მოსაზრება: რატომ ვერ მოკლა სანქციებმა რუსეთის ნავთობინდუსტრია

2022 წელს გლობალური ენერგეტიკის სექტორმა რადიკალური ცვლილებები განიცადა. აქედან ყველა არ ყოფილა გამოწვეული მხოლოდ რუსეთსა და დასავლეთს შორის კონფლიქტის გამწვავებით და უკრაინაში სპეციალური სამხედრო ოპერაციის გატარებით — მიუხედავად იმისა, რომ ასე სურთ წარმოადგინონ სიტუაცია ევროპასა და შეერთებულ შტატებში.

მათთვის სასარგებლოა ენერგოკრიზისში რუსეთის დადანაშაულება, რადგან რეალურად მის გაჩენაში უფრო მეტად კოლექტიური დასავლეთის ქვეყნები არიან დამნაშავენი.

უპირველეს ყოვლისა, ევროპელი პოლიტიკოსები უკვე ბევრი წელია ეუბნებიან ენერგეტიკულ კომპანიებს, რომ წიაღისეულ საწვავზე უარის თქმაა საჭირო.

ევრობიუროკრატები წლების განმავლობაში აშინებდნენ ბიზნესს, რომ ნავთობისა და გაზის ახალ პროექტებში განხორციელებული ინვესტიციების ამოღება შეუძლებელი იქნებოდა. ევროპა ხომ დაჩქარებულ ენერგეტიკულ ტრანზიციას განიცდის. ეს ნიშნავს, რომ 10 წელიწადში არავის დასჭირდება ნავთობი, გაზი და ქვანახშირი, მათზე მოთხოვნა დაეცემა, ფასი კი მკვეთრად შემცირდება. შედეგად, კომპანიებმა მართლაც მნიშვნელოვნად შეამცირეს ინვესტიციები ახალ პროექტებში.

უკვე 2021 წელს მსოფლიო ენერგორესურსების ბანალურ დეფიციტს შეეჯახა: ძველი საბადოები გამოიფიტა, ახლები კი არ გამოჩენილა. მსოფლიოს კი სულ უფრო მეტი ენერგია სჭირდებოდა, რომელსაც განახლებადი წყაროები ადეკვატურად ვერ უზრუნველყოფდნენ.

სწორედ დასავლელი პოლიტიკოსების მცდარმა პოლიტიკამ გამოიწვია ენერგეტიკული კრიზისი, ხოლო 2022 წლის მოვლენებმა მხოლოდ გააძლიერა გლობალურ ეკონომიკაში უკვე არსებული უარყოფითი პროცესები.

2022 წლის განმავლობაში რუსეთის წინააღმდეგ 7000-ზე მეტი სანქცია დაწესდა. შეზღუდვები პირდაპირ და ირიბად ეხებოდა ენერგეტიკულ კომპლექსს.

ცვლილებების საერთო შედეგი იყო ენერგორესურსების ნაკადების გლობალური გადაწყობა. ადრე ნახშირწყალბადების ბაზრები ეკონომიკური თვალსაზრისით იგებოდა. რუსეთი აწვდიდა ევროპას ენერგორესურსებს, რადგან ეს ყველასთვის მომგებიანია მოკლე სატრანსპორტო მკლავის, ასევე ისტორიულად არსებული მიწოდების ინფრასტრუქტურის გამო (გაზის შემთხვევაში).

ახლა ბაზრები პოლიტიკის კუთხით იცვალება. რუსული ნახშირწყალბადები გადადის მეგობარი ქვეყნების ბაზრებზე — აზიაში. ხოლო ის მომწოდებლები, რომლებიც ადრე თავიანთ საქონელს აზიაში ყიდდნენ, ევროპულ ბაზარზე გადადიან და იქ რუსულ კომპანიებს ანაცვლებენ. ანუ რუსეთი ცვლის ბაზრებს სხვა მწარმოებლებისთვის.

ამ პროცესს უკვე დასრულებული შეიძლება ვუწოდოთ ქვანახშირისა და ნავთობის მრეწველობაში. 10 აგვისტოდან ევროკავშირის ქვეყნებმა რუსეთიდან ქვანახშირის იმპორტი აკრძალეს. რუსული ნახშირის მთელმა ნაკადმა ალტერნატიულ ბაზრებზე გადაინაცვლა.

ენერგეტიკის საკითხებში ვიცე-პრემიერმა ალექსანდრ ნოვაკმა ინტერვიუში თქვა, რომ ქვანახშირის ინდუსტრიის წარმოების მაჩვენებლები 2021 წლის დონეზე დარჩება. მოსკოვისადმი არამეგობრული ენერგეტიკის საერთაშორისო სააგენტოც კი ნახშირის წარმოების შემცირებას რუსეთში მხოლოდ 7,4%-ით პროგნოზირებს.

რუსეთში ქვანახშირის მრეწველობის ნორმალური მუშაობის უზრუნველსაყოფად სტრატეგიული ამოცანაა რკინიგზის შესაძლებლობების გაფართოება. ეს მნიშვნელოვანია სხვა დარგებისთვისაც, ვინაიდან 2022 წელს მარშრუტები ნახშირით იყო გადაჭედილი, რაც ართულებდა აზიიდან რუსეთის ცენტრალურ რეგიონებში სხვადასხვა საქონლის მიწოდებას.

ევროპელები ახლა ნახშირს ისეთი მწარმოებლებისგან ყიდულობენ, როგორებიცაა აშშ, ავსტრალია, სამხრეთ აფრიკა და სხვა მრავალი შორეული ქვეყნები. ევროპელებსაც მოუწევთ ნახშირის ტრანსპორტირების გაზრდილი ხარჯების გადახდა.

5 დეკემბერს ძალაში შევიდა ევროკავშირის ანტირუსული სანქციების მეექვსე პაკეტი, რომელიც ითვალისწინებს რუსული ნავთობის საზღვაო იმპორტის აკრძალვას. 5 თებერვლიდან კი რუსული ნავთობპროდუქტების იმპორტი აიკრძალება.

სანქციებს აქვს გარკვეული გამონაკლისები, რომელთაგან მთავარია მილსადენით მიწოდებულ რუსულ ნავთობზე შეზღუდვების არარსებობა. ამან შესაძლებელი გახადა ნავთობის მიწოდება გერმანიაში, პოლონეთში, უნგრეთში, სლოვაკეთში, ჩეხეთსა და სერბეთში. უფრო მეტიც, სერბეთის გადამამუშავებელი ქარხნები ადრე რუსეთის ნავთობს ზღვით, ხორვატიის გავლით იღებდნენ. ახლა ევროკავშირი არ იღებს ტანკერებს და ნავთობი უნგრეთიდან ხორვატიაში მიდის, შემდეგ კი სერბეთში გადადის.

მაგრამ ზოგადად რუსეთიდან ნავთობის მოცულობა აზიაში გადავიდა.

2022 წლის მთავარი „აღმოჩენა“ ინდოეთი იყო. 2021 წელს რუსეთი არც კი იყო ინდოეთის ნავთობის მიმწოდებელთა ათეულში, ხოლო თავად ინდოეთი არ იყო რუსული ნავთობის საუკეთესო მყიდველთა ათეულში. ახლა რუსეთი გახდა ინდოეთისთვის ნავთობის უმსხვილესი მიმწოდებელი, რომელიც წლის ბოლოსთვის საუდის არაბეთსა და ერაყსაც კი უსწრებს. ხოლო ინდოეთი გახდა საზღვაო ტრანსპორტით რუსული ნავთობის ყველაზე დიდი მყიდველი.

ჩინეთმა ასევე გაზარდა ნავთობის შესყიდვა რუსეთიდან. თუ გავითვალისწინებთ როგორც ნავთობსადენებით, ასევე ტანკერებით იმპორტის მთლიან მოცულობას, მაშინ პეკინი ინარჩუნებს პირველ ადგილს რუსეთის ფედერაციიდან ნავთობის მყიდველებს შორის. ჩინეთს შეეძლო გაცილებით მეტად გაეზარდა რუსული ნავთობის იმპორტი, მაგრამ ქვეყანა მთელი წლის განმავლობაში ებრძოდა კორონავირუსის გავრცელებას, რამაც გამოიწვია მკაცრი კარანტინის შემოღება. ამან შეამცირა ტვირთებისა და ხალხის მოძრაობა, რაც ნავთობის მოხმარების შემცირებასაც ნიშნავს. მაგრამ იმის გამო, რომ რუსული ნავთობი წლის უმეტეს დროს ფასდაკლებით იყიდებოდა, ჩინეთმა ნავთობის მოხმარება სხვა ქვეყნებიდან იმპორტზე უარის თქმით შეამცირა და არა რუსეთიდან.

ყველაზე მნიშვნელოვანი ფაქტორი, რომელიც გავლენას მოახდენს რუსეთის ნავთობის ექსპორტზე 2023 წელს, იქნება „ზღვრული ფასი“, რომელიც 5 დეკემბერს ამუშავდა G7-ის, ევროკავშირისა და ნორვეგიის ინიციატივით. სანქციები ითვალისწინებს რუსეთიდან ნავთობის ტანკერებით ტრანსპორტირების აკრძალვას, თუ მისი ღირებულება ბარელზე 60 დოლარზე მეტია. მაგრამ მისი შეძენა ნებისმიერ ფასად შეიძლება.

მყიდველის მიმართ მეორადი სანქციები (ჯარიმები) არ იქნება, თუნდაც რუსული ნედლეული „ზღვარზე“ მაღალ ფასად შეისყიდოს. მთავარი პრობლემა ნავთობის ბაზრებამდე მიტანაა, ანუ აზიაში. „ზღვრული ფასის“ შემოღება არ აუქმებს ემბარგოს ევროკავშირისა და შეერთებული შტატებისგან. რუსული ნავთობი მათ არანაირ ფასად არ მიეწოდება.

რუსეთმა, რომელიც ემზადებოდა „ზღვრული ფასისთვის“, თავისადმი ლოიალური ტანკერების ფლოტი ჩამოაყალიბა, რომელიც უგულებელყოფს კოალიციის ქვეყნების მოთხოვნას. ჩვენ გვჭირდება ბევრი ტანკერი, რადგან ადრე რუსული კომპანიები გემებს საერთაშორისო ბაზარზე ქირაობდნენ. გარდა ამისა, ახლა სატრანსპორტო მანძილი გაყიდვების ბაზრებამდე გაცილებით გრძელია, რაც ნიშნავს, რომ გემს უფრო მეტი დრო დასჭირდება მგზავრობისას.

არის თუ არა საკმარისი ტანკერები რუსული ნავთობის ექსპორტისთვის, უცნობია. სავარაუდოდ, ფლოტის შევსება ჯერ ისევ გაგრძელდება. ეს ნიშნავს, რომ 2023 წლის დასაწყისში რუსეთის ნავთობის ექსპორტში ორ ეფექტს ვიხილავთ. პირველ რიგში გაიზრდება ფასდაკლება რუსეთის ნავთობზე. მყიდველი ქვეყნები მოქმედებენ თავიანთი ეროვნული ინტერესებიდან გამომდინარე. ისინი ამ პოზიციას იკავებენ: „ჩვენ არ შევუერთდით „ზღვრულ ფასს“, მაგრამ მოგვეცით დამატებითი ფასდაკლება“. მეორე, მოსკოვს შეუძლია ნავთობის ექსპორტი შეამციროს. ეს არის იძულებითი ეფექტი, რადგან შესაძლოა მისი ტრანსპორტირებისთვის საკმარისი ტანკერები არ იყოს.

მაგრამ ეს ყველაფერი უკვე 2022 წელს იყო. გაზაფხულზე ევროპულ ქვეყნებს რუსული ნავთობის ყიდვის ეშინოდათ, რადგან მას ტოქსიკურად თვლიდნენ, ხოლო შეერთებულმა შტატებმა 1 აპრილიდან იმპორტზე აკრძალვა დააწესა. რუსულ კომპანიებს არ შეეძლოთ ნავთობის მთელი 100%-ის სასწრაფოდ გადამისამართება აზიის ბაზარზე, ამიტომ მათ დროებით უნდა შეემცირებინათ ექსპორტი. ამასთან, ნავთობზე ფასდაკლებამ ბარელზე 35 დოლარს მიაღწია. მაგრამ შემოდგომისთვის ექსპორტი წლის დასაწყისის დონემდე აღდგა და დეკემბრისთვის ფასდაკლება ბარელზე $18-მდე შემცირდა.

რა თქმა უნდა, სანქციები სერიოზული გამოწვევაა ზოგადად რუსეთის ეკონომიკისთვის და კონკრეტულად ენერგეტიკული კომპლექსისთვის. მაგრამ ნგრევა არ ყოფილა. იმიტომ რომ დასავლელმა პოლიტიკოსებმა რუსეთს შემთხვევით შეუქმნეს ძალიან ხელსაყრელი პირობები.

მსოფლიოში ენერგორესურსების დეფიციტია, ამიტომ როდესაც გარე გავლენის შედეგად რუსეთი ერთ-ერთი ენერგომატარებლის ექსპორტს ამცირებს, მსოფლიო ბაზარზე მისი დეფიციტი იზრდება, რაც ფასის მატებას იწვევს. და გამოდის, რომ ექსპორტის ყოველ დარჩენილ მოცულობას რუსეთისთვის იმდენივე ფული მოაქვს, რამდენიც სანქციების დაწესებამდე მოჰქონდა. ამასთან იმპორტიორი ქვეყნები მეტს იხდიან. ყოველივე ამის შემდეგ ძვირდება არა მხოლოდ რუსული ნედლეული, არამედ ნებისმიერი სხვა ქვეყნის ენერგომატარებლები.

გამოდის, რომ მოსკოვზე ზეწოლის მცდელობებს მნიშვნელოვანი ხარჯები მოაქვს იმ ქვეყნებისთვის, რომლებმაც სანქციები დააწესეს. მაგრამ რუსეთი არ უნდა მოდუნდეს. 2023 წელს აუცილებელია ქვეყნის ფლოტით უზრუნველყოფა ნახშირწყალბადების ექსპორტისთვის, ფინანსური ინფრასტრუქტურის აგება მეგობარ ქვეყნებთან ვაჭრობისთვის. ეს ხელს შეუწყობს რუსეთის ბიუჯეტს, შეინარჩუნოს შემოსავლები და მთელი ეკონომიკის სტაბილურობა — როგორც რუსეთის, ისე მისი მეზობელი ქვეყნებისა.