ალექსანდრ სობკო
ფასების ზრდის მიზეზები არსებობს როგორც მოთხოვნის, ისე შეთავაზების მხრიდანაც. მიმდინარე წლის რვა თვეში გათხევადებული ბუნებრივი აირის (LNG) ჯამური იმპორტი, მართალია, მხოლოდ 1,3 პროცენტით, მაგრამ მაინც უფრო მეტი გამოდგა შარშანდელ ანალოგიურ პერიოდთან შედარებით. LNG-ს იმპორტის მკვეთრი ზრდა ივლისსა და აგვისტოში აჩვენეს ინდოეთმა და ჩინეთმა.
ანუ, თუ მარტივ შეფასებას გავაკეთებთ, LNG-ზე გლობალური მოთხოვნა ახლა გასული წლის დონეზეა, მიუხედავად იმისა, რომ გაზსადენის აირზე მოთხოვნა უფრო დაბალია (ეს რუსეთის ექსპორტიდანაც ჩანს ევროპაში, ხოლო ჩინეთი შუა აზიიდან ამცირებს გაზის იმპორტს). მაგრამ LNG–ბაზარზე ასევე არის სიმძლავრეების სიჭარბე, ვინაიდან მიმდინარე ფონზეც ამუშავდა წინასაინვესტიციო ტალღის ქარხნები (ძირითადად ეს აშშ-ია).
ამიტომ ფასების სტაბილიზებას ხელს ასევე უწყობს შემოთავაზებების ჩავარდნაც: კვლავინდებურად არ მუშაობს მცურავი ქარხანა Prelude ავსტრალიაში (ტექნიკური პრობლემების გამო), იქვეა გაჩერებული Gorgon LNG-ს კიდევ ერთი ტოტი. აშშ-ზე უკვე ბევრი რამ ითქვა.
ცოტა ხნის წინანდელი ზედაბალი ფასების გამო LNG-ს გადმოტვირთვები ზაფხულში ქარხნების გეგმური სიმძლავრეების ნახევრამდე და კიდევ უფრო ქვემოთაც ეცემოდა. ახლა ექსპორტი თანდათანობით აღდგება გლობალური ფასების ზრდასთან ერთად, მაგრამ ქარიშხლების სეზონი ნორმასთან სწრაფ დაბრუნებას ხელს უშლის. უახლოეს თვეებში ამერიკული ექსპორტის ზრდა კვლავ მოახდენს გავლენას ფასებზე.
ანუ კოტირებების აღდგენა ჯერჯერობით არ გამოიყურება სტაბილურად (ამას საცავების გადავსებაც დავუმატოთ), თუმცა ზოგი პროგნოზით, გათბობის სეზონზე სპოტურმა ფასებმა აზიაში შესაძლოა 200 დოლარსაც გადააჭარბოს 1000 კუბურ მეტრზე. ასეთი ფასები კი უკვე შეესაბამება მისაღებ გძელვადიან ფასს ყველა მწარმოებლისთვის. თუმცა, არსებობს ერთი „მაგრამ“. ფასების ასეთი დონე საშუალოწლიური უნდა იყოს და არა მარტო „ზამთრისა“.
მაგრამ წელიწადი რთულია, არატოპური, მისი მიხედვით გრძელვადიანი დასკვნების გაკეთება არ შეიძლება. და ყველაზე საინტერესო: მიმდინარე წელს, პირველად ოცი წლის განმავლობაში, ჯერჯერობით არ მიღებულა არც ერთი ახალი საინვესტიციო გადაწყვეტილება ახალი გამთხევადებელი ქარხნების აგებაზე. შეგახსენებთ, რომ გასულ წელს საინესტიციო გადაწყვეტილებების რეკორდული რაოდენობაა მიღებული. ეს კი სამწლიანი პაუზის (2016–2018 წლები) შემდეგ მოხდა წინა ციკლში (2011–2015 წწ) გადაინვესტირების გამო.
რატომ ხდება ასე? პასუხი მარტივია და გასაგები: ნავთობ–გაზის ყველა კომპანიამ ძალიან დაკარგა შემოსავლები, რის გამოც საინვესტიციო პროგრამებს ამცირებს. მაგრამ, როგორც ცნობილია, ინვესტიციები მხოლოდ მესამედით შემცირდა, რაც თითქოს გათხევადებულ ბუნებრივ აირსაც უნდა შეეხოს.
პასუხის ნაწილი ისაა, რომ LNG-ს ბაზარი ბოლო წლებში პარადოქსულად ვითარდება. ერთი მხრივ, ჩვენ ვხედავთ გაზის მიმდინარე სიჭარბეს და ასევე მწვავე კონკურენციას მომავალში (კატარი, აშშ, რუსეთი, აღმოსავლეთ აფრიკა), ეს ყველაფერი ხელს არ უწყობს მაღალ ფასებს და არ გზავნის საკმარის საბაზრო სიგნალებს ახალ პროექტებში ინვესტიციებისთვის. ერთდროულად ბაზარი მიიჩნევა პერსპექტიულადაც (გაზზე მოთხოვნა ყველა, თვით ყველაზე მწვანე სცენარითაც კი გაიზრდება). ბაზრის განვითარების ერთ-ერთი დრაივერი გახდა ნავთობისა და გაზის ტრანსნაციონალური კომპანიების მონაწილეობა, რომლებმაც ეტაპობრივად დაიწყეს ნავთობიდან გათხევადებულ ბუნებრივ აირზე გადასვლა.
როგორც შედეგი — ძვირი ნავთობის პირობებში (როგორც მაშინ ჩანდა, დიდი ხნის განმავლობაში) ნავთობ–გაზის კომპანიებს პერსპექტიულ გათხევადებულ გაზში შეეძლოთ თანხების ჩადება შემოსავლების საერთო კალათიდან. ან ქარხნებში უშუალო ინვესტიციების გზით, ან ირიბად — LNG-ს გრძელვადიანი კონტრაქტებით შეძენის გზით. რაც გათხევადებული ბუნებრივი აირის ბაზრის შედარებით პატარა მონაწილეებს ქარხნების ასაშენებლად კრედიტების მიღების საშუალებას აძლევდა.
ახლა კი, ნავთობის კოტირებების ვარდნასთან ერთად, ნავთობის ტრანსნაციონალურ კომპანიებს ამისთვის არ სცალიათ. ამას ემატება ისიც, რომ ზოგი მათგანი ნერვიულობს და საკუთარი საინვესტიციო გეგმების „გამწვანებაზე“ საუბრობს.
თავის მხრივ, ნავთობგიგანტებს, რომლებსაც სურთ წიაღისეული საწვავის ერთგულები დარჩნენ, ასევე მძიმე ვითარება აქვთ. ეს ჩანს კომპანია ExxonMobil-ის მაგალითზე, რომლის ფინანსური მდგომარეობა ახლა არასახარბიელოა.
ამ კომპანიას გეგმებში ორი მთავარი და მსხვილი LNG–პროექტი ჰქონდა: Golden Pass LNG აშშ-ში და Rovuma LNG მოზამბიკში. ახლა ორივე გადადებულია — ამერიკულ ქარხანაზე გადაწყვეტილების მიღება მინიმუმ ერთი წლით ყოვნდება, ხოლო მოზამბიკურისა — 2023 წლამდე. პაპუა–ახალ გვინეაში მოქმედი LNG–ქარხნის გაფართოების გეგმებიც ასევე უკეთესი დროისთვის გადაიდო.
დანარჩენი ამერიკული ქარხნები, რაღა თქმა უნდა, ასევე არ ჩქარობენ ახალი გადაწყვეტილებების მიღებას. ადგილზეა გაჭედილი სიტუაცია აღმოსავლეთ აფრიკაშიც. შეგახსენებთ, რომ ამ რეგიონის შელფი (მოზამბიკი, ტანზანია) მოპოვებების ერთ-ერთ ახალ პერსპექტიულ ცენტრად განიხილებოდა. პროექტ Exxon-ის გადავადებაზე უკვე მოგახსენეთ, აი Mozambique LNG-ს კი რეგულარულად უშლიან ხელს რეგიონში მოქმედი ექსტრემისტული ჯგუფები, რაც კითხვის ნიშნის ქვეშ აყენებს მისი მშენებლობის ვადაში დასრულების საკითხს. ტანზანიაში ქარხნების გეგმების შესახებ ბოლო დროს თითქმის აღარც იხსენებენ.
ამ ყველაფრიდან შეიძლებოდა დაგვესკვნა, რომ საშუალოვადიან პერსპექტივაში შეთავაზებების დეფიციტის მოწმენი გავხდებოდით. ასეც იქნებოდა, რომ არა კატარის გეგმები ერთბაშად რამდენიმე ახალი ქარხნის თაობაზე. ოფიციალური საინვესტიციო გადაწყვეტილება ჯერ არ მიღებულა, მაგრამ წინასწარი სამუშაოები აქტიურად მიმდინარეობს. ხოლო LNG-ს დაბალი თვითღირებულება კატარს იაფად აშენების საშუალებას მისცემს.
დაბოლოს, კიდევ ერთი ფაქტორი, რომელიც გაურკვევლობას ბადებს: ფასწარმოქმნის მექანიზმები. სპოტური ბაზრის განვითარების მიუხედავად, ბოლო დრომდე ნავთობზე ფასების ბმა გათხევადებული აირის მწარმოებლებს რენტაბელობის გარანტიას აძლევდა. ამასთან, ძვირი ნავთობისა და LNG-ში მზარდი კონკურენციის ფონზე ამ ბმის კოეფიციენტი ბოლო წლებში ახალ კონტრაქტებში სულ უფრო და უფრო ეცემოდა. ახლა ნავთობი გაიაფებულია, მაგრამ ნაკლებსარწმუნოა, რომ მყიდველები ძველ, მაღალ კოეფიციენტებზე დაბრუნებას მოისურვებენ. ხოლო 45-დოლარიანი ნავთობისა და გაზის ბმის ბოლოდროინდელ 0,11 კოეფიციენტის პირობებში გათხევადებული ბუნებრივი აირი სულ დაახლოებით ხუთი დოლარი ეღირება მილიონ BTU-ზე, ანუ დაახლოებით 180 დოლარი 1000 კუბურ მეტრზე. ხოლო მყიდველებს სულ უფრო აინტერესებთ სპოტური ფასების გაზი, მით უმეტეს, რომ კატარიდან, გრძელვადიანი კონტრაქტების ეტაპობრივი ამოწურვის კვალდაკვალ, სულ უფრო მეტი LNG გამოვა საბირჟო ბაზარზე.
შეგახსენებთ იმასაც, რომ აზია–წყნარი ოკეანის რეგიონის განვითარებად ქვეყნებს გაზის დიდი მოცულობების „გადახარშვის“ უნარი აქვთ, მაგრამ მხოლოდ დაბალი ფასებით, მაქსიმუმ 200 დოლარი 1000 კუბურ მეტრზე ან კიდევ უფრო ნაკლები.
ყველა ეს ფაქტორი გაურკვევლობასა და ბაზრის განვითარების ერთგვარ პარადოქსულობას იწვევს. ბუნებრივი აირი და LNG კვლავაც ძალიან პესპექტიულ საწვავად რჩება, მაგრამ მაღალკონკურენტულ ბაზარზე, რომელზეც მოთხოვნა დამაჯერებლად გაიზრდება მხოლოდ საკმარისად დაბალი ფასებით.
რედაქცია შესაძლოა არ ეთანხმებოდეს ავტორის მოსაზრებებს