პიოტრ აკოპოვი
რომ თუ რუსეთი დაკარგავს, რაღა თქმა უნდა, შეიძენს თურქეთი, ამიტომაც მტკიცედ უნდა დავუჭიროთ მხარი კონფლიქტის რომელიმე მონაწილეს და თურქეთი ჩარევის დაუშვებლობაზე უნდა გავაფრთხილოთ, თორემ ყველაფერს დავკარგავთ — სომხეთი დამარცხდება და რუსეთით განიხიბლება (და დასავლეთისკენ აიღებს ორიენტაციას), ხოლო აზრბაიჯანი თურქული მხარდაჭერის ეფექტურობაში დარწმუნდება და ისიც გაცივდება მოსკოვის მიმართ. თურქეთი კი ყველაზე გავლენიან ძალად იქცევა სამხრეთ კავკასიაში და აქტიურად შეუდგება რუსეთისთვის კვანტის გამოდებას სხვა მიმართულებებითაც, პირველ რიგში კი, სირიისა და ლიბიისა. მოკლედ, რუსეთ–თურქეთის ომების დრო დაბრუნდებაო.
ეს კონცეფცია მთლიანობაში ნაკლოვანია და არასწორი — რუსეთი არავის დაუჭერს მხარს ამ უაზრო ომში და მის მალე დასრულებასაც მიაღწევს ისე, რომ რეგიონში გავლენას არ დაკარგავს. მაგრამ რუსეთის საზოგადოების ერთი ნაწილის ყველა ამ შიშს აქტიურად კვებავს თურქეთის ხელმძღვანელობის განცხადებები, რომლებიც, რუსეთისგან განსხვავებით, არა მარტო არ მოუწოდებენ ცეცხლის შეწყვეტისკენ, არამედ ყველანაირად უჭერენ მხარს ბაქოს და გზადაგზა რუსეთსაც საყვედურობენ. ერდოღანმა განაცხადა, რომ მთიანი ყარაბაღის კონფლიქტი ერთხელ და სამუდამოდ სწორედ ახლა უნდა გადაიჭრას და დიდმა სახელმწიფოებმა ამ საკითხზე რჩევები არ უნდა მისცენ.
„აშშ, რუსეთი და საფრანგეთი უკვე 30 წელია ვერ აგვარებენ ამ საკითხს. <...> „მინსკის სამეულად“ წოდებულმა ჯგუფმა ვერ გადაჭრა ეს პრობლემა. უფრო მეტიც, მან ყველაფერი გააკეთა იმისთვის, რომ ეს პრობლემა არც გადაჭრილიყო. ახლა ისინი ბრძნულ აზრებს გამოთქვამენ და დროდადრო იმუქრებიან. დადგა შურისძიების ჟამი. აზერბაიჯანმა თავად უნდა გადაჭრას თავისი ჭიპლარი“.
საგარეო საქმეთა მინისტრმა მევლუთ ჩავუშოღლუმ კი თქვა, რომ თურქეთი „აზერბაიჯანის გვერდში დგას მოლაპარაკებათა მაგიდასთანაც და ბრძოლის ველზეც. ეს ცარიელი სიტყვები არ არის. რა დახმარებაც უნდა დასჭირდეს აზერბაიჯანს, ჩვენ მზად ვართ მის აღმოსაჩენად“. პარალელურად კი „მთელ მსოფლიო საზოგადოებას, კერძოდ კი ეუთოს“ მიმართავს ორმაგი სტანდარტების წინააღმდეგ პროტესტით.
„დღეს ჩვენ ერთობლივად ვუჭერთ მხარს უკრაინისა და საქართველოს ტერიტორიულ მთლიანობას. ეს საფუძვლიანი და სწორი პოზიციაა. მაგრამ როცა საქმე აზერბაიჯანს ეხება, მაშინ ქვეყანას, რომლის მიწებიც ოკუპირებულია, ოკუპანტ სომხეთთან ერთად ათავსებენ სასწორის ერთ თეფშზე. ეს პოზიცია ძირეულად არასწორია და უსამართლო“.
ანუ, თურქეთი ახსენებს რუსეთს იმის შესახებ, რომ არ უღიარებია ყირიმი, რომ მხარს არ უჭერს რუსეთს „სამხრეთ ოსეთისა“ და აფხაზეთის საკითხში, ახლა კი მოსკოვის მოწოდებებსაც იგნორირებას უკეთებს, რომ ცეცხლზე ნავთის დასხმა შეწყვიტოს. ნუთუ ერდოღანმა გადაწყვიტა, საზღვარს გადავიდეს პუტინთან ურთიერთობაში და დარტყმის ქვეშ დააყენოს რუსეთ–თურქეთის თანამშრომლობა? თანაც, თუ 2015 წლის ნოემბერში თურქების მიერ რუსული Су-25-ის ჩამოგდების შემდეგ ცხრა თვით გაყინული ურთიერთობების აღდგენა მოხერხდა, ახალ ჩხუბს ორმა ქვეყანამ შეიძლება ვერც გაუძლოს.
არა, მიუხედავად საომარი რიტორიკისა, თურქეთს არ სურს გარისკოს რუსეთთან ურთიერთობებით და არ ჩაერევა სომხურ–აზერბაიჯანულ ომში. ცნობები სირიიდან ბოევიკების გადასროლისა და თურქული F-16-ის მიერ სომხური Су-25-ის ჩამოგდების შესახებ – დეზინფორმაციაა. თუმცა თურქეთი პოლიტიკურად ერევა და ეს უკვე შთამბეჭდავ მასშტაბებსაც იღებს. რაში სჭირდება ეს ანკარას, რის მიღწევას ცდილობს?
რუსეთის განდევნა უნდა სამხრეთ კავკასიიდან? მაგრამ ეს არარეალურია — კავკასია რამდენიმე საუკუნის განმავლობაში იყო რუსეთისა და თურქეთის შეტაკებებისა და უთანხმოების ზონა, რის შემდეგაც ის რუსეთის შემადგენლობაში აღმოჩნდა.
თურქეთს შეუძლია მომავალშიც განაგრძოს თავისი გავლენის გაძლიერება კავკასიაში — რუსეთის რეგიონიდან გაძევებაზე ფსონის დადების მცდელობისა და რუსული პოზიციების შესუსტებისთვის თამაშის გარეშე. არადა სწორედ ამ უკანასკნელს ცდილობს ახლა ერდოღანი. ყარაბაღის ომისთვის მხარდაჭერა მას იმისთვის სჭირდება, რომ რუსეთი დათანხმდეს ყარაბაღის საკითხის ერთობლივად მოგვარებას. სწორედ ეს თქვა ჩავუშოღლუმ:
„იყო შეთავაზება ჩვენი პრეზიდენტისგან პუტინისადმი, ლავროვთანაც გაიმართა განხილვები, მაგრამ ეს კონფლიქტი მაინც ვერ გადაიჭრა. როგორც ერთად ვქმოქმედებთ სირიაში, ისე ვცდილობდით აქაც, მაგრამ არ გამოვიდა. ამბობენ, დაე, ომი შეჩერდესო. დაე. უნდა გამოცხადდეს ზავი, მაგრამ ამასთან სომხეთი უნდა გავიდეს ოკუპირებული ტერიტორიებიდან. ამბობენ კი ამას? არა. მაშ როგორ მოგვარდება ეს საკითხი? <...> უკვე 30 წელია გრძელდება მოლაპარაკებები, რომლებსაც შედეგი არ მოაქვს. და არც არაფერ კონკრეტულს არ გვთავაზობენ საკითხის გადასაჭრელად. ჩვენ მშვიდი ენით ვცდილობთ დავიყვანოთ ეს ინფორმაცია პარტნიორების ყურამდე, მაგრამ ამის თქმა მარტო მოლაპარაკებათა მაგიდასთან საკმარისი არ არის. ეს ყრუსთან საუბარს ჰგავს. ამიტომაცაა მნიშვნელოვანი მსგავსი პროცესების წარმართვა მოლაპარაკებათა მაგიდასთანაც და ბრძოლის ველზეც. რასაც ვაკეთებთ კიდეც. ჩვენ არაერთხელ გვინახავს ამგვარი მიდგომის სარგებელი“.
თურქი მინისტრი ვერ ხედავს წინააღმდეგობას — აქაოდა, თუ სირიაზე შევძელით რუსეთთან მოლაპარაკება, აქ რატომ არ შეიძლება იგივეო? არ შეიძლება — იმიტომ რომ სირიაში, რუსეთის იქ გამოჩენამდე, უკვე ოთხი წლის დაწყებული იყო ომი, ყარაბაღში კი ის 1994 წელს დამთავრდა. არ შეიძლება — ვინაიდან, მიუხედავად იმისა, რომ სირია თურქეთის სასიცოცხლო ინტერესებში ისევე შედის, როგორც აზერბაიჯანი და სომხეთი რუსეთის ინტერესების ზონაში, სირიაში თურქეთს არ ჰქონია გადამწყვეტი გავლენა. და მარტო ვერაფერს გააკეთებდა — მიდიოდა სამოქალაქო ომი, მრავლდებოდნენ „ისლამური სახელმწიფოს“ ბოევიკები, მოქმედებდა სხვა არაერთი გარე მოთამაშე — აშშ-ის ჩართვით. რუსეთთან ურთიერთქმედება, რამაც ბაშარ ასადის პოზიციები გაამყარა, საბოლოო ჯამში მომგებიანი იყო თურქეთისთვის, იმიტომ რომ მას სირიის ჩრდილოეთში თავისი ინტერესების დაცვაში ეხმარებოდა. მაგრამ რაში სჭირდება რუსეთს ანკარასთან კოოპერირება ყარაბაღში? იმისთვის, რომ გააჩაღოს ომი, რომლითაც რუსეთი კატეგორიულად არ არის დაინტერესებული? იმისთვის, რომ მოლაპარაკებათა მაგიდასთან ყარაბაღის საკითხის გადაჭრაში დაეხმაროს? მაგრამ თურქეთის შუამავლად ან აზერბაიჯანის წარმომადგენლად მოვლინება მხოლოდ დააფრთხობს სომხებს. და ყველაზე მთავარი: რატომ უნდა შეუწყოს ხელი მოსკოვმა ანკარას რუსეთისთვის სასიცოცხლო ინტერესების ზონაში პოზიციების განმტკიცებაში? იმიტომ რომ თურქები და აზერბაიჯანელები — ეს პრაქტიკულად ერთი ხალხია?
თურქეთის დამოკიდებლობის ზრდის დადებითი დინამიკის მიუხედავად, ერდოღანის მმართველობისას, რამაც დასავლური ორიენტაცია შეასუსტა და რუსეთთან ურთიერთობები განამტკიცა (ყველაზე მნიშვნელოვანი მოვლენა აქ С-400-ის შეძენაა), თურქეთი კვლავინდებურად რჩება ნატოს წევრად. ალიანსისა, რომელიც აშკარადაა მომართული რუსეთის არა უბრალოდ შეკავებისკენ, არამედ მისი გაძევებისკენაც პოსტსაბჭოთა სივრციდან. თურქეთს სურს იყოს გავლენიანი ძალა კავკასიაში როგორც ეროვნული სახელმწიფო და არა როგორც ნატოს წევრი? მაგრამ ეს ახლაა ასე და რა იქნება ათი წლის შემდეგ? იქნებ ერთგულმა ატლანტისტებმა სულაც ჩაანაცვლონ ერდოღანი?
აი, როცა თურქეთი ნატოდან გამოვა და, ვთქვათ, ევრაზიულ კავშირს შეუერთდება, მაშინაც აღმოჩნდება ყოფილი საბჭოეთის ხალხებთან ერთიან სივრცეში — იმავე ყაზახეთთან, მერე კი აზერბაიჯანიც აუცილებლად იქით გამოიწევს.
ახლა კი თურქეთს კავკასიის პოლიტიკაში მხოლოდ ერთი მეთოდით შეუძლია მონაწილეობა — შეწყვიტოს მოწოდება ბაქოს მიმართ, ძალის გამოყენებით გადაჭრას ყარაბაღის კვანძი. სომხურ–აზერბაიჯანული კონფლიქტი მაინც ვერ დასრულდება ომის გზით, რომ აღარაფერი ვთქვათ იმაზე, რომ რუსეთის ყოფნა და გავლენა ომს უაზროს ხდის. რუსეთმა და თურქეთმა ერთად უკვე მიაღწიეს ბევრს და კიდევ მეტის გაკეთება შეუძლიათ, თუ მსოფლიო არენაზე ძალისხმევების კოორდინირებას განაგრძობენ.
აბსოლუტური უგუნურება იქნებოდა რუსულ–თურქული ურთიერთობების მთელი კომპლექსის დარტყმის ქვეშ დაყენება ურთულესი ყარაბაღის კვანძის გამო, რომელიც არც მოითხოვს დაუყოვნებელ გადაწყვეტას. თანაც შეგიძლიათ დარწმუნებული იყოთ, რომ რეჯეფ ერდოღანს ნამდვილად არ აქვს ამის უნარი. ხმამაღალი სიტყვები, მაგრამ სტრატეგიული ხედვა (უპირველესად, თურქეთის ეროვნული ინტერესებისა), რაციონალური ნაბიჯები და ვლადიმირ პუტინთან მოლაპარაკების უნარი — აი, რა გამოარჩევდა 17 წლის განმავლობაში მათ ურთიერთობებს, მიმართულს მომავლისკენ და არა კავკასიაში რუსეთ–თურქეთის ომის შედეგების გადათამაშებისკენ.
რედაქცია შესაძლოა არ ეთანხმებოდეს ავტორის მოსაზრებებს