ნინა შადური სპეციალურად „Sputnik-საქართველოსთვის“
9 მაისს თეატრის დიდ სცენაზე საავტორო სიმღერების VI საერთაშორისო ფესტივალის გალა–კონცერტი „ომის სიმღერები“ 15 ქვეყნის წარმომადგენელთა მონაწილეობით უნდა გამართულიყო, მაყურებელი კი საჩუქრად მიიღებდა "რუსკი კლუბის" მიერ გამოცემულ ვლადიმირ გოლოვინის წიგნს „ჩემს უკან ჩემი თბილისი იდგა. საქართველო მეორე მსოფლიო ომში“.
ახალგაზრდა მსახიობის თეატრ-სტუდია „ოქროს ზღურბლმა“, რომელსაც საქართველოს დამსახურებული არტისტი ირინა კვიჟინაძე ხელმძღვანელობს, ჩვენებისთვის მოამზადა ნიკა კვიჟინაძის პიესის მიხედვით შექმნილი სპექტაკლი „შროშანი და გვირილა“. კვიჟინაძის პიესა პირველ სიყვარულსა და პირველ მწუხარებაზეა, რომლის სახელიცაა ომი.
თეატრის დიდ ფოიეში მზად იყო გასახსნელად ორი გამოფენა სახელწოდებით „მეორე მსოფლიო ომისადმი მიძღვნილი ა. გრიბოედოვის სახელობის თეატრის სპექტაკლები“ და „როდესაც ომი მძვინვარებდა. ბულატ ოკუჯავას იუბილესადმი“.
თუმცა, პანდემიამ და მსოფლიოსა და საქართველოში მასთან დაკავშირებულმა საგანგებო მდგომარეობამ ყველა პროექტი გაურკვეველი დროით გადაავადა. თუმცა, მათგან თუნდაც ერთი აქ, ამ გვერდზე ნაწილობრივ რეალიზდება.
საუბარია გრიბოედოვის თეატრის მიერ ომის თემაზე დადგმულ სპექტაკლებზე, რომელსაც თეატრი უკვე 75 წელია უცვლელად უბრუნდება. ომი ხომ ჩვენი მოუშუშებელი ტკივილია, გამარჯვება - დიდი სიხარული, ომის გმირები კი, როგორც ადრე ვიქტორ როზოვმა თქვა – „მარად ცოცხლები“.
ამ სპექტაკლების სერიას ხსნის ლეონიდ ლეონოვის პიესის მიხედვით გიორგი ტოვსტონოგოვის დადგმა „ლენუშკა“. პიესა 1943 წელს დასრულდა, ნოემბერში კი გრიბოედოვის თეატრში მისი პრემიერა გაიმართა – ქვეყანაში „ლენუშკას“ პირველი დადგმა.
ეს იყო ახალი ტიპის სახალხო ტრაგედია – კოლექტიური მთავარი გმირით, რომელიც დამპყრობლებს შესაბამის პასუხს აძლევს. და იმავე დროს – ტრაგიკული ისტორია იმის შესახებ, თუ რამდენი ახალგაზრდას სიცოცხლე ეწირება ომს. პიესის დასაწყისში მთავარ გმირს უწინასწარმეტყველებენ: შენ შეიყვარებ, მაგრამ მას მოკლავენ. ასეც მოხდა: მას ახალგაზრდა ლეიტენანტი შეუყვარდა, რომელიც წამებით მოკვდა.
1956 წელს გრიბოედოვის სახელობის თეატრმა დადგა სპექტაკლი „სიყვარული სამუდამოდ“, რომელიც ვიქტორ როზოვის პიესის „მარად ცოცხლები“ მიხედვით დაიდგა. დავძენთ, რომ გრიბოედოვის თეატრმა თავისი დადგმით აჯობა მოსკოვის თეატრ „სოვრემენიკს“, ლენინგრადის კომისარჟევსკის სახელობის თეატრს და, რა თქმა უნდა, ფილმს „მიფრინავენ წეროები“. პიესა მერი ოლშანიცკაიამ დადგა, მთავარი როლი კი ნატალია ბურმისტროვამ შეასრულა.
გაზეთ „ზარია ვოსტოკას“ მიმომხილველმა მსახიობის თამაში ასე აღწერა: „არის სცენები სპექტაკლში, სადაც ბურმისტროვა დიდ დრამატიზმს აღწევს, რითიც მაყურებელს იპყრობს. იგი უსმენს ფრონტიდან დაბრუნებულ ვლადიმირის მონათხრობს ბორისის დაღუპვის შესახებ. ვლადიმირის საკმაოდ გრძელი მონოლოგის მანძილზე მას არც ერთი სიტყვა, არც ერთი რეპლიკა არ აქვს. და როგორ გადმოსცემს მსახიობი ამ წუთების ტრაგიზმს! ვერონიკა ბიჭს თვალს არ აშორებს. რამდენი წუხილი, იმედი, შემდეგ კი სევდაა ამ თვალებში. ლოყაზე ნელა ეცემა ცრემლის ერთი წვეთი“.
ოთხი წლის შემდეგ კი ნატალია ბურმისტროვა მთავარ როლს ითამაშებს აფანასი სალინსკის სპექტაკლში Барабанщица და, შეიძლება ითქვას, თბილისი აღაფრთოვანა!
მთავარი გმირი ნილა სნიჟკო ცუდი რეპუტაციის გოგონაა, ყველამ იცის მისი ფაშისტებთან კავშირის შესახებ და ამის გამო ვერ იტანენ მას. სინამდვილეში კი იგი მტრის ზურგში სპეცდავალებას ასრულებს.
„ამ დრამატულ და ერთდროულად რომანტიკულ სპექტაკლში ყველაფერი მშვენიერი იყო – ანატოლი ვიპმანის დადგმა, ევგენი დონცოვის სცენოგრაფია და სამსახიობო შესრულება. და, მაინც, მაყურებელზე ყველაზე დიდი შთაბეჭდილება სწორედ ნატალია ბურმისტროვამ მოახდინა.
„თეატრალებს დღესაც ახსოვთ მისი შეუდარებელი ცეკვა Барабанщица-ში. ეს იყო სილამაზის, სცენური მომხიბვლელობისა და მსახიობური ოსტატობის უზადო შერწყმა“, – წერდა ჟურნალისტი, თეატრმცოდნე ნელი უზნაძე.
„ამ სპექტაკლის შემდეგ ქალაქის მამაკაცების ნახევარზე მეტი ნატალია მიხაილოვნაზე იყო შეყვარებული“, – აღიარა კოტე მახარაძემ. – შეყვარებულთა შორის ვიყავი მეც. მან თავისი ნიჭით, გარეგნული მონაცემებითა და პლასტიკით ყველა მოხიბლა“.
„მისი Барабанщица ბევრისთვის გმირობისა და სილამაზის სიმბოლო გახდა“ , – ამბობდა გიგა ლორთქიფანიძე. „ისე მოხდა, რომ სპექტაკლის ნახვა რუსეთის სხვადასხვა თეატრებში მომიწია და მქონდა შედარების გაკეთების შესაძლებლობა, – წერდა დრამატურგი პიოტრ ხოტიანოვსკი. – შემიძლია გულზე ხელი დავიდო და ვთქვა, რომ ბურმისტროვას სნიჟკო ყველაზე საუკეთესო იყო".
ამის ახსნა მარტივია – სხვებს არ ჰყავდათ თბილისელი ტემპერამენტიანი მაყურებელი, განსაკუთრებით, მამაკაცთა ნაწილი, რომლისგანაც მსახიობზე ძლიერი ენერგეტიკული ტალღა მოდიოდა და მსახიობიც დარბაზს ამ ენერგეტიკას ნიჭიერებითა და სილამაზით უბრუნებდა.
გავიდა ოთხი წელი და გრიბოედოვის სცენაზე კიდევ ერთი ვარსკვლავი აინთო. სპექტაკლში „ანა ფრანკის დღიური“, რომელიც მედეა კუჭუხიძემ დადგა, არიადნა შენგელაიას დებიუტი შედგა, რომელმაც სრულიად დაიპყრო თბილისელი მაყურებელი.
სპექტაკლითა და მსახიობის თამაშით იმდენად მოიხიბლა დიდი აკაკი ხორავა, რომ თავისი რეცენზიაც კი გამოაქვეყნა. „მეორე მსოფლიო ომი დიდი ხანია დამთავრდა, მაგრამ დაღუპულთა სისხლით გაჟღენთილი მიწა ამ დრომდე არ გაშრა, – წერდა ხორავა. - სამწუხაროდ, ჩვენი თეატრების რეპერტუარში საკმაო ადგილი არ ეთმობა მშვიდობისთვის ბრძოლის თემას. და თუ აქა–იქ მსგავსი სპექტაკლები ჩნდება, მათ აკლიათ დამაჯერებლობა, მუხტი...“
ამ თვალსაზრისით გამოირჩევა გრიბოედოვის თეატრის მიერ დადგმული „ანა ფრანკის დღიური“. სპექტაკლში არ არიან ფაშისტები, არ ისმის ავტომატების ხმა, არ ჩანს სისხლისღვრა, არც ადამიანური წამების მეთოდები, მაგრამ მაინც ნათლად იგრძნობა ომის საშინელება, დაუნდობლობა, ნაცისტური სისასტიკე...
მედეა კუჭუხიძემ თეატრალური ინსტიტუტის სარეჟისორო ფაკულტეტი 1962 წელს დაამთავრა. გრიბოედოვის თეატრში იგი „ანა ფრანკის დღიურის“ დადგმისთვის მიიწვიეს და არჩევანში არც შემცდარან – დიდ სცენაზე ახალგაზრდა მსახიობის დებიუტი წარმატებული აღმოჩნდა. ჩანს, რომ რეჟისორს კარგად ესმის, რომ სცენაზე მთავარი მსახიობი და მის მიერ შექმნილი მხატვრული სახეა.
არაფერი ზედმეტი, ხელოვნური, ყველაფერში იგრძნობა რეჟისორის ხედვა... არ შემიძლია აღფრთოვანება არ გამოვხატო არიადნა შენგელაიას თამაშით. ვფიქრობ, მაყურებელი დამეთანხმება თუ ვიტყვი, რომ ეს დადგმების გვირგვინია. იგი ჩვენს წინაშე წარდგა როგორც ძალზე ჭკვიანი, მიმზიდველი, მსახიობური ოსტატობით დაჯილდოებული.
კარგი ხმა, ლამაზი გარეგნობა, მეტყველი თვალები, ტემპერამენტი, გულწრფელი სიტყვა და გააზრებული მოქმედებები, სცენის შეგრძნება, განცდების უშუალობა – ყოველივე ამის შერწყმა იშვიათად გვხვდება ერთ მსახიობში. მაგრამ სწორედ ასეთი წარდგა ჩვენს წინაშე არიადნა შენგელაია და ამან მსახიობს საშუალება მისცა ძალზე რთული ფსიქოლოგიური სახე შეექმნა.
მისი ანა გონიერი, გულწრფელი, მოსიყვარულე და სიცოცხლით სავსეა. ჩვენ გვჯერა, რომ გოგონას შესაძლებლობა რომ ჰქონოდა, მისგან ლიტერატურის ან ხელოვნების დიდი მოღვაწე გაიზრდებოდა. როცა მას უყურებ, არ იგრძნობა, რომ წინ მსახიობია, არა ეს ნამდვილი ანაა, იმდენად მართალი, რომ მისი თითოეული განცდა მაყურებლის გულამდე აღწევს, მასთან ერთად იცინი, წუხხარ, გიხარია.
„როდესაც მის ბავშვურ საუბარს უსმენ, ცხოვრების წყურვილით სავსე თვალებში უყურებ, ხედავ მის მუდმივ სწრაფვას მზისკენ, სიხარულისკენ და წარმოიდგენ, რამდენი ასეთი ახალგაზრდა ქმნილება შთანთქა ფაშიზმმა, გული რისხვით გევსება და ამ დროს მზად ხარ საკუთარი ხელებით დაახრჩო ყველა, ვინც აპირებს ახალი ომის გაღვივებას“.
1975 წელს ა. გრიბოედოვის სახელობის თეატრის მთავარმა რეჟისორმა ალექსანდრ ტოვსტონოგოვმა ალექსანდრ ფადეევის რომანის მიხედვით სპექტაკლი „ახალგაზრდა გვარდია“ დადგა.
ტოვსტონოგოვმა სპექტაკლში პრაქტიკულად თეატრის მთლიანი ახალგაზრდობა ჩართო და ფაშიზმის წინააღმდეგ ბრძოლაში დაღუპულ ახალგაზრდებზე სულის შემძვრელი რექვიემი შექმნა. როგორც ყოველთვის, რეჟისორმა შეძლო ისეთი სვლების, ინტონაციების მოძებნა, რომ სპექტაკლი მაყურებელს მიეღო არა როგორც ისტორიული ქრონიკა, არამედ ჩვენი თანამედროვეების შესახებ ცოცხალი მონათხრობი.
მან რომანიდან ის ეპიზოდები შეარჩია, სადაც თითოეული გვარდიელი სიკვდილის წინაშე აღმოჩნდება. „მათ, ვისაც სანდრო ტოვსტონოგოვის „ახალგაზრდა გვარდია“ ახსოვს, – წერს თეატრმცოდნე ლელა ოჩიაური, – ახსოვთ ისიც, როგორ შეაჯამა რეჟისორმა მეორე მსოფლიო ომის დროს ახალგაზრდა გვარდიელების სიცოცხლე და სიკვდილი და იდეოლოგიური პათოსი ომთან, ძალადობასთან ბრძოლის საკაცობრიო იდეაში გადაზარდა“.
სპექტაკლის ერთ-ერთი მონაწილე, საქართველოს სახალხო არტისტი ბორის კაზინეცი იხსენებს: „სპექტაკლი „ახალგაზრდა გვარდია“. შიშველი სცენა, კულისების გარეშე... აგურის უკანა კედლით – ეს რეჟისორული მიგნება ქმნიდა შეშფოთებისა და ბოროტების შეგრძნებას.
რეჟისორმა სპექტაკლი ისე დადგა, რომ მასში იდეოლოგიური პათოსი არ იყო, რასაც გვერდს ვერ აუვლიდა რომანის ავტორი ა. ფადეევი. სცენაზე ახალგაზრდების ჯგუფია, რომლებიც მტრის წინააღმდეგ დგანან საკუთარი ახლობლების, მეგობრების, მიწის და არა „სტალინის“ ან „პარტიისთვის“.
გრიბოედოვის თეატრის სცენაზე სხვადასხვა დროს მეორე მსოფლიო ომის თემაზე შესანიშნავი სპექტაკლები დაიდგა, როგორიცაა ამირან აბშილავას (რეჟისორი – ლერი პაქსაშვილი) „მთები, მთები კავკასიის“, ალექსეი დუდარევის (რეჟისორები – გიზო ჟორდანია, ლეილა ჯაში) „რიგითები“ და სხვ.
ბოლო წლების სპექტაკლებიდან აღნიშვნის ღირსია ჯოშუა სობოლას პიესის მიხედვით იოსებ ბარდანაშვილის (ისრაელი) მუსიკაზე ავთანდილ ვარსიმაშვილის მიერ დადგმული მუსიკალური დრამა „გეტო“. პრემიერა 2010 წლის 10 მაისს ბათუმის ი. ჭავჭავაძის სახელობის სახელმწიფო დრამატულ თეატრში ფაშიზმზე გამარჯვების 65-ე წლისთავთან დაკავშირებით შედგა.
18 მაისს ამ სპექტაკლით გაიხსნა გრიბოედოვის თეატრის ახლად რესტავრირებული დიდი სცენა.
„პიესა 1942–43 წლების რეალურ მოვლენებს ეფუძნება და მოგითხრობთ მეორე მსოფლიო ომის იმ პერიოდზე, როდესაც ნაცისტების მიერ ოკუპირებულ ვილნიუსში, ებრაულ გეტოში პროფესიული თეატრი შეიქმნა. ეს სულის შემძვრელი, ტრაგიზმით სავსე ისტორიაა იმის შესახებ, როგორ ეწინააღმდეგებიან ბედს სასიკვდილოდ განწირული ადამიანები თავისი ხელოვნებითა და სიყვარულით.
ამ წლების მანძილზე სპექტაკლს ტაშს უკრავდა სტამბულის, ოდესის, სანქტ–პეტერბურგისა და ბაქოს მაყურებელი...
„მე ძალიან მიყვარს სპექტაკლი „გეტო“, – ამბობს კიტელის როლის შემსრულებელი აპოლონ კუბლაშვილი. – საკუთარ გმირს რთულად ვერგები. ყველაფერი გასაგებია, იგი – გერმანელია, ისინი – ებრაელები და ერთმანეთის მტრები არიან. მაგრამ ამ როლში ვეძებ საშუალებას, რომ ჩემი პერსონაჟი გავამართლო. ვთამაშობ ისე, რომ ყველაფერი ნათელი იყოს: მას მართლა შეუყვარდება ებრაელი გოგო. პიესა, როგორც თქვენ იცით, ნამდვილ ამბებზეა დაფუძნებული და მე, როგორ აგიხსნათ, ვცდილობ ვაჩვენო, რომ თავად გმირის პროტოტიპი გეტოს ტყვეებს არ დახვრეტდა, მას რომ ამის უფლება ჰქონოდა... მაგრამ... ასეა პიესა დაწერილი და მასზე არაფერია დამოკიდებული. მე ის ძალიან მეცოდება და ამ ტრაგიკული პერსონაჟისადმი პატივისცემის ნიშნად ეს როლი მთელი გულით ვითამაშე“.
დასასრულ, მინდა კიდევ ერთხელ გავიმეორო ის სიტყვებით, რომლითაც დავიწყე ეს არცთუ დიდი სტატიების ციკლი თემაზე „გრიბოედოვის თეატრი და მეორე მსოფლიო ომი“. საქართველოში რუსული თეატრი შრომობდა და აგრძელებს შრომას ქვეყნის საკეთილდღეოდ. იგი ყოველთვის იდგა და დგას საკუთარი ხალხის გვერდით – წუხილსა თუ სიხარულში. ღმერთმა ქნას, რომ თეატრი და მისი ერთგული მაყურებელი ერთმანეთს მხოლოდ ბედნიერებას უზიარებდნენ. და არასოდეს – უბედურებას.