გალია იბრაგიმოვა
ევროკავშირმა ანკარას სანქციები დაუწესა აღმოსავლეთ ხმელთაშუა ზღვისპირეთში წარმოებული საბურღი სამუშაოების გამო, ამერიკელებმა კი ზეწოლა გააძლიერეს რუსული საზენიტო–სარაკეტო სისტემების შეძენის გამო. როგორ ისახება ეს ნატოს შიგნით არსებულ მდგომარეობაზე?
ანკარის შეკავება
„თურქეთი ცალმხრივად აწყობს პროვოკაციებს და აძლიერებს რიტორიკას ევროკავშირის წინააღმდეგ. აღმოსავლეთ ხმელთაშუა ზღვისპირეთში, კვიპროსის ეკონომიკურ ზონაში ანკარა ბურღვით სამუშაოებს განაგრძობს მიუხედავად იმისა, რომ ეს უკანონოა“, — განაცხადეს ევროკავშირის სამიტის მონაწილეებმა.
ანკარის აქტიურობის გასაზომიერებლად ევროპელებმა თურქი ჩინოვნიკებისა და ბიზნესმენების წინააღმდეგ სანქციები გააფართოვეს: მათ აეკრძალათ ევროკავშირის ქვეყნებში შესვლა და ასევე იყინება მათი ევროპული აქტივები.
ევროკავშირის საგარეო პოლიტიკის საკითხთა ხელმძღვანელს ჟოზეფ ბორელს დამატებითი შეზღუდვების შემუშავება უწევს. ანგელა მერკელი მოუწოდებს – არა მარტო გადაიხედოს ანკარის როლი ევროპულ საქმეებში, არამედ თურქეთის გავლენაც გაანალიზდეს სირიაში, ლიბიასა და მთიან ყარაბაღში. დასკვნები წარმოდგენილი იქნება მოხსენებაში, რომელიც მარტში გავა განხილვაზე.
პირველი ანტითურქული სანქციები ჯერ კიდევ გასული წლის შემოდგომაზე დაწესდა. მიზეზი იგივე იყო — აღმოსავლეთ ხმელთაშუა ზღვაში გაზის საბადოების არაკანონიერი დაზვერვა. მაგრამ ამან ერდოღანი ვერ შეაკავა. ზაფხულში მან განაცხადა, რომ ბურღვა გაგრძელდებოდა.
„სანქციები თვიმიზანი არ არის“
ზეწოლის გაძლიერების კვალდაკვალ ბრიუსელი მაინც ტოვებს სივრცეს მანევრისთვის. სამიტის კომუნიკეში „თურქულ–ევროპული პოზიტიური დღის წესრიგის“ მნიშვნელობაა ხაზგასმული.
„სანქციები — ეს ევროპის სიმტკიცის დემონსტრაციაა. მაგრამ ეს თვითმიზანი კი არ არის, არამედ ინსტრუმენტია ანკარის ქცევის შესაცვლელად. ჩვენ ყოველთვის ღია ვართ დიალოგისთვის და მზად ვართ კონსტრუქციული მუშაობისთვის“, — განაცხადა ემანუელ მაკრონმა.
საფრანგეთის ლიდერის სიტყვები შემოდგომაზე პარიზსა და ანკარას შორის გამწვავების გაგრძელებად შეფასდა. მასწავლებელ სამუელ პატის მკვლელობის შემდეგ, რომელიც მოსწავლეებს წინასწარმეტყველ მუჰამედის კარიკატურებს აჩვენებდა, მაკრონმა ისლამის კრიზისისა და სახელმწიფოს საერო ფასეულობების დაცვის აუცილებლობაზე გააკეთა განცხადება. ერდოღანმა პასუხად მას „ფსიქიკური ჯანმრთელობის შემოწმება“ ურჩია.
მაკრონს ევროპის ქვეყნების ლიდერებმა დაუჭირეს მხარი და დაგმეს მუსლიმების მცდელობა, ტერაქტები მორწმუნეების რელიგიური გრძნობების შეურაცხყოფით აეხსნათ. საფრანგეთი–თურქეთის პოლემიკა ლამის სანქციათა მორიგ ომში გადაიზარდა, მაგრამ საქმეში ამერიკელები ჩაერივნენ. აშშ-ის სახელმწიფო მდივნის თანაშემწემ სამხედრო–პოლიტიკურ საკითხებში კლარკ კუპერმა განაცხადა, რომ თურქეთი ალიანსის მნიშვნელოვანი სტრატეგიული პარტნიორია.
„ნატოს ქვეყნებმა უნდა შეინარჩუნონ თურქეთი დასავლეთ ორბიტაზე. რა თქმა უნდა, არ შეიძლება რეაგირება არ მოვახდინოთ აღმოსავლეთ ხმელთაშუა ზღვაში პროვოკაციებზე, მაგრამ უნდა ვაღიაროთ, რომ ევროპის უსაფრთხოება აღმოსავლეთ ფლანგზე ძველებურად ანკარაზეა დამოკიდებული. ამერიკას სურს გახდეს თურქების ალიანსში პასუხისმგებლიანი ქმედებების გარანტი. წინააღმდეგ შემთხვევაში გაიმარჯვებს რუსეთი“, — ასე გადმოსცა კუპერმა ვაშინგტონის პოზიცია.
ამერიკული მუქარები
ოკეანის გაღმიდან გახმოვანებულმა შემრიგებლურმა გამონათქვამებმა ევროპელები დააყურადა. თურქეთსა და ამერიკას შორის ხომ გასული წლიდან გრძელდება დავა ანკარის მიერ რუსული С-400-ების შეძენის გამო.
ვაშინგტონი ჯიუტად არწმუნებდა ერდოღანს, უარი ეთქვა მოსკოვთან გარიგებაზე და ემუქრებოდა, რომ ბომდამშენ–გამანადგურებელ F-35-ებს აღარ მიჰყიდდა. მაგრამ თურქეთის ხელისუფლება გამწვავებაზე წავიდა და ამერიკული სამხედრო ბაზების დახურვით დაიმუქრა ინჯირლიკსა და ქიურეჯიკში. პენტაგონს ეს ბაზები სირიასა და ერაყში ოპერაციებისთვის ესაჭიროება „ისლამური სახელმწიფოს“ წინააღმდეგ. ამასთან ეს ბაზები ევროპაში ნატოს რაკეტსაწინააღმდეგო სისტემის ნაწილად მიიჩნევა.
ამერიკელებმა ტონს დაუწიეს და ერდოღანმაც აღიარა ნატოს მნიშვნელობა თურქეთისთვის.
ანკარის რიტორიკა მცირედ შეიცვალა არჩევნებში ჯო ბაიდენის გამარჯვების შემდეგაც. და მიუხედავად იმისა, რომ ვიცე-პრეზიდენტობის პერიოდში ის ხშირად აკრიტიკებდა ერდოღანის რეჟიმს, თურქეთში ურთიერთობების გადატვირთვის იმედი აქვთ ამერიკაში ახალი ადმინისტრაციის მოსვლის შემდეგ.
აშშ-ის ახლადარჩეულ პრეზიდენტს ამაზე კომენტარი ჯერ არ გაუკეთებია. სამაგიეროდ მიანიშნა, რომ ამერიკა შეწყვეტს ნატოსგან დისტანცირებას. ამასთან, დონალდ ტრამპმა განაცხადა, რომ ბაიდენისთვის საქმეების გადაცემამდე განზრახული აქვს შეამციროს ამერიკის მონაწილეობა ნატოს ოპერაციებში ახლო აღმოსავლეთსა და ავღანეთში.
უფრო მეტიც, CAATSA-ს ფარგლებში (კანონი ამერიკის მოწინააღმდეგეებისთვის წინააღმდეგობის გაწევის შესახებ) შეერთებულმა შტატებმა სანქციები დაუწესა ანკარას რუსული С-400-ების შეძენის გამო. ერდოღანმა ამას „ნატოელი პარტნიორისადმი უპატივცემულობა“ უწოდა.
„ჩვენ მტკიცე პოლიტიკური და ეკონომიკური კავშირები გვაქვს აშშ-თან და ევროკავშირთან, რომელთა იგნორირებაც შეუძლებელია. სანქციები საზარალოა. ველოდებით, რომ ჩვენი პარტნიორები ობიექტურობას გამოიჩენენ“, — შენიშნა თურქეთის პრეზიდენტმა.
ნატო დამოუკიდებლობას ხელს არ უშლის
„როგორი ურთიერთობაც უნდა ჩამოყალიბდეს ერდოღანმა და ნატოს შორის, თურქულ საზოგადოებაში არსებობს კონსენსუსი — ალიანსის წევრობა ხელსაყრელია. ეს თურქეთს ბევრ შესაძლებლობას აძლევს. ნატოს გარეშე ერდოღანს ძალიან გაუჭირდებოდა ლიბიისა თუ სირიის კონფლიქტში ჩართვისთვის საფუძვლის მოძებნა“, — აცხადებს ანკარის პოლიტიკურ კვლევათა ცენტრის ექსპერტი ორჰან გაფარლი.
პოლიტოლოგი კიდევ ერთ უპირატესობას იმაში ხედავს, რომ ალიანსი თურქეთსა და ევროკავშირის ქვეყნებს ურთიერთშეუთანხმებლობების მოგვარებაში უწყობს ხელს.
„ავიღოთ თუნდაც ანკარის კონფლიქტები საბერძნეთთან და კვიპროსთან, ან თუნდაც საფრანგეთთან. ესკალაციების თავიდან აშორება დიდწილად სწორედ იმის წყალობით ხერხდება, რომ ეს ქვეყნები ნატოს წევრები არიან. ალიანსი მოდერატორის როლშია. მართალია ისიც, რომ ალინსის წევრობა ეხმარება ანკარას, დაბლოკოს საბერძნეთის, კვიპროსისა თუ საფრანგეთის ქმედებები, თუ მათში ანტითურქული ქვეტექსტი შეინიშნება“, — აღნიშნა გაფარლიმ.
ამასთან ანალიტიკოსი დარწმუნებულია, რომ ერდოღანი ნატოს წევრობას დამოუკიდებელი პოლიტიკის წარმოებისთვის ხელის შემშლელად აფასებს.
თურქულ–ფრანგული პოპულიზმი
მაკრონისა და ერდოღანის კონფლიქტი განხეთქილებას არ გამოიწვევს. თურქეთსა და საბერძნეთს შორის ყოველთვის იყო დაძაბულობა, მაგრამ ღია ომში ეს არც ერთხელ არ გადაზრდილა სწორედ იმიტომ, რომ ორივე მხარე ნატოს წევრია“, — აცხადებს ცენტრ „ობსერვერის“ ანალიტიკოსი იგორ დელანოე.
РИА Новости-სთან საუბრისას მან აღნიშნა, რომ თურქეთში 2016 წელს სახელმწიფო გადატრიალების მცდელობის შემდეგ ერდოღანი რამდენადმე დისტანცირდა ალიანსისგან. თუმცა ნატოდან მისი გასვლის საკითხი ჯერჯერობით არ დგას.
„აშშ ანკარას არ მისცემს ალიანსის დატოვების უფლებას. სწორედ თურქეთის გავლით აპირებენ ამერიკელები გავლენის გაძლიერებას კავკასიასა და შავი ზღვის რეგიონში“, — დარწმუნებულია დელანოე.
ადრე თუ გვიან, სპეციალისტის აზრით, დარეგულირდება თურქეთ–საფრანგეთის ურთიერთობებიც. მით უმეტეს, რომ ქვეყნებს შორის ფუნდამენტური შეუთანხმებლობები არ არსებობს.
„ერდოღანსა და მაკრონს არაერთხელ გამოუჩენიათ მოქნილობა საგარეო პოლიტიკაში. გაიხსენეთ თუნდაც თურქეთსა და რუსეთს შორის კონფრონტაცია 2015 წლის ნოემბრიდან 2016 წლის ივლისამდე. ის სწრაფად მოგვარდა ურთიერთხელსაყრელი ვითარების პირობებში. მაკრონმა არაერთხელ შეიცვალა მოსაზრებები და პოპულიზმისადმი მიდრეკილებაც გამოაჩინა. პარიზსა და ანკარას შორის კონფლიქტი, ასე თუ ისე, მაინც გადაწყდება“, — ვარაუდობს დელანოე.
მაგრამ ჯერჯერობით კომპრომისით დაინტერსება არ შეინიშნება — თურქეთის საფრანგეთთან და მთელ ნატოსთან ჭიდილი გრძელდება.
რედაქცია შესაძლოა არ ეთანხმებოდეს ავტორის მოსაზრებებს