდის ათავისუფლებს კანონმდებლობა ბრალდებულს სასჯელისგან სრულად, ან ნაწილობრივ. დღევანდელი სტატიით ვეცდებით, სწორედ ამ კითხვებზე გაგცეთ პასუხი.
საქართველოში საპროცესო შეთანხმების ინსტიტუტი 2004 წლიდან ამოქმედდა და მან ქვეყანაში არსებულ სისხლის სამართალწარმოებაში მნიშვნელოვანი ადგილი დაიკავა. დღევანდელი მდგომარეობით, სისხლის სამართლის საქმეების უმეტესი ნაწილი სწორედ საპროცესო შეთანხმებით სრულდება.
რა არის საპროცესო შეთანხმება?
საპროცესო შეთანხმება გულისხმობს განაჩენის გამოტანას საქმის არსებითი განხილვის გარეშე. ამ შემთხვევაში ბრალდებული აღიარებს დანაშაულს და პროკურორს უთანხმდება სასჯელზე, მის შემსუბუქებაზე ან ნაწილობრივ მოხსნაზე.
ვის შეუძლია საპროცესო შეთანხმების დადების შეთავაზება?
მისი დადების შეთავაზება შეუძლია, როგორც ბრალდებულს (მსჯავრდებულს), ისე პროკურორს. ასევე, საქმის განხილვისას სასამართლოსაც აქვს უფლებამოსილება, მხარეებს შესთავაზოს საპროცესო შეთანხმების დადება.
საპროცესო შეთანხმების დადების შემთხვევაში სასჯელი შეიძლება, შემცირდეს, შემსუბუქდეს, ან ნაწილობრივ მოიხსნას. ამის თაობაზე სასამართლოსთან შუამდგომლობის უფლება აქვს პროკურორს. ამ დროს გასათვალისწინებელია საჯარო ინტერესი, სასჯელის სიმძიმე, აგრეთვე ისიც, თუ რამდენად საშიში ქმედება იყო ჩადენილი და რა როლი ითამაშა ბრალდებულმა დანაშაულის ჩადენაში.
რა შემთხვევაში თავისუფლდება ბრალდებული სასჯელისგან სრულად საპროცესო შეთანხმებისას
განსაკუთრებულ შემთხვევაში საქართველოს გენერალურ პროკურორს ან მის მოადგილეს უფლება აქვს, სასამართლოს მიმართოს შუამდგომლობით ბრალდებულის სამოქალაქო პასუხისმგებლობისაგან სრულად ან ნაწილობრივ გათავისუფლების შესახებ, რის შემდეგაც პასუხისმგებლობა უკვე სახელმწიფოზე გადადის.
საქართველოს კანონმდებლობა განმარტავს, რა იგულისხმება განსაკუთრებულ შემთხვევაში.
კერძოდ, როდესაც ბრალდებული/ მსჯავრდებული ითანამშრომლებს გამოძიებასთან, რის შემდეგაც გამოვლინდება დანაშაულის ჩამდენი თანამდებობის პირის, ან/და მძიმე ან განსაკუთრებით მძიმე დანაშაულის ჩამდენი პირის ვინაობა და მისი უშუალო ხელშეწყობით იქმნება ამ დანაშაულის გახსნისთვის არსებითი პირობები.
ზემოთ აღნიშნული შუამდგომლობის საფუძველია ბრალდებულსა/მსჯავრდებულსა და გენერალურ პროკურორს შორის დადებული საპროცესო შეთანხმება განსაკუთრებული თანამშრომლობის შესახებ.
საპროცესო კოდექსის მიხედვით, განსაკუთრებული თანამშრომლობის შესახებ შეთანხმება იდება მხოლოდ იმ შემთხვევაში, როდესაც დანაშაულის გახსნა ერთმნიშვნელოვნად განპირობებულია აღნიშნული თანამშრომლობით და ამ დანაშაულის გახსნის საჯარო ინტერესი აღემატება პირის პასუხისგებაში მიცემის, მისთვის სასჯელის დაკისრების ან მის მიერ სასჯელის მოხდის ინტერესს.
თუ შეთანხმების დადების შემდეგ ბრალდებული/მსჯავრდებული არ ითანამშრომლებს გამოძიებასთან, შეთანხმება გაბათილდება.
კანონმდებლობის მიხედვით, სასჯელისაგან სრულად გათავისუფლების შესახებ შუამდგომლობის დაკმაყოფილების შემთხვევაში, ბრალდებული ითვლება ნასამართლევად.
გასათვალისწინებელია, რომ სასჯელისგან სრულად განთავისუფლება არ დაიშვება მხოლოდ ჯარიმის ან თანხის გადახდის სანაცვლოდ.
ბრალდებული/მსჯავრდებული არ გათავისუფლდება სასჯელისაგან სრულად, თუ მას ჩადენილი აქვს შემდეგი სახის დანაშაულებს: წამება,დამამცირებელი, ან არაადამიანური მოპყრობა, აგრეთვე მას ედავებიან არასრულწლოვნის მიმართ ჩადენილ დანაშაულებს ( გაუპატიურება, სექსუალური ხასიათის სხვაგვარი ქმედება, გარყვნილი ქმედება, პროსტიტუციაში ჩაბმა და ა.შ.)
დაუშვებელია ისეთი საპროცესო შეთანხმების დადება, რომელიც უზღუდავს ბრალდებულს უფლებას, წამების, არაადამიანური ან დამამცირებელი მოპყრობის შემთხვევაში მოითხოვოს შესაბამის პირთა მიმართ სისხლისსამართლებრივი დევნის განხორციელება.
კანონმდებლობა ბრალდებულს ანიჭებს უფლებას, განაჩენის გამოტანამდე ნებისმიერ ეტაპზე უარი თქვას საპროცესო შეთანხმებაზე.
მუდამ გახსოვდეთ, რომ საკუთარი უფლებების დაცვის საუკეთესო საშუალება მხოლოდ და მხოლოდ ინფორმირებულობაა. სამართლებრივი საკითხების ცოდნა კი გარანტიაა იმისა, რომ თავი მუდამ დაცულად იგრძნოთ.