თერმული და მინერალური წყლების უნიკალური თვისებები ძველი დროიდან არის ცნობილი — ადგილობრივი მცხოვრებნი მათ სხვადასხვა დაავადების სამკურნალოდ იყენებდნენ.
მრავალი თერმული და მინერალური წყაროს ბაზაზე საკურორტო ზონებია გახსნილი. აღსანიშნავია, რომ სანატორიული მკურნალობა საქართველოში, სადაც რბილი კლიმატია, სუფთა ჰაერი, თერმული წყაროები და სამკურნალო ტალახი — ევროპის კურორტებზე ძვირადღირებული დასვენების შესანიშნავი ალტერნატივაა.
„ბორჯომი"
"ბორჯომის" სამკურნალო თვისებები ჯერ კიდევ ძველ ეპოსშია აღწერილი. ცნობები ამ სასწაულმოქმედი წყლის წყაროების შესახებ 1500 წელზე მეტს ითვლის.
"ბორჯომი" — საშუალო მინერალიზაციის, სუფრის, ნატრიუმის ჰიდროკარბონატული, სამკურნალო მინერალური წყალია. წყაროები საკურორტო ქალაქ ბორჯომში მდებარეობს.
სხვა ანალოგიური მინერალური წყლებისგან განსხვავებით "ბორჯომი" მიწის ზედაპირთან გაცივებას ვერ ასწრებს და თბილი ამოდის (38–41 გრადუსი ცელსიუსით), "გზადაგზა" ბუნებრივად იფილტრება, განიცდის მინერალიზაციას და 60 სხვადასხვა ქიმიური ელემენტით მდიდრდება, რაც მის შემადგენლობას უნიკალურს ხდის.
მინერალური წყალი საჭმლის მომნელებელი სისტემის ორგანოების, კუჭ-ნაწლავის, სანაღვლე გზების, თირკმლის და სხვა დაავადებების სამკურნალოდ გამოიყენება.
ჩვენი წელთაღრიცხვის I ათასწლეულის დასაწყისით დათარიღებული ქვის აბაზანები, რომლებიც XX საუკუნის დასაწყისშია აღმოჩენილი, მოწმობს, რომ მინერალური წყაროები საბანაოდ ძველი დროიდან გამოიყენებოდა.
ქართველი ისტორიკოსების კვლევების თანახმად, ბორჯომის ხეობის მინერალური წყლები I საუკუნიდან XVI საუკუნის ბოლომდე გამოიყენებოდა, მაგრამ შემდეგ ისინი დიდი ხნით დავიწყებას მიეცა.
წყარო აღადგინეს XIX საუკუნის დასაწყისში ხერსონის პოლკის გრენადერების წყალობით, რომლებმაც წყარო მდინარე ბორჯომის მარჯვენა ნაპირზე აღმოაჩინეს. უკვე 1850 წელს იქ მინერალური წყლების პირველი პარკი გაშენდა, ხოლო 1854 წელს პირველი ჩამოსასხმელი ქარხნის მშენებლობაც დაიწყო.
კურორტის და თავად წყლის უდავო ღირსებებს მაღალი შეფასება მისცა რუსეთის იმპერატორმაც, რომლის ბრძანებით 1892-1895 წლებში ლიკანში მავრიტანული სტილის ვილა — რომანოვების სასახლე აიგო.
ეს უნიკალური ბალნეოლოგიური და კლიმატური კურორტი ზღვის დონიდან 900 მეტრის სიმაღლეზე, მდინარეების მტკვრისა და ბორჯომულას ხეობაში მდებარეობს.
„ნაბეღლავი"
"ნაბეღლავის" უნიკალური მინერალური წყაროები თავისი სამკურნალო თვისებებით "ბორჯომს" არაფრით ჩამოუვარდება.
"ნაბეღლავი" — ნახშირორჟანგით გამდიდრებული, ჰიდროკარბონატული ნატრიუმ–კალციუმიანი სუფრის წყალია. წყარო მდებარეობს ჩოხატაურის მუნიციპალიტეტის სოფელ ნაბეღლავის მიდამოებში, მდინარე გუბაზეულის ხეობაში, ზღვის დონიდან 475 მეტრის სიმაღლეზე.
სპეციალისტთა მტკიცებით, "ნაბეღლავის" რეგულარული მოხმარება წმენდს ორგანიზმს მავნე ნივთიერებისგან და მას საჭირო მინერალებით ამდიდრებს.
წყლის მაგნიუმის იონის მაღალი შემცველობა დადებით გავლენას ახდენს გულ-სისხლძარღვთა და ნერვულ სისტემებზე. ქლორის დაბალი შემცველობა წყლის სამკურნალო ეფექტს საგრძნობლად ზრდის, ხოლო სულფატების დიდი რაოდენობა მნიშვნელოვანია კუჭ-ნაწლავის დაავადებათა მკურნალობისას.
მინერალების უნიკალური კომპლექსის წყალობით "ნაბეღლავი" შესანიშნავად წმენდს ორგანიზმს, ამაღლებს იმუნიტეტს, ეფექტურია მომნელებელი სისტემის და ნივთიერებათა ცვლის დაავადებების მკურნალობის დროს.
"ნაბეღლავის" ისტორია 1905 წელს იწყება. გადმოცემის თანახმად, ადგილობრივებმა ყურადღება მიაქციეს წყაროს, რომლის წყალს ხარები ეტანებოდნენ. საბადოს პირველი კვლევა 1921 წელს ლატვიელმა მეცნიერმა რობერტ კუპცისმა ჩაატარა.
სოფელ ნაბეღლავში კურორტის დაარსების შემდეგ, 1958 წელს წყლის სამრეწველო ჩამოსხმა დაიწყო. მინერალური წყლების ადგილობრივი ქარხნის განვითარების ისტორიაში ახალი ეტაპი 1998 წელს დაიწყო, როდესაც წარმადობა და პროდუქციის ხარისხი საგრძნობლად გაიზარდა.
„საირმე"
პირველი წერილობითი წყაროები საირმის წყლების შესახებ XIX საუკუნის 90-იანი წლებიდან გვხვდება. იმერეთში, ერისთავების კუთვნილ ტყეებში ირმების ამოჩემებული ადგილი პირველად მონადირეებმა შენიშნეს. ხალხში გავრცელებული თქმულებით, წყალი დაჭრილ ირმის კვალს ადევნებულმა ძმებმა აღმოაჩინეს. წყარო ჟანგით გადაწითლებულ ქვებზე მოედინებოდა, მის ირგვლივ კი ყველაფერი მარილს გადაეთეთრებინა. ირმის ჯოგები მარილს და წყალს მორიგეობით ეტანებოდნენ. ამიტომაც იქაურობას საირმე უწოდეს.
ადგილს ყურადღება მწყემსებმაც მიაქციეს და კიდევ ერთი უჩვეულო რამ აღმოაჩინეს — ირმების წყაროდან დაახლოებით 3 კმ-ის მოშორებით, ერთ ადგილზე ბალახი მუდამ მწვანე რჩებოდა. თოვლი არ ჩერდებოდა, მიწა კი წვიმის მოსვლიდან რამდენიმე წუთში გამშრალი იყო. "ჯადოსნური" ველის საიდუმლოს ფარდა 20-იან წლებში აეხადა, როცა გეოლოგებმა მიწის სიღრმეში ცხელი მინერალური წყალი აღმოაჩინეს.
1930-იან წლებში საირმეს კურორტის სტატუსი ოფიციალურად მიენიჭა. აშენდა პირველი სანატორიუმები, დაიწყო ინფრასტრუქტურის გამართვა. 40-იან წლებში დასრულდა საავტომობილო გზის მშენებლობაც, რომლითაც კურორტი ქალაქ ბაღდათს (მაშინდელ მაიკოვსკის) დაუკავშირდა.
სამკურნალო ფაქტორია "ნარზანის" ტიპის ნახშირმჟავა ჰიდროკარბონატული კალციუმ-ნატრიუმიანი (წყარო №1 და №3) და "ბორჯომის" ტიპის ნახშირმჟავა ჰიდროკარბონატული ნატრიუმიანი (ბურღილი №4 და №5) მინერალური წყალი "საირმე". კურორტ საირმეში არის სანატორიუმი, დასასვენებელი და საკურორტო პოლიკლინიკა.
ამჟამად კურორტზე 390 დამსვენებელზე გათვლილი სასტუმრო ფუნქციონირებს, რაც საირმის ტურისტული პოტენციალის ნახევარს შეადგენს.
გარდა ამისა, განხორციელდა საირმის ინფრასტრუქტურის მოდერნიზაცია. კურორტზე ასევე ფუნქციონირებს სპა–ცენტრი, რომელიც უახლესი გერმანული აპარატურით არის აღჭურვილი და დამსვენებლებს ყველა ტიპის გამაჯანსაღებელ პროცედურებს სთავაზობს.
„ბაკურიანი"
"ბაკურიანი" — ბუნებრივი დაბალმინერალიზებული წყალი, გაჯერებული ოპტიმალური რაოდენობის მინერალური კომპლექსებით. სპეციალისტთა აზრით, ახალგაზრდობის და სილამაზის შესანარჩუნებლად საუკეთესო წყალია, რადგან ორგანიზმის წყლის ბალანსს არეგულირებს. ამ წყლის ხშირი მოხმარება ადამიანის ფიზიოლოგიურ მდგომარეობას ააქტიურებს.
მინერალური წყლის წყაროები, რომლებიც სამკურნალო თვისებებით "ბორჯომს" არ ჩამოუვარდებიან, წაღვერში მდებარეობს.
"ბაკურიანი" ხასიათდება კალციუმის, ნატრიუმის და მაგნიუმის მინიმალური კონცენტრაციით და უმნიშვნელო რაოდენობით ფტორისა და იოდის იონებს შეიცავს.
რეკომენდებულია ბავშვთა კვებაში, რადგან ეს ერთადერთი ქართული წყალია, რომელმაც გიორგი ნათაძის სახელობის ინსტიტუტის სანიტარული და ჰიგიენური სერტიფიკატი მოიპოვა.
თავისი უნიკალური შემადგენლობის წყალობით ის საუკეთესოა აქტიური ადამიანებისთვის.
„ლუგელა"
სამკურნალო წყალი "ლუგელა" — უნიკალურია არა მარტო საქართველოში, არამედ მთელ მსოფლიოში. ეს კალციუმის ქლორიდის 9,5%-იანი მინერალური წყალია, გამჭვირვალე, უსუნო, ოდნავ მომწარო გემოთი, რომელიც მაქსიმალურად დაბალ ტემპერატურაზეც არ იყინება.
"ლუგელას" წყაროები მდებარეობს ჩხოროწყუს მუნიციპალიტეტში, ხობისწყლის ხეობაში, სოფელ მუხურიდან 4 კმ-ის დაშორებით, ზღვის დონიდან 290 მ სიმაღლეზე. წყალი გამოიყენება ძვლოვანი სისტემის და სახსრების დაავადებების, ალერგიის, ნეფრიტების, სტომატიტების, სისხლდენების და სხვა დაავადებების სამკურნალოდ.
სააფთიაქო ქსელისთვის "ლუგელას" ჩამოსხმა 1946 წელს დაიწყო. მისგან ამზადებენ კბილის პასტა "ლუგელას", იყენებენ კოსმეტოლოგიაშიც.
„ზვარე"
იოდით მდიდარი მინერალური წყალი "ზვარე" გამოიყენება მომნელებელი სისტემის, ღვიძლის, სანაღვლე გზების, ნივთიერებათა ცვლის დაავადებების სამკურნალოდ და პროფილაქტიკის მიზნით.
საბადო მდებარეობს იმერეთში, ზღვის დონიდან 800 მეტრის სიმაღლეზე, სოფლების ზვარესა და ჩრდილის საზღვარზე.
"ზვარე", როგორც სხვა სამკურნალო წყაროები, აღმოჩენილია გონიერი ცხოველების წყალობით. გადმოცემით, არსებული საბადოს ტერიტორიაზე ჩნდებოდა წყლის გუბეები, რომელსაც პირუტყვი ხარბად ეტანებოდა.
მოსახლეობა დაინტერესდა წყლის თვისებებით და გამოკვლევებმა ზვარეს წყლის უნიკალურობა დაადასტურა.
1934 წელს დაიდგა პირველი ჭაბურღილი, ხოლო ორი წლის შემდეგ დაიწყო მინერალური წყლის ჩამოსხმა.
საბჭოთა ხელისუფლების წლებში ეს წყალი საბჭოთა რესპუბლიკებში დიდი პოპულარობით სარგებლობდა. 1980 წლის ოლიმპიადაზე "ზვარე" სპორტსმენების სუფრის ოფიციალური წყალი იყო, რაც მისი უნიკალური თვისების — ფიზიკური დატვირთვების დროს ორგანიზმში მინერალების აღდგენის დამსახურება იყო.
საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ ჩამოსასხმელი ქარხნის მუშაობა შეჩერდა. ჩამოსხმა კვლავ განახლდა 2010 წელს – ტექნიკური გადაიარაღების და კონსტრუქციული სამუშაოების ჩატარების შემდეგ.
წყალტუბო
"ცოცხალი წყალი" — თერმულ–რადონული მინერალური წყლები, რომლითაც განთქმულია კურორტი წყალტუბო, მდებარეობს მდინარე წყალტუბოსწყლის ნაპირზე, ზღვის დონიდან 120 მ სიმაღლეზე.
ეს მსოფლიო მნიშვნელობის ბალნეოლოგიური კურორტია, რომელიც კერ კიდევ VII-IX საუკუნეებში იყო ცნობილი. კურორტის მინერალურ წყაროებში აღმოჩენილია ბიოაქტიური მიკროელემენტები: იოდი, ბრომი, მანგანუმი, ლითიუმი, ბორი, თუთია, სტრონციუმი, სპილენძი, რომლებიც ორგანიზმში მნიშვნელოვან როლს ასრულებენ.
წყალტუბოს წყლის ფიზიკური და ქიმიური თვისებები უნიკალურია — წყაროდან თბილი (35 გრადუსი), მსუბუქი, უსუნო წყალი წინასწარი გათბობის გარეშე პირდაპირ აბაზანებში მიედინება.
კურორტის მინერალური წყაროები ძირითადად აბაზანების მისაღებად და ინჰალაციებისთვის გამოიყენებოდა, მაგრამ ბოლო წლებში ბუნებრივი რადონული წყლები სულ უფრო ხშირად სასმელად გამოიყენება.
რადონოთერაპია გამოიყენება საყრდენ–მამოძრავებელი აპარატის, გულ-სისხლძარღვთა, მომნელებელი სისტემის, ცენტრალური და პერიფერიული ნერვული სისტემის, კანის დაავადებების, გინეკოლოგიური დაავადებების, ნივთიერებათა ცვლის დაავადებების სამკურნალოდ.
მან კარგი შედეგები აჩვენა რიგი დაავადებების სამკურნალოდ — ხერხემლის ოსტეოქონდროზის, ფსორიაზის, ნეროდერმიტის, რევმატოიდული ართრიტის, ოსტეოართროზის, ბეხტერევის დაავადების, ენდომეტრიოზის, საშვილოსნოს მიომის, უშვილობის ზოგიერთი ფორმების, შაქრიანი დიაბეტის, ფარისებრი ჯირკვლის დაავადებების, ჭარბწონიანობის და სხვა დაავადებების დროს.
რადონოპროფილაქტიკა ითვალისწინებს რადონოთერაპიის კურსის ყოველწლიურ გამოყენებას საერთო გაჯანსაღების, ანტიინფექციური და ანტისიმსივნური იმუნიტეტის ამაღლების მიზნით.
სამკურნალო თვისებები ახასიათებს ასევე იქაური კარსტული მღვიმეების მიკროკლიმატს, რომელიც დადებით გავლენას ახდენს ბრონქიალური ასთმით, სტენოკარდიით, ჰიპერტონიით, ქრონიკული პნევმონიით და ნევროზებით დაავადებულ ადამიანებზე.
წყალტუბოში სამკურნალოდ პერიოდულად სტალინიც დადიოდა. წყალტუბოში სამედიცინო ყავარჯნებისა და ხელჯოხების უნიკალური მუზეუმი არსებობს. მკურნალობის კურსის გავლის შემდეგ (25–30 აბაზანის მიღების შემდეგ) ბევრი ტოვებდა იქ თავის დამხმარე საშუალებებს, რომლებიც მათთვის უსარგებლო გახდა.
ამჟამად საკურორტო ზონის განახლება მიმდინარეობს — ადგილზე განვითარდება სამედიცინო და სპა ტურიზმი, აშენდება ბავშვთა გასართობი ცენტრი და წყლის ატრაქციონები, სავაჭრო ცენტრები, რესტორნები და ტროპიკული ბაღები.
შოვი
შოვის მინერალურ წყაროებში, რომელიც საქართველოს ყველაზე მაღალმთიან ბალნეოლოგიურ კურორტად ითვლება (1600 მეტრი), რამდენიმე სახეობის სამკურნალო წყალია.
„დარასუნი" — დაბალმინერალიზებული ჰოდროკარბონატული კალციუმიანი წყალია. მას რბილი და სასიამოვნო გემო აქვს და ყოველდღიური მოხმარებისთვის არის გამოსადეგი. "ბორჯომი–უწერას" წყალი ჰიდროკარბონატულ ნატრიუმიან წყლებს განეკუთვნება და მას ყველაზე მაღალი მინერალიზაცია ახასიათებს.
შოვის მინერალური წყლებით სასუნთქი გზების, ნერვული სისტემის და მომნელებელი სისტემის დაავადებებს კურნავენ. კურორტზე ფუნქციონირებს სანატორიუმები, დასასვენებელი სახლები და სპა–სალონები. ახლახან აქ ოთხვარსკვლავიანი სასტუმრო "სანსეტ შოვი" აშენდა.
კურორტი შოვი ექიმ შამშე ლეჟავას წყალობით გაიხსნა, რომელიც დაიბადა სოფელ წკადისში, სამედიცინო განათლება კი ვენაში 1905–1910 წლებში მიიღო. სწავლის დასრულების შემდეგ ექიმმა დაათვალიერა ცნობილი ევროპული კურორტები — დავოსი, ბადენი, აპანდები, ვალენზეე, შემდეგ კი საქართველოში დაბრუნდა, რათა სამშობლოში შეექმნა კურორტი, რომელიც ევროპულებს არაფრით ჩამოუვარდებოდა.
„ლიკანი“
უნიკალური ბუნებრივი სუფრის სამკურნალო წყალი, გაჯერებული ქიმიური ელემენტებით, ზომიერად შეიცავს მინერალურ–იონურ კომპლექსს.
მისი თავისებურებაა — ჰიდროკარბონატების, მაგნიუმის და კალციუმის განუმეორებელი თანაფარდობა. "ლიკანი" უხვად არის გაჯერებული ბუნებრივი გაზით და იდეალურად კლავს წყურვილს.
ნახშირორჟანგის დახმარებით მინერალური წყალი 1500 მეტრის სიღრმიდან ამოდის და მას განუმეორებელ და მსუბუქ გემოს ანიჭებს. წყაროები ბორჯომის ხეობაში ზღვის დონიდან 810 მეტრის სიმაღლეზე მდებარეობს.
„მიტარბი“
მინერალური წყალი „მიტარბის“ საბადო ბორჯომის მუნიციპალიტეტის სოფელ პატარა მიტარბის მახლობლად, მდინარე მიტარბულის ხეობაში მდებარეობს. მის ჩამოსხმას ბორჯომის №1 ქარხანა ახორციელებს.
ეს მინერალური წყალი გამოიყენება სხვადასხვა დაავადებების სამკურნალოდ: ქრონიკული გასტრიტის, ქრონიკული კოლიტის, კუჭისა და თორმეტგოჯა ნაწლავის წყლულის, ნაღვლმდენი და შარდმდენი გზების დაავადებების, ნივთიერებათა ცვლის დაავადებების, ქრონიკული პანკრეატიტის დროს.
„ბახმარო“
დაბალმინერალიზებული სასმელი წყალია, რომლის ქიმიურ შემადგენლობაში ჭარბობს ორგანიზმისთვის სასარგებლო ჰიდროკარბონატი და კალციუმი. ის ბუნებრივი ჟანგბადით არის მდიდარი და მას განუმეორებელი რბილი გემო ახასიათებს.
"ბახმაროს" წყარო ქარხნიდან 1,5 კილომეტრში მდებარეობს და წყალი ქარხანაში მილსადენით მიედინება, სადაც ის ფილტრაციის რამდენიმე ეტაპს გადის და ამავე დროს მისი საწყისი ქიმიური შემადგენლობა არ იცვლება.
დაშვებულია და რეკომენდებულია წყლის გამოყენება ბავშვთა კვებაში.
„ძუღური“
მინერალური წყალი "ძუღური" ლეჩხუმში მდებარეობს. მოსახლეობის ფართო მასებისთვის ის მე-19 საუკუნის დასაწყისიდან გახდა ცნობილი, თუმცა ადგილობრივები მის გასაოცარ სამკურნალო თვისებებზე გაცილებით ადრე იყვნენ ინფორმირებული.
დღეისათვის მინერალური წყალი "ძუღური" საფუძვლიანად არის შესწავლილი. ცნობილია, რომ ის დაბალმინერალიზებული წყალია, ამიტომ მისი მიღება, სხვა მინერალურ წყლებთან შედარებით, ჩვეულებრივი სასმელი წყლის მაგივრადაც არის შესაძლებელი.
კვლევების საფუძველზე საქართველოს ჯანმრთელობის დაცვის სამინისტროს მიერ მინერალურ წყალ "ძუღურს" მიენიჭა სამკურნალო წყლის კატეგორია. მინერალური წყალი "ძუღური" ეფექტურია: დიაბეტის, ნევროზის, ჭარბი წონის, რკინადეფიციტური ანემიისა და პოდაგრის დროს. აწესრიგებს საჭმლის მომნელებელი სისტემის ფუნქციებს, ასევე "ძუღური" კარგია ბავშვებისთვისაც.
ბუნებას საოცარი სიზუსტით აქვს შერჩეული წყალში შემავალი ქიმიური ელემენტები, რომლებიც ერთობლიობაში უნიკალურ რეცეპტს ქმნის. "ძუღურის" შემადგენლობა განაპირობებს ადამიანის ორგანიზმში ინსულინის სინთეზს და მისი ეფექტურობის გაუმჯობესებას, არეგულირებს ცხიმოვან, ნახშირწყლოვან და მარილოვან ცვლას. ბუნებრივია, ჩნდება კითხვა ასეთ უნიკალურ მინარალურ წყალს რატომ არ უკავია ადგილი სხვა ცნობილ მინერალური წყლების ბრენდებს შორის? ამის მიზეზი "ძუღურის" მცირე დებეტია, რის გამოც მის მიმართ კომერციული ინტერესი დაბალია. წყალს იმდენად მცირე დებეტი აქვს, რომ ექსპორტზე მისი გატანა უაზრობაა, უფრო მეტიც, შიდა ბაზრის სრულად უზრუნველყოფისთვისაც არ არის საკმარისი. ამას ისიც ემატება რომ წყლის სათავე ზღვის დონიდან 2200 მეტრ სიმაღლეზეა და საკმაოდ მიუწვდომელ ადგილზეა. მიუხედავად ამისა, წყალი იმდენად ეფექტურია, რომ ადამიანები წყლის სათავემდე ცხენებით ან სპეციალური მანქანებით ადიან, კარვებს შლიან და კვირაობით რჩებიან რათა "ძუღური" დალიონ და იმკურნალონ.
სტატიაში გამოყენებულია ინტერნეტში არსებული ღია წყაროები.