ყურადღება ყირიმზე: როგორ იცვლება ნატო ბაიდენის პირობებში

გალია იბრაგიმოვა

ჯო ბაიდენის პრეზიდენტად არჩევის მომეტიდან გეგმები ფართოვდება: ახალ სტრატეგიაში სურთ ჩართონ უკრაინა, ყირიმი და შავი ზღვის რეგიონი. კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი მიზანი — ეს რუსეთისა და თურქეთის წაჩხუბებაა.

კოლექტიური თავდაცვა

საით მიდის ნატო და რა მიზნები ამოძრავებს — ამ კითხვებზე პასუხებს 17 ტებერვალს გასცემენ ალიანსის წევრი ქვეყნების თავდაცვის მინისტრები. მათი შეხვედრა, როგორც წესი, ყოველწლიური სამიტის წინ იმართება ხოლმე, რომელიც ამჯერად მარტისთვისაა დაგეგმილი. კოლეფები შემაჯამებელ დღის წესრიგს ათანხმებენ და დასამტკიცებლად ორგანიზაციის გენერალურ მდივანს გადასცემენ. სამზადისი ნერვოზულია: აშშ–ში პადმინისტრაციის ცვლა გადატვირთვას მოასწავებს.

ალიანსში არ მალავენ, რომ ამერიკა კვლავაც რჩება ტრანსატლანტიკური უსაფრთხოების უმთავრეს გარანტად. ამასთან იმედი აქვთ, რომ ჯო ბაიდენი გაუფრთხილდება მოკავშირეებს. და იმეორებენ, რაოდენ მნიშვნელოვანია, რომ ორგანიზაციის შიგნით გამწვავება არ მოხდეს, როგორც ეს დონალდ ტრამპის დროს იყო.

გუშინ პორტუგალიელმა მინისტრმა ჟოაუ გომეშ კრავინიუმ პირდაპირ განაცხადა: „ტრამპის პრეზიდენტობა იყო იდეოლოგიური ექსპერიმენტი. მისი შედეგები დამანგრეველია მსოფლიოში აშშ–ის ავტორიტეტისა და ამერიკული ძალისათვის“.

თავისი სიტყვა თქვა მიუნხენის უსაფრთხოების კონფერენციის თავმჯდომარე ვოლფგანგ იშინგერმაც, რომელიც ნატოს მინისტერიალის შემდეგ გაიმართება. შეკითხვაზე, რას უნდა ელოდოს ალიანსი ბაიდენისგან, მან განაცხადა: „ევროპელებისთვის მნიშვნელოვანია ამ კითხვაზე პასუხი: რა მოხდება, თუ ოთხი წლის შემდეგ ამერიკელები ისევ აირჩევენ ტრამპის მსგავსი მოსაზრებების მქონე პრეზიდენტს?“

ვაშინგტონს ესმის მოკავშირეთა შიშებისა. პენტაგონის ახალი ხელმძღვანელი, გენერალი ლლოიდ ოსტინი ცდილობს, დაამშვიდოს ისინი: „ამერიკა ალიანსის ფასეულობების ერთგული რჩება“, — ირწმუნება ის.

ბაიდენის ადმინისტრაციამ მთავარი სკეპტიკოსების — გერმანიისა და საფრანგეთისთვის სპეციალურად გამოაქვეყნა ვიდეო, რომელზეც ამერიკის პრეზიდენტისა და იენს სტოლტენბერგის მოლაპარაკებებია აღბეჭდილი.

„კოლექტიური თავდაცვის კუთხით ვალდებულებები წმიდათა–წმიდაა ვაშინგტონისთვის“, — ხაზი გაუსვა ბაიდენმა საუბრისას.

ახალი პრეზიდენტი — ძველი მოთხოვნები

მოკავშირეებთან ტონის შეცვლა არ ნიშნავს იმას, რომ აშშ ტრამპის მთავარი მოთხოვნიდან გადაუხვევს: ალიანსის წევრებს მოუწევთ თავდაცვის ხარჯების გაზრდა მთლიანი შიდა პროდუქტის ორ პროცენტამდე. თავდაცვის უწყებათა ხელმძღვანელების შეხვედრაზე ეს თემა პრიორიტეტთა შორისაა.

ამ ნიშნულამდე ჯერ კიდევ არ მიუღწევიათ გერმანიას, იტალიასა და ესპანეთს, და სავარაუდოდ ამას 2014 წლამდე ვერც მიაღწევენ. თუმცა ამერიკის ახალი ადმინისტრაცია მშვიდად რეაგირებს ამაზე: „ვაშინგტონი იმედოვნებს, რომ 2031 წლისთვის ეს ქვეყნები მიაღწევენ მიზნობრივ მაჩვენებლებს“, — განაცხადა პენტაგონის წარმომადგენელმა ჯონ კირბიმ.

თავდაცვითი ხარჯების გაზრდის იმედი აქვს სტოლტენბერგსაც. გამონაკლისის დაშვებას არ აპირებენ: „ეს სავალდებულოა ალიანსის ყველა წევრისთვის, მათ შორის, ცოტა ხნის წინ გაწევრიანებული ჩრდილოეთ მაკედონიისთვისაც. არანაირი გარდამავალი პერიოდი არ იარსებებს“.

პენტაგონი შეეცადა, შეერბილებინა უთანხმოება და განსხვავებები ეპოვა კოლექტიურ უსაფრთხოებაზე ბაიდენისა და ტრამპის შეხედულებებს შორის. ამერიკელი სამხედროების აზრიტ, ახალი პრეზიდენტი სხვაგვარად განმარტავს თავად ამ ცნებას: ბაიდენისთვის ის ნიშნავს არა მარტო სამხედრო ხარჯებს, არამედ მედიცინასა და ახალი პანდემიის აღკვეთაზე დანახარჯებსაც მოიაზრებს.

პენტაგონის აზრით, დემოკრატი პრეზიდენტის მოკავშირეების მიმართ ლოიალურობაზე მეტყველებს გერმანიიდან კონტინგენტის გამოყვანის შეჩერებაც. თუმცა ბერლინი ამას სხვაგვარად აფასებს. გერმანიის ხელისუფლება აცხადებს, რომ გერმანიაში სამხედრო ბაზების შენარჩუნება — ეს არის არა მარტო ევროპის, არამედ ტავად ამერიკის დაცვაც შესაძლო საფრთხეებისგან — როგორც რუსეთის, ისე ახლო აღმოსავლეთის მხრიდან.

დავაბრუნოთ თურქეთი

თავდაცვის მინისტრები შეხვედრაზე ასევე განიხილავენ მოხსენებას „ნატო 2030“, რომელიც 2020 წლის ბოლოს მომზადდა ალიანსის ანალიტიკოსების მიერ. სწორედ ამ კვლევის საფუძველზე დაიწყებენ ისინი უახლოესი წლების სტრატეგიის შემუშავებას.

„მნიშვნელოვანია მოვერგოთ ახალ საერთაშორისო ვითარებას. კრიზისებში ნატო უნდა მოქმედებდეს ოპერატიულად და ერთ მუშტად შეკრული მაშინაც კი, თუ ეს ფუნდამენტური პრინციპების დარღვევას მოასწავებს“, — ნათქვამია დოკუმენტში.

სერიოზული საფრთხეები, მოხსენების ავტორების აზრიათ, არიან რუსეთი და ჩინეთი, თუმცა სხვა რეგიონებსაც დიდი ყურადღება ეთმობა.  ალიანსის წევრები მოუწოდებენ, არ იჩქარონ ამერიკული ჯარების გამოყვანა ავღანეთიდან და ამასთან ყურადღება სირიასა და ერაყზეც გაამახვილონ.

აღსანიშნავია ისიც, რომ ახალ სტრატეგიაში განსაკუთრებით გამოიყოფა შსავი ზღვის რეგიონი. ობიექტივშია თურქეთი, უკრაინა და საქართველო. ნატოელები დარწმუნებულები არიან, რო, ამ ქვეყნების უსაფრთხოება პირდაპირ გავლენას ახდენს ევროპასა და ამერიკაში არსებულ ვითარებაზე.

მოხსენების ავტორების თქმით, ნატოს ინტერესებშია, რომ ანკარა ტრანსატლანტიკურ ორბიტას დაუბრუნდეს. პირველი ნაბიჯები კავშირების გამყარების მიმართულებით აშშ–ის ახალმა სახელმწიფო მდივანმა ენტონი ლინკენმა გადადგა: ამ დღეებში თურქეთის საგარეო საქემტა მინისტრ მევლუთ ჩავუშოღლუს დაურეკა და მასთან დასავლეთსა და ანკარას შორის არსებულ პრობლემებზე ისაუბრა. თუმცა საუბარი ურთიერთსანდო არ გამოდგა. პირველ რიგში ბლინკენმა რუსულ საზენიტო–სარაკეტო კომპლექს С-400–ებზე უარის თქმა მოსთხოვა თურქეთს.

ყირიმის საკითხი

ალიანსის თავდაცვის მინისტრები კიევის ამასწაინანდელ წინადადებაზეც იმსჯელებენ, რომელიც ყირიმის მახლობლად საჰაერო სივრცის გამოყენებას ეხება. საუბარია ალიანსისტის სიმფეროპოლის საფრენი ინფორმაციის რაიონზე წვდომის გადაცემა — ეს, უკრაინის კლასიფიკაციით, ხერსონის ოლქში შემავალია აერონავიგაციული ზონაა.

ყირიმის რუსეთთან შეერთების შემდეგ, შავი ზღვის თავზე ფრენების მართვა გაიყო. რუსი დისპეტჩერები სიმფეროპოლში ნახევარ კუნძულის თავზე ტრაფიკს აკონტროლებენ, ხოლო საერთაშორისო ტრასები შავი ზღვის თავზე კვლავ ოდესისა და დნეპროს დისპეტჩერების ხელშია.

ის ქვეყნები, რომლებიც არ აღიარებენ ყირიმის რუსეთის შემადგენლობაში ყოფნას, უკრაინელი დისპეტჩერების მომსახურებით სარგებლობენ, მაგრამ მათი თვითმფრინავები ვერ გადაადგილდებიან უშუალოდ ყირიმის თავზე. სამაგიროდ ნახევარკუნძულის გარშემო და შავი ზღვის მახლობელი აკვატორიის თავზე ისინი თავისუფლად დაფრინავენ.

ყტირიმში უკვე ირეაგირეს ინიციატივაზე. „ნატოს ვერანაირი თვითმფრინავები ვერ იფრენენ ყირიმის ტავზე“, — განაცხადა დეპუტატმა მიხაილ შერემეტმა.

მშფოთვარე კავკასია

„შავი ზღვის პრობლემატიკა ნატოს დღის წესრიგში გაჩნდა არა იმდენად უკრაინის, რამდენადაც რუსეთის კავკასიაზე მზარდი გავლენი გამო. რუსი სამშვიდობოების შეყვანამ მთიანი ყარაბაღის ტერიტორიაზე ალიანსის შეშფოთება გამოიწვია. იქ მოსკოვის შესვლას ისინი პირდაპირ გამოწვევად აფასებენ“, — მიაჩნია ექსპერტ ანდრეი კორტუნოვს.

უკრაინისთვის შავი ზღვის თემით პედალირება — ეს არის საბაბი თავის შესახსენებლად. ამასთან, ექსპერტის პროგნოზით, რუსეთის სამხედრო ყოფნის გაზრდას ყირიმში კიევის ხელისუფლება მომავალშიც მათთვის სერიოზულ საფრთხედ წარმოაჩენენ.

წევრობის სარგებელი

ყირიმის პრობლემა შავ ზღვაზე ნატოს გაძლიერების მნიშვნელოვანი, მაგრამ არა ერთადერთი მიზანია, ირწმუნება ანკარელი ექსპერტი ორჰან გაფარლი: „ალიანსს აუცილებლად ესაჭიროება შავ ზღვაზე განმტკიცება, რათა თურქეთი დაიბრუნოს. ახლა ნატო და ანკარა ბევრ საკითხში ვერ თანხმდება. მაგრამ ორივე მხარეს ესმის, რომ თანამშრომლობა საჭიროა“.

ნატოს წევრობის შენარჩუნების მოთხოვნა თურქულ საზოგადოებაშიც არსებობს, ამბობს გაფარლი: ეს ბევრ შესაძლებლობას იძლევა. ალიანსის გარეშე ერდოღანს გაუჭირდება, გაამართლოს ლიბიისა თუ სირიის კონფლიქტებში ჩარევა“.

კიდევ ერთ უპირატესობას ექსპერტი ხედავს იმაშიც, რომ ნატო თურქეთსა და ევროკავშირის ქვეყნებს საშუალებას აძლევს, შეარბილონ ურთიერთშეუთანხმებლობა. იმავდროულად კი ეხმარება ანკარას, დაბლოკოს საბერძნეთის, კვიპროსისა თუ საფრანგეთის ქმედებები, თუ მათში ანტითურქული ქვეტექსტები იქნება.

ალიანსის შედარები ახალი მიზანი — ეს თურქეთისა და რუსეთის შემდგომი დაახლოების შესუსტებაა. მაგრამ ორ ქვეყანას ზედმეტად ბევრი რამ აკავშირებს, ამიტომ ექსპერტს ეჭვი ეპარება, რომ ეს ამოცანა შესრულებადია.

რედაქცია შესაძლოა არ ეთანხმებოდეს ავტორის მოსაზრებებს!