მოსაზრება: რატომ იაფდება ნავთობი, ბენზინი კი — არა?

ლევ რიჟკოვი

ექსპერტებმა Sputnik-ს აუხსნეს ენერგეტიკული კრიზისის ახალი ტალღის მიზეზები, ისაუბრეს OPEC+-ის გარიგების ფარგლებში მთელ მსოფლიოში ნავთობის მოპოვების შემცირების შემდეგ მოსალოდნელ სცენარზე და განმარტეს, რატომ არ უნდა ველოდოთ ავტოგასამართ სადგურებზე იაფი ბენზინის გამოჩენას.

ზედმეტი ნავთობი

20 აპრილს WTI (West Texas Intermediate) მარკის ერთი ბარელი ნავთობის ფიუჩერსი -40.32 დოლარამდე ჩამოვიდა. მაგრამ უკვე 22 აპრილს ივნისის ფიუჩერსი 13.72-16.18 დოლარის ფარგლებში მერყეობდა. 

WTI მარკის ნავთობის გაიაფების მთავარ მიზეზად ექსპერტები იმას ასახელებენ, რომ კუშინგში, ოკლაჰომას შტატში ძირითადი ამერიკული ნავთობსაცავი, რომელიც 76 მლნ ტონა ნედლეულს იტევს, თითქმის შევსებულია.

„ჯერ კიდევ ორი კვირის წინ, ოფიციალური მონაცემებით, კუშინგში ნავთობსაცავის 54% იყო შევსებული, - ამბობს ენერგეტიკისა და ფინანსთა ინსტიტუტის ენერგეტიკული მიმართულების დირექტორი ალექსეი გრომოვი. - ბოლო 10 დღეში რეზერვუარი 72%-მდე გაივსო. ყოველდღე საცავი ივსება ნავთობით, რათა აშშ-ის ენერგეტიკული ბაზრის ფუნქციონირებას არავითარი საფრთხე არ შეექმნას. და, რასაკვირველია, ადრე თუ გვიან, ეს საცავები მთლიანად შეივსება“.

აშშ-ში მოპოვების მოცულობა არ არის რეგულირებული. მოპოვება ყოველდღიურად მცირდება, მაგრამ მხოლოდ გარკვეული პერიოდის შემდეგ შეიძლება შეფასდეს - რამდენით, აღნიშნავს ენერგეტიკული პოლიტიკის ფონდის ანალიტიკოსი იგორ იუშკოვი.

„არც ერთი რენტაბელური პროექტი ფიქალური ნავთობის მოპოვებისა დღეს არ არსებობს. საკითხავი მხოლოდ ისაა, რამდენ ხანს გაძლებს ცალკეული კომპანია. ასეთი კომპანია კი აშშ-ში ასობითაა. ამიტომ ისინი თანდათანობით დაიხურება. კუშინგში ადგილი ჯერჯერობით არის და იქ ამერიკული ნავთობმომპოვებელი კომპანიების მიერ მოპოვებული ზედმეტი ნავთობი იგზავნება“, - დასძინა ექსპერტმა.

იუშკოვის პროგნოზით, კუშინგის ნავთობსაცავი 100%-ით გაივსება ორი თვის შემდეგ. ნავთობის ნაწილს ტანკერები მიიღებენ. მაგრამ მათი რესურსიც შეზღუდულია.

„თავისუფალი სიმძლავრეები ილევა, ფრახტის ფასი კი იზრდება. ახლა ფრახტის დაქირავება დღეში 400 ათასი დოლარი ჯდება. მაგრამ იმის გათვალისწინებით, რომ გაურკვეველია, ვის და როდის მიჰყიდით ამ ნავთობს, ფრახტის იჯარაში დიდი თანხის გადახდა მეტისმეტად სარისკოა“, - ამბობს ნაციონალური ენერგეტიკის ინსტიტუტის გენერალური დირექტორის მოადგილე ალექსანდრ ფროლოვი Sputnik-თან საუბრისას.

ანაზღაურებული შესვენება?

შეიძლება თუ არა როგორმე აშშ-ში ნავთობკომპანიების მუშაობის შეჩერება, რათა მათ შეწყვიტონ კუშინგის რეზერვუარის გავსება? 

„ამ ვითარებაში ვივარაუდებდი, რომ შეიძლება აშშ-ის ენერგეტიკის სამინისტროს წინადადების რეალიზება, რომელიც ითვალისწინებს პრემიის გადახდას მოუპოვებელი ნავთობისთვის აშშ-ის ზოგიერთი ნავთობმომპოვებელი კომპანიისთვის, რომლებიც ამერიკულ ბაზარზე თავიანთი ნავთობის გასაღების პრობლემას აწყდებიან, - ამბობს ალექსეი გრომოვი. - ეს არ ნიშნავს, რომ ადამიანებს მხოლოდ იმისთვის გადაუხდიან, რომ მათ ჭაბურღილებზე მუშაობა შეწყვიტონ. არამედ, როდესაც ბაზარზე ვითარება მოწესრიგდება, დღეს მოუპოვებელი ნავთობი, წინასწარ დაფინანსებული აშშ-ის მთავრობის მიერ, მოგვიანებით გავა ბაზარზე. ეს ძალიან უჩვეულო გადაწყვეტილებაა, თუმცა არსებობის უფლება აქვს“.

WTI მარკის მსუბუქ და ზემსუბუქ ნავთობზე ამერიკის შიდა ბაზარზე არც ისე დიდი მოთხოვნილებაა. ამიტომ აშშ-ის შიდა ბაზარზე მისი მიწოდების მოცულობა ვერ გაიზრდება. 

„ამ ნავთობის წილი შიდა ბაზარზე მცირდება, - ამბობს ალექსანდრ ფროლოვი. - იზრდება მოთხოვნილება იმპორტირებულ მძიმე სახეობებზე. აშშ-ში ნავთობის ყოველდღიური მოხმარება დღეში 21 მლნ ბარელს შეადგენდა. ახლა ეს მაჩვენებელი 16-18 მლნ ბარელია. საკუთარი წარმოება - 13 მლნ ბარელი. აქედან მხოლოდ 8 მლნ ბარელი მუშავდება“.

საქმე ისაა, რომ WTI მარკის ნავთობისგან შესაძლებელია მხოლოდ ნავთის წარმოება. მისგან დიზელის საწვავი არ მზადდება. სწორედ ამიტომ არ არის მასზე დიდი მოთხოვნილება შიდა ბაზარზე. ზედმეტი ნავთობი კი საწყობში იგზავნება.

„მარტის ბოლოს და აპრილის დასაწყისში აშშ-ში მოპოვება 700 ათასი ბარელით შემცირდა, - ამბობს ალექსანდრ ფროლოვი. - ეს კოლოსალური ვარდნაა, რომელსაც, კაცმა არ იცის, როგორი შედეგი მოჰყვება. თუმცა ამის გამო არავინ შეშფოთებულა. მოვლენამ ფაქტობრივად შეუმჩნევლად ჩაიარა“.

ნულს ზემოთ: რატომ არ ჩამოიშალა Brent-ის და Urals-ის ფასები?

20 აპრილს Brent-ის მარკის ნავთობის მიწოდებაზე ივნისის კონტრაქტი 25,5 დოლარამდე ჩამოვიდა. 22 აპრილს 20,3 დოლარი შეადგინა. მაგრამ Brent-ისა და Urals-ის მარკის ნავთობს ნულოვანი ბარიერი არ გადაუკვეთავს. რატომ? 

როგორც ალექსანდრ ფროლოვი აღნიშნავს, „მძიმე“ ნავთობზე მეტი მოთხოვნილებაა და ის სჭირდება აშშ-საც კი, რომელსაც საკუთარი „შავი ოქროც“ საჭიროზე მეტი აქვს.

„მსუბუქი და ზემსუბუქი ნავთობი ნავთობგადამამუშავებელ ქარხნებში იგზავნება. მას ურევენ მძიმე სახეობებსა და მაზუთს. ამავე მიზეზით გაიზარდა შარშან რუსეთიდან აშშ-ში მაზუთის ექსპორტი“, - ამბობს ექსპერტი. - არ შეიძლება იმის თქმა, რომ Brent-ის ფასის შემცირება მჭიდროდ უკავშირდება WTI-ს მარკის ღირებულების ვარდნას. გაიაფება უფრო მეტად საერთო პრობლემებითაა გამოწვეული. მაგრამ WTI-ს ფასი ბევრად უფრო შემცირდა, ვიდრე ჩრდილოეთის ზღვის ნავთობისა“.

იგორ იუშკოვის აზრით, Brent-ისა და Urals-ის მარკის ნავთობის გაიაფება ბირჟაზე წარმოქმნილი პანიკის შედეგია.

„როდესაც იწყება პანიკა, ტრეიდერები იწყებენ ნებისმიერი ფიუჩერსის გაყიდვას, - აღნიშნავს ექსპერტი. - უბრალოდ იწყება თამაში ბირჟაზე, როდესაც ყველა ყველაფერს ყიდის. რუსული ნავთობის ფასიც ამიტომ ეცემა. მთლიანობაში, მისი ფასი პირდაპირ არ არის დამოკიდებული ამერიკულ საცავებზე. ირიბად - დამოკიდებულია. რადგან არსებობს ნავთობის ბაზრის ბალანსი“.

მიწოდება საკუთარი ხარჯით?

როგორ იწარმოებს მაისის ფიუჩერსებით WTI მარკის ნავთობის ფიზიკური მიწოდება? მრეწველები მიმწოდებლებს ტრანსპორტირების თანხას გადაუხდიან? 

„ეს მთლიანად ბირჟის საქმეა, - დარწმუნებულია იგორ იუშკოვი. - მაისის ფიუჩერსის კონტრაქტები ნედლეულის გადატვირთვის თაობაზე მინუსებში გადავიდა. ეს იყო ბოლო სავაჭრო დღე და ტრეიდერებს აუცილებლად უნდა მოეშორებინათ თავიდან ეს მოკლევადიანი კონტრაქტები. ამიტომაც სთავაზობდნენ ისინი მყიდველებს ნედლეულს ტრანსპორტირების საკუთარი ხარჯით. რამდენიმე თვის წინ მოხდა მსგავსი შემთხვევა, როდესაც ამერიკული ნავთობის მომპოვებელი კომპანია იძულებული გახდა, გადაეხადა შემკვეთისთვის, რათა ამ უკანასკნელს ნედლეული წაეღო. ნავთობის შესანახი ადგილი არ არსებობდა, ამიტომ საჭირო იყო მისი სასწრაფოდ წაღება. კომპანიაც იძულებული გახდა, მყიდველისთვის გადაეხადა. მაგრამ ეს ერთეული შემთხვევა იყო. უფრო მარტივი იქნება მოპოვების შეჩერება, ვიდრე მყიდველისთვის თანხის გადახდა“.

ექსპერტი ალექსეი გრომოვი დარწმუნებულია, რომ საქმე აქამდე არ მივა.

„ვითარება ისე არ უნდა წარმოვიდგინოთ, რომ აშშ-ში ნავთობის მომპოვებლები რიგში დგანან, რათა თავიანთი ნავთობი საცავებში ჩაასხან ან მომხმარებელს მიჰყიდონ, თან ნედლეულის წასაღებად ფულიც იქით გადაუხადონ, - ამბობს ექსპერტი. - უბრალოდ ბაზარზე არსებული რთული ფინანსური მექანიზმების პირობებში ყალიბდება სიტუაცია, როდესაც ფიუჩერსების ყიდვა-გაყიდვით დაკავებული პირები ადრე უარყოფით ფასად შეძენილ მაისის ფიუჩერსს ყიდიან და ამ ფორმით აბანდებენ თანხას ივნისის ფიუჩერსში, რომლის ფასიც უკვე ნორმალურია - დაახლოებით 20 დოლარი ერთი კასრი“.

გაიაფდება თუ არა ბენზინი?

ჩნდება კითხვა: თუ ნავთობის ფასი მსოფლიო ბირჟებზე ასე ეცემა, უნდა ველოდოთ თუ არა საწვავის გაიაფებას ავტოგასამართ სადგურებზე? 

„ნავთობპროდუქტების ფასები, განსაკუთრებით, ბენზინის საცალო ფასი, რუსეთსა და მეზობელ ქვეყნებში დამოკიდებულია არა იმდენად საწყისი ნედლეულის ფასზე, რამდენადაც სახელმწიფოთა საგადასახადო შემოსავლების უზრუნველყოფაზე, - განმარტავს ალექსეი გრომოვი. - მაგალითად, რუსეთში ღირებულების 75% საგადასახადო შემადგენელია. ამასთან, რუსეთშიცა და ახლომდებარე ქვეყნებშიც საბოლოო ფასი პრაქტიკულად რეგულირებადია. არავინ ვარაუდობდა, რომ ნავთობის ფასი მკვეთრად შემცირდებოდა. ამიტომ ფასების შემცირების მექანიზმი პრაქტიკულად არ არსებობს“.

დღეს საბითუმო ბაზებზე, რომლებსაც რუსეთში წარმოებული ნავთობპროდუქტები მიეწოდება, ბენზინის ფასი მკვეთრად დაეცა. მაგრამ საცალოში ბენზინის ფასი პრაქტიკულად არ შეცვლილა. ეს გამოწვეულია იმ რეგულირების სპეციფიკით, რომელიც რუსეთშია გავრცელებული. მსგავსი რეგულირება, ექსპერტის სიტყვებით, არსებობს ყაზახეთსა და სხვა პოსტსაბჭოთა ქვეყნებში.

„დანამდვილებით შემიძლია ვთქვა, რომ უახლოეს მომავალში პოსტსაბჭოთა ქვეყნებში ბენზინი გაძვირდება, - ამბობს გრომოვი. - ავტოგასამართ სადგურებზე ისეთივე ფასებია, როგორიც კრიზისამდე იყო. მაგრამ ეს არ ნიშნავს, რომ საცალო ვაჭრობა მოგებაზე მუშაობს. საცალო გაყიდვებით მიღებული შემოსავალი დამოკიდებულია ორ ფაქტორზე - ფასებსა და გაყიდული საქონლის მოცულობაზე. დღეს რა ხდება? რუსეთში ბენზინზე მოთხოვნილება პრაქტიკულად 50%-ით შემცირდა იმის გამო, რომ ქვეყანა კარანტინში ჩაიკეტა. ანუ საცალო ვაჭრობაც 50%-ით შემცირდა. მართალია, ფასები ძველებური დარჩა, მაგრამ შემოსავალი მკვეთრად შემცირდა. დღევანდელი ვითარება, შეიძლება ითქვას, იმას უკავშირდება, რომ არავის სურს არააკურატული ქმედებებით ნავთობგადამამუშავებელი და საწვავის საცალო გაყიდვების აწყობილი სისტემის ჩამოშლა“.

ამგვარად, საცალო ვაჭრობის ლიბერალიზაცია ბენზინის გაყიდვების შემცირების პირობებში, ექსპერტის აზრით, გამოიწვევს ბევრი დამოუკიდებელი ავტოგასამართი სადგურის გაკოტრებას.

„რისთვის არის ეს საჭირო? შესანიშნავად გვესმის, რომ ეს ექსტრემალური კრიზისი - არ არის სისტემური მოვლენა, რომელიც წლები გაგრძელდება, - ამბობს ალექსეი გრომოვი. - ეს მოვლენა რამდენიმე კვირას ან რამდენიმე თვეს გასტანს. ამიტომ ეს მომენტი უბრალოდ უნდა გადავიტანოთ. ზაფხულიდან დაწყებული, ვითარება ბაზრებზე გამოსწორებას დაიწყებს“.

ვის გადაარჩენს OPEC+?

ბევრი იმედებს ამყარებს OPEC+ ორგანიზაციის შეთანხმებაზე. ნავთობის ბაზრის მოთამაშეები (მათ შორის, რუსეთი და საუდის არაბეთი) შეთანხმდნენ უახლოესი ორი თვის განმავლობაში დღე-ღამეში ნავთობის მოპოვების 9,7 მლნ ბარელით შემცირებაზე. შეთანხმებას უნდა შეუერთდნენ ორგანიზაციის არაწევრი ქვეყნებიც. სულ, ექსპერტებისა და დარგის მონაწილეების შეფასებით, მოპოვება დღეში 15 მლნ ბარელამდე შეიძლება შემცირდეს.

„რუსეთი მოპოვებას შეამცირებს, - ამბობს იუშკოვი. - მან ამის ვალდებულება აიღო. მაგრამ ბევრი რამ დამოკიდებულია იმაზე, რამდენით შეამცირებენ მოპოვებას OPEC+ ორგანიზაციის არაწევრი ქვეყნები, ვინაიდან მათთვის ეს სფერო არარენტაბელურია. კერძოდ, აშშ და კანადა. მათ დღესდღეობით პრაქტიკულად არ გააჩნიათ რენტაბელური პროექტები, მოპოვება მცირდება. მაგრამ საკითხავია, რა ტემპით გაგრძელდება ვარდნა“.

OPEC+-ის შეთანხმება მოპოვების შემცირების თაობაზე 1 მაისიდან ამოქმედდება. იქნება თუ არა ეს ზომა ეფექტური ბაზრისთვის?

„რასაკვირველია, მოთხოვნილების კატასტროფულად შემცირების პირობებში მოპოვების შემცირება ბაზრისთვის სასარგებლო ნაბიჯია, - ამბობს გრომოვი. - მაგრამ საკმარისი იქნება თუ არა ეს ფასების სტაბილიზებისთვის? არა - საკმარისი არ იქნება. რადგან, დღევანდელი შეფასებით, აპრილში ნავთობზე მოთხოვნილება მთელ მსოფლიოში 30 მლნ ბარელით შემცირდება. 2020 წლის დასაწყისში მოთხოვნილება მსოფლიოში 100 მილიონ ბარელს აღწევდა. ვარდნა იქნება 30 მლნ. OPEC+-ის წევრი ქვეყნები ნავთობის სხვა ექსპორტიორების მონაწილეობით ამცირებენ მოპოვებას უფრო ნაკლები მოცულობით. ნათელია, რომ ეს მოცულობა არ იქნება საკმარისი იმისთვის, რომ ფასების ვარდნა შეაჩეროს. არ გამოვრიცხავ, ნავთობის, განსაკუთრებით, Brent-ის მარკის ფასების შემდგომი ვარდნა არ დასრულდეს და OPEC+-ის წევრ ქვეყნებს კვლავ მოუწიოთ მოლაპარაკების მაგიდასთან დაჯდომა და ფიქრი იმაზე, რა დამატებითი ზომების მიღება შეიძლება ნავთობის ბაზრის გადასარჩენად“.

რედაქცია შესაძლოა არ ეთანხმებოდეს ავტორის მოსაზრებებს